N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u
Yüklə 7,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
MÜXBİR ÜZV BAĞIROV ADİL NƏSİB OĞLU 77 feillər (oğuz qrupu türk dillərinin materialları əsasında)» mövzuzunda namizədlik dissertasi- yası müdafiə etmiş, bu sahədə xeyli məqalə yazmış, elmi fikir və mülahizələrini «Türk dil- lərində yarımçıq feillər» adlı dərs vəsaitində ümumiləşdirmişdir. Müəllifin bu əsəri türko- loqlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, etibarlı, nüfuzlu qaynaq kimi qəbul edilmişdir. Alim, indi də tanınmış türkoloqlarla möhkəm yaradıcılıq əlaqələri saxlayır. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Adil Bağırov elmi fəaliyyətini Naxçıva- nın onomastik vahidlərinin tarixi-linqvistik şə- kildə tədqiqi üzərində qurmuş, bu sahədə fun- damental işlər görmüş, Naxçıvanın qədim və müasir ərazilərindəki onomastik adlar sistemi- ni hərtərəfli, elmi prinsip və metodlar əsasında tədqiqata cəlb etmişdir. Məhz onun ciddi elmi yaradıcılığı sayəsində Naxçıvan onomastik va- hidlərinin geniş elmi mənzərəsi yaradılmışdır. Qəlbindəki vətəndaşlıq yanğısı, tarixi yer-yurd adlarımızı toplayıb təhlil etmək və xalqa çatdırmaq təşnəsi ona rahatlıq verməmiş və nəticədə onomalogiyaya aid dəyərli töhfələr ortaya çıxarmışdır. O, dilimizin xüsusi adlar sistemini təşkil edən onomastik vahidlərin aid olduğu bütün yaruslarını (etnonim, antropo- nim, hidronim, zoonim, fitonim və ktemato- nimlər) tarixi-linqvistik müstəviyə çıxarmış, Naxçıvanın makrotoponimlərindən mikrotopo- nimlərinə, paleotoponimlərindən müasir topo- nimlərinə qədər zəngin bir materialı toplayıb tədqiqata cəlb etmiş, bölgə toponimlərinin el- mi-nəzəri əsaslarını, ayrı-ayrı coğrafi adların yaranma və təkamül yollarını müəyyənləşdir- miş, növləri üzrə qruplaşdırmış, onları tarixi- müqayisəli, struktur-semantik, təsviri, tipoloji metodları tətbiq etməklə təhlil etmişdir. A.N.Bağırov əldə etdiyi zəngin faktlara söykənərək bu müddət ərzində doktorluq disser- tasiyası müdafiə etmiş, milli yaddaşımız olan onomastik vahidlərin tədqiqi ilə bağlı «Naxçıva- nın hidronimləri» (2000), «Naxçıvan toponimləri- nin linqvistik xüsusiyyətləri» (2002), «Naxçıvan Muxtar Respublikasının onomastik vahidlər söz- lüyü» (2003), «Naxçıvanın oykonimləri» (2008), ikicildlik «Onomalogiya problemləri» (2010, 2012), «Naxçıvanın urbanonimləri» (2014) kimi monoqrafiyalarını, «Türk dillərində yarımçıq feil- lər», «Oronimlərin linqvistik xüsusiyyətləri» adlı dərs vəsaitlərini yüksək səviyyədə işləmiş, «Tür- kologiyaya giriş», «Türk dillərinin müqayisəli qrammatikası» adlı tədris proqramlarını hazırla- mış, 130-dan artıq dəyərli elmi məqaləni elmi ic- timaiyyətin müzakirəsinə vermişdir. Adil Bağırov 2000-ci ildə «Naxçıvanın hidronimləri» adlı monoqrafiyasında ilk dəfə olaraq bölgənin çay, göl, bulaq, kəhriz, arx və kanal adlarını toplayıb tədqiqata cəlb etmiş, xalqın tarixi keçmişi, dili, coğrafiyası, yaşayış tərzi, etnogenezi, etnoqrafiyası ilə bağlı məsə- lələrə aydınlıq gətirmiş, nəticədə təbii sərvət elmi sərvətə çevrilmişdir. Müəllifin «Naxçıvanın oykonimləri» adlı əsəri öz orijinallığı ilə seçilir. Monoqrafiyada bölgədəki yaşayış məntəqə adlarının 400 illik bir tarixi izlənilərək oykonimlər sistemi funda- mental şəkildə öyrənilmiş, itib batmaqda olan toponimlər araşdırılıb üzə çıxarılmış, Azərbay- can tarixi, dili və coğrafiyası üçün zəngin və qiymətli materiallar toplanılmışdır. Elmi ictimaiyyət tərəfindən rəğbətlə qarşı- lanan ikicildlik «Onomalogiya problemləri» əsə- rində dilin onomastik vahidlər sisteminin bütün qatları əhatə edilir və bu kitab öz orijinallığı ilə səciyyələnir. Araşdırmanın keyfiyyətlərindən biri də budur ki, alim onomastik vahidlərin prinsip və metodlarına elmi yanaşmanın üsullarını göstərir. Monoqrafiya onomastika elmində ənənə yaradan fundamental tədqiqat əsəridir. A.N.Bağırov elmdə öz dəsti-xətti, öz yo- lu və üslubu olan bir araşdırıcıdır. Onun əsər- lərində xalqımızın soykökünü, milli təfəkkürü- nü, sosial-iqtisadi izlərini görmək və oxumaq mümkündür. Onomastikaya aid əsər yazmaq üçün təkcə dilçi olmaq azdır. Hökmən istedad- lı qələm sahibi olmaq, vətənin tarixini, coğra- fiyasını bilmək, ən əsası isə vətənpərvər vətən- RAFİQ BABAYEV 78 daş olmaq gərəkdir. Odur ki, Adil Bağırov coğrafi adların mənşəyini araşdırarkən Naxçı- van diyarının tarixini, coğrafiyasını əsl elm mücahidi kimi dərindən öyrənmiş, bölgənin hər bir şəhərini, kəndini, dağ və dərəsini bir səyyah marağı ilə gəzmiş, Naxçıvanın ono- mastik sistemini kompleks şəkildə tədqiq et- mişdir. O, bu istiqamətdə konkret qənaətlərdən çıxış etmiş, hər hansı məsələ haqqında tələm- tələsik qərar çıxarmamış, hər bir toponimin mənşəyi ilə bağlı söylənilmiş fikirləri saf-çü- rük etmiş, güclü məntiqə söykənib yeni arqu- mentlər əsasında fikir yürütmüşdür. A.Bağırovun kitab və məqalələrini oxu- duqca gözlərimiz qarşısında Naxçıvanın tarixi və tarixi coğrafiyası canlanır. Bu əsərlərdə müəllif belə qənaətə gəlir ki, yer-yurd adları milli səciyyə daşıyır və doğma dilimizin mate- rialları əsasında yaranır, ərazinin əhalisi, təbii şəraiti, relyefi, iqlimi, flora və faunası, torpaq qatının rəng və tərkibi, su mənbələri, xalqın təsərrüfat fəaliyyəti əsasında formalaşır. Ona görə Naxçıvan toponimlərinin mənşəyini bu torpaqdan, bu yurddan kənarda axtarmaq, xal- qın milli təfəkküründən ayrı düşünmək müm- kün deyil. Bu adların doğum yeri Naxçıvan, nəsli, kökü Azərbaycandır. Naxçıvan toponim- ləri tarixin ən qədim dövrlərinin şahidi, onun doğru danışan dili, dağlara, qayalara vurulmuş möhürnaməsi, təbiətin özünə naxışlanmış tə- fəkkür dünyası və milli mənəvi abidələridir. Bu abidələr xalqın qanı ilə yoğrulmuş milli ün- vanımızdır. Burada yaşayan əhali bu ünvana Azərbaycan türklüyü möhürünü bəşəriyyətin məskən saldığı ilk günlərdən vurub. Müəllif yazır ki, Naxçıvan toponimləri- nin öyrənilməsi xalqımız üçün taleyüklü məsə- lədir. Bu, hər şeydən əvvəl, ictimai-siyasi və mənəvi əhəmiyyətinə, dövlət sərhədlərinin ni- şanlanmasındakı roluna görə mühüm dəyər kəsb edir. Bu məsələnin dərindən öyrənilməsi- ni bizdən zaman tələb edir, ikiyə bölünmüş Azərbaycanın yağılar əlində olan tarixi torpaq- ları, xalqımızın düçar olduğu ictimai-siyasi və- ziyyət tələb edir. Odur ki, əslimizi, kökümüzü danıb, məkanımıza yiyələnmək istəyən, mən- fur niyyətli, işğalçı ermənilərə kəsərli cavab vermək üçün yer-yurd adlarını öyrənmək hər zaman elmin qarşısında duran çox aktual mə- sələlərdən biridir. Bunları öyrənməyi Adil Ba- ğırov elm adamının, eləcə də hər bir vətənda- şın vətəndaşlıq borcu kimi dəyərləndirir. A.N.Bağırov elmi sözünü gördüyü işlərlə deməyi bacaran bir alimdir. O, beynəlxalq aləmdə türkologiya və onomastika sahəsində əldə olun- muş nailiyyətləri daim izləyir, yenilikləri öyrənir, müntəzəm olaraq görkəmli dilçi-alimlərlə fikir mübadiləsi aparır. Bu məqsədlə o, Bakı, Naxçı- van, Rize, Ankara, Qars (2009 və 2014-cü illərdə) şəhərlərində keçirilən bir sıra beynəlxalq elmi simpozium, konfrans və qurultaylarda yüksək sə- viyyədə iştirak etmiş və məruzələr söyləmişdir. Onun 2008-ci ildə Ankara şəhərində keçirilən VI və 2012-ci ildə isə VII Uluslararası Türk Dil Qurultaylarında etdiyi çıxışlar mütəxəssislər tərə- findən yüksək qiymətləndirilmişdir. A.N.Bağırovun maraq dairəsində xalqı- mızın milli təfəkkürünün məhsulu olan folklor materiallarını toplamaq və nəşr etdirmək də mühüm yer tutur. Gənc yaşlarından folklor materiallarını toplayan istedadlı tədqiqatçı bu sahədə xeyli işlər görmüş, «Azərbaycan folk- loru antologiyası. Naxçıvan folkloru» adlı ki- tabın toplayıcı müəlliflərindən biri olmuşdur. Onun Naxçıvan folkloruna dair topladığı zən- gin materiallar «Naxçıvanın hikmət xəzinəsin- dən» (Kamilə Bağırova və Bəxtiyar Məmmə- dovla birlikdə) adlı kitabda (2005, 2007) çap olunmuşdur. O, «Müasir tələblər səviyyəsin- də», «İbrahim Bağırov–75», «Xalq müəllimi İsrafil Şükürov» adlı kitabların və həmçinin xeyli elmi-metodik məqalənin də müəllifidir. Adil Bağırovun illər uzunu çəkdiyi zəh- mət müstəqil dövlətimiz tərəfindən yüksək qiy- mətləndirilmiş, o, 2014-cü ildə «Dilçilik» ixtisa- sı üzrə AMEA-nın müxbir üzvü seçilmişdir. Görkəmli elm xadiminin həyatı, fəa- liyyəti, uğurları, bir-birindən maraqlı kitabları, Yüklə 7,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|