Musa qasimli
Yüklə 4,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
111 Erkini təmin etməkdən çox uzaq idi. Bununla belə, həmin məsələlərin gündəliyə gətirilməsi ilə sovet tərəfi Тürkiyənin çox şeyləri bildiyini başa düşdü. Qromıko bu suallara cavab vermək üçün ölkə rəhbərləri ilə bəzi məsləhətləşmələrə ehtiyac duyulduğunu bildirdi. Kipr məsələsi barədə soveтlərin əvvəllər də məlumatı vardı. Erkini dinlədikdən sonra Qromıko məsələnin бüтün tərəflərini öyrəndiyini, sovetlərin Kiprin Yunanıstan tərəfdən enosisinə qarşı, Kiprə müdaxilənin əley- hinə, problemin həllində qapıları qapatmamağın tərəfdarı oldu. O, adada heç bir xarici bazanın olmamasının, federativ quruluşun yaradılmasının, hər iki xalqın hüquqlarının bərabər qorunmasının vacibliyini söylədi 162 . Qromıkonun fikirləri iki ölkə arasında Kipr məsələsində təməl prinsiplərində ümümi nöqtələrin mövcudluğunu, razılaşmaların əldə edilməsinin imkansız olmadığını göstərirdi. So- vet xarici işlər naziri iki qonşu ölkə arasında buzların əridilməsinin, şübhələrə, keçmişdə baş vermiş xöşagəlməz hallara son qoyulma- sının və dostanə münasibətlər qurulmasının vacibliyini vurьuladı. Erkin Ermənistanda qızışdırılan antitürk əhval-ruhiyyəsindən narahat olduqlarını, SSRİ-ni Qafqazda Türkiyəyə dost ölkə kimi görmək istədiklərini söylədi. Qromıko sovet-türk münasibətlərini poza biləcək qüvvənin, dövlətinin Türkiyəyə qarşı heç bir ərazi iddiası olmadığını dedi. Nazirlər iqtisadi və mədəni əlaqələrin inkişafının zəruruliyini qeyd etdilər. Erkin kommunist təbliğatı olmayacağı təqdirdə iki ölkə arasında mədəni əlaqələrin inkişafında elə bir əngəl görmürdü. Söhbət günorta yeməyində də davam etdirildi. Тədбirdə digər sovet rəsmi şəxsləri də iştirak edirdi. Qromıko nitqində dedi: “So- vet-türk münasibətlərinin tam mənası ilə səmimi olması gərəkdir. Son zamanlarda bir sıra addımlar atılmışdır. Fəqət, görüləsi bir çox şeylər vardır. Söylənilən gözəl sözlər real işlərlə möhkəmlən- dirilərsə məna qazanar. Səfər bu baxımdan önəmlidir”. Qromıkonun nitqinə cavabında Erkin səfərinin “sözlərin real işlərlə möhkəmləndirilməsi məqsədi ilə edildiyini”, “25 il əvvəl cə- rəyan edənlərin qapanmış olduğunu qəbul edirik. Münasibətləri- mizin pozulmasında xətalar bizdə olmamışdır” dedi 163
. Yeməkdən sonra nümayəndə heyətləri arasında keçirilən bir
112 saatlıq danışıqlarda tərəflər yenidən Kipr probleminə dair fikir mübadiləsi apardılar. Sovet tərəfi birmənalı olaraq enosisə qarşı çıxdı. Adada iki icmanın bərabərliyi və hüquqlarının qorunması va- cibliyini bəyan etdi. Qromıko amerikanların Türkiyəyə etdikləri yardımları dayandıracaqları təqdirdə sovetlərin onu verə biləcəyini dedi
164 .
Xarici işlər nazirləri iki ölkə arasında iqtisadi və ticarət məsə- lələrini geniş müzakirə etmədilər. Həmin məsələlərin müvafiq komitələrdə müzakirəsi tövsiyə olundu. Sovet-Türkiyə mədəni əlaqələrinə dair məsələnin müzakirəsi keçirilməsə də, türk heyəti əvvəlcədən hazırladığı bir layihəni sovet- lərə təqdim etdi. Erkin “bu layihə üzərində qısa zamanda iş apa- rıldıqdan sonra hazır olacaq sənəd Ankaraya dönməzdən əvvəl imzalana bilər” dedi. Türkiyə nümayəndə heyəti danışıqlardan sonra qatarla Lenin- qrada getdi. Sovet və Türkiyə bayraqları ilə bəzədilmiş dəmiryol vağzalında Erkini və türk nümayəndə heyətinin üzvlərini Leninqrad şəhər sovetinin sədri İsakov və digər rəsmi şəxslər qarşıladılar. Qo- naqları salamalayan İsakov qısa nitq söylədi. Cavabında Erkin “təy- yarəyə minəndən bəri rus qonaqpərvərliyi ilə əhatə olunduqlarını, sovetlərin ikinci paytaxtında olmaqdan ciddən məmnun olduqlarını” bildirdi. Leninqrad şəhər sovetində gюrüş oldu. Tərəflər qarşılıqlı əməkdaşlığın vacibliyini qeyd etdilər. Erkin Moskvada keçirdiyi danışıqlar barədə məlumat verdi. Bundan sonra nümayəndə heyəti şəhərin tarixi yerləri ilə tanış oldu. Elektrik zavoduna gedərək məlumat aldı. Axşam isə şəhər soveti adından türk nümayəndə he- yətinin şərəfinə ziyafət verildi. Erkin SSRİ-yə səfəri çərçivəsində Azərbaycana da gəldi 165 .
nazirində dərin iz buraxdı. Onu xarici işlər naziri Tahirə Tahirova və digər rəsmi şəxslər qəbul etdilər. Qonağa sovet hakimiyyəti illə- rində Azərbaycanın keçdiyi inkişaf yolu barədə söhbət açıldı. Erkin Moskvada keçirdiyi görüşlər barədə məlumat verdi. Qonaq Bakı şəhərinin tarixi yerlərinə baxdı. Onun şərəfinə ziyafət verildi. Azər- baycandan sonra Erkin Moskvaya qayıtdı. Səfərin gedişi Türkiyədə və xarici ölkələrdə diqqətlə izlənilirdi.
113 Bu zaman İstanbul Universiteti tələbələrindən bir qrupu sovet tələbələrinə məktub göndərdi. Onlar iki ölkə arasında dostluq mü- nasibətlərinin tarixini xatırlatdılar. Türkiyənin dost bildiyi ölkələrin onu tək buraxdıqlarını təəssüflə qeyd etdilər. Kipr məsələsində rusların başqasının əlində alətə çevrilmək istəmədiklərini vurğula- dılar. Yeni sovet rəhbərlərinin bu məsələdə anlayış göstərdiklə- rindən məmnunluq hissi ifadə etdilər. Məktubun sonunda deyilirdi: “Siyasətçilər və siyasətlər dəyişə bilər, fəqət, dəyişməyəcək olan xalqlar arasında dostluq və sevgi bağlarıdır” 166
. Türkiyə xarici işlər nazirinin SSRİ-yə səfəri bəzi Qərb ölkələ- rində narahatlıqla qarşılandı. Бir sıra mətbuat orqanları sovetlərin öz rejimini və fikirlərini başqa ölkələrə zorla qəbul etdirmək arzusunun olduğunu yazırdı. Səfərin gedişində türk jurnalisтləri ilə görüşən “Pravda” qəzetinin baş redaktoru Satyukov bu iddiaları qəti şəkildə rədd etdi. Sovetlərin belə bir arzusunun mövcud olmadığını bildirdi. Satyukov “inqilab baş verən zaman Lenin inqilab fikrinin zorla başqa ölkələrə ixrac etdirilə bilməyəcəyini” deməklə əsaslandırdı. Bildirdi ki, türk-sovet münasibətlərinin yaxşılaşdırılması üçün lazım gələn ilk iş qarşılıqlı etimadın yaradılmasıdır. Etimadın yaradılması üçün isə reallıqları olduğu kimi xalqa çatdırmaq lazımdır. Bundan ютrü Türkiyə və türk xalqı sovetlərin onlardan hər hansı torpaq tələbi etməyəcəyini və öz rejimini qəbul etdirməyə çalışmayacağını öyrənməlidir 167
. Sovet nümayəndəsi qarşılıqlı etimad gerçəkləşdirildikdən sonra yaxşı münasibətlərin inkişaf etdirilməsi üçün müxtəlif yolların axtarılmasının mümkün olduğunu söylədi. Mədəni və iqtisadi sahələrdə ediləsi çox şeylər vardı. Türk jurnalistlər Kipr məsələsi barədə soruşdular. Satyukov “bu məsələdə dünya ictimai rəyini nəzərə almağa məcbur olduqlarını, məsələnin həlli üçün ən yaxşı çarənin xaricdən müdaxilə yolu ilə deyil, daxildən, kiprli yunanlar və kiprli türklər arasında həll edilməsi olduğunu” dedi. O, xarici dövlətlərin Kiprdə baza və əsgər saxla- malarını doğru hesaб eтmədi. Türk jurnalistlərinin SSRİ-də türk və slavyan xalqlarının бirgə yaşayışına dair sualına cavabında Sat- yukov dedi: “Sovet İttifaqında iki deyil, yüzdən artıq millət yaşayır. Bu millətləri xaricdən bir-birilərinə qarşı qaldırmaq istədikləri halda onlar illərlə bir yerdə xoşbəxt yaşayırlar”. Jurnalistlər Satyukova Türkiyənin adada Sovet İttifaqına bənzər federativ bir dövlətin
Yüklə 4,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|