Musa qasimli
Yüklə 4,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TÜRKİYƏNİN ÇOXTƏRƏFLİ XARİCİ SİYASƏTİNİN İLK ADDIMLARI. BUZLAR ƏRİYİR
102 əməkdaşlıq məsələlərinə dair Ümumavropa müşavirəsinin keçiril- məsinə tərəfdar idilər. Onları Yaxın Şərq məsələsinin tənzimlən- məsinə münasibət, Aralıq dənizinin nüvə silahı saxlanmayan zona elan edilməsi, kimyəvi və bakterioloji silahların qadağan edilməsi məsələlərində ümumi mövqe birləşdirirdi. Türkiyə NATO-nun nüvə planlaşdırılması qrupunun sovet-türk sərhədi boyunca yerləşdiril- məsinin əleyhinə idi. Türkiyənin xarici işlər naziri bu barədə öl- kəsinin mövqeyini sovet səfirinə də bildirmişdi. İctimai rəydəki fikir müxtəlifliyinə baxmayaraq, hər iki ölkənin kütləvi informasiya vasitələrində qarşılıqlı etimad mühiti yaradan məlumatların verilməsi genişlənirdi. “Cumhuriyet” qəzeti “Türkiyə- də iqtisadi və maliyyə siyasəti deyil, Türkiyənin özü dalandadır. Status-kvo siyasətinin saxlanılması ölkəni bu dalandan çıxarmağa qadir deyildir” yazırdı 147 . Türkiyənin keçmişdə yeridilən bir istiqa- mətli siyasətdən imtina etməsi və çoxtərəfli siyasət yeritməsi тələ- бaтa çevrilmişdi. Hər iki ölkə rəhbərləri arasında siyasi realizm üstün gəldi. Qarşılıqlı ittihamlar azaldı. Buzlar əriməyə başladı. Bu zaman sovetlər ciddi dəyişikliklər ərəfəsində idi.
103 TÜRKİYƏNİN ÇOXTƏRƏFLİ XARİCİ SİYASƏTİNİN İLK ADDIMLARI. BUZLAR ƏRİYİR
SSRİ-də dinc çevriliş
60-cı illərin əvvəllərində SSRİ-nin daxili və xarici siyasətində yaranmış çətinliklər ölkəni dalana dirəmişdi. İqtisadiyyat böhrana düşmüşdü. Xalqın narazılığı artırdı. Hətta ölkənin bəzi şəhərlərində etiraz aksiyaları keçirilmişdi. Hakimiyyət daxilində intriqalar qızışırdı. Xruşşovun hakimiyyətdən uzaqlaşdırılacağı barədə proq- nozları alan бюyük dюvləтlərin hakim dairələrini belə bir sual na- rahat edirdi: “Xruşşovdan sonra hakimiyyətə kim gələcəkdir?” “Yeni sovet rəhbərliyinin Qərblə münasibətləri necə olacaqdır?” ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi tərəfindən 1964-cü il martın 16-da hazırlanmış “SSRİ-də hakimiyyət uğrunda mübarizənin baş- lanması” adlı məxfi sənəddə deyilirdi ki, sovet sisteminin təbiəti, sovet tarixi SSRİ-də sülalə dəyişikliyinin olmasını mümkünsüz edir
148 . Yazılırdı ki, heç bir qanunda və konstitusiyada sovet dövlət və partiya rəhbərinin seçilməsi barədə maddə, ən vacibi isə sovet siyasətində sistemli və ya ahəngdar vərəsəlik ənənəsi yoxdur. Ona görə də SSRİ-də ali rəhbər vəfat etdikdən sonra onun varisi olmadığı üçün siyasi mübahisələr qızışır. 1964-cü ilin oktyabr ayında SSRİ-də ilk dinc çevriliş baş verdi. Oktyabrın 14-də keçirilən Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin plenumunda N.S.Xruşşov MK-nın birinci katibi vəzifəsindən azad edildi. Nazirlər Soveтinin sədri vəzifəsin- dən də geтdi. Sovet tarixində yeni bir dövr başlandı. Qərb bloku ölkələri ilə ikitərəfli münasibətlərin inkişafına mane olan subyektiv faktorlar aradan qalxdı. Xruşşovun hakimiyyətdən getməsi ABŞ kəşfiyyat məlumatlarına görə Berlin və Kuba böhranlarında baca- rıqsızlığı, SSRİ-nin milli təhlükəsizlik və siyasi maraqlarında uzun müddətdən bəri kök salmış fundamental obyektivlərin üzərində
104 fərqlərin genişlənməsi 149
, Pekinlə anlaşmanı təxirə salması ilə бaьlı idi
150 . Kəşfiyyat təhlillərinə görə hakimiyyət dəyişsə də, sovet-Çin münaqişəsinin kökləri dərin idi. Şəxsiyyətlər bu məsələdə ikinci dərəcəli rol oynayırdılar. Sovet xarici siyasətinin əsas istiqamətlə- rinə dair 1965-ci il 27 yanvar tarixli ABŞ kəşfiyyat qiymətləndirmə- sində deyilirdi ki, Afrika və Asiya regionunda sovet siyasətinin apardığı işlər Birləşmiş Ştatların bu regionda fəaliyyətindən və imkanlarından az və ya çox dərəcədə asılı olacaqdır. Sovetlərin ümumi münasibətlərində Afrika, Asiya və hətta Latın Amerikasında getdiyi riskləri Qərblə nizama salacağı proqnozlaşdırılırdı 151 .
Xruşşovun hakimiyyətdən getməsi sovet ictimaiyyəti arasında razılıq dоğurdu. SSRİ DTK-nın sədri V. Semiçastnı Sov. İKP MK- ya yazdığı 1965-ci il 6 avqust tarixli 1741№-li tam məxfi məktu- bunda 1965-ci ilin birinci yarısında 751 müəllif tərəfindən antisovet vərəqə və məktubun yayıldığını, onların sayının 1963-cü illə müqa- yisədə 2 dəfə azaldığını, Xruşşovun vəzifədən getməsinin isə müs- bət qarşılandığını vurьulayırdı 152
. MK-nın birinci katibi vəzifəsinə 1906-cı il dekabrın 19-da Ukraynanın Dnepropetrovsk vilayətinin Kamenskoye kəndində anadan olmuş, komsomol sıralarında çalışmış, ikinci dünya müha- ribəsində siyasi komissar vəzifəsində iştirak etmiş və bu zaman Xruşşovla yaxşı münasibətlər qurmuş, siyasi aləmdə bacarıqlı taktikalı adam, müşahidəçidən daha çox təşkilatçı, ideoloji işçidən daha çox texnokrat kimi tanınmış Leonid İliç Brejnev seçildi 153 .
məişətdə də çoxlu fərqlər vardı. Xruşşov maşınında sürücünün yanında oturmağa üstünlük verirdi. Brejnev isə arxada oturub əmr verməyi xoşlayırdı. Xruşşov kimi Brejnev də ov düşkünü idi. Ancaq Xruşşov səhər tezdən ovlayacağı heyvanın ardınca qaçırdı. Brejnev isə bağının qarşısında oturub qarşısında qaçırılan quşları və vəhşi qabanları durbinli tüfənglə ovlayırdı. Brejnev amerikalılardan da daha çox rahaтlıьı və lüksü xoşlayırdı. Sonralar ABŞ prezidenti R. Nikson xatirələrində yazırdı ki, lüks evini göstərən Brejnevdən anası soruşur: “Leonid, sevgili oğlum, bunların hamısı çox gözəl, amma bir gün kommunistlər gələrsə nə edəcəksən?” 154 Yüklə 4,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|