N. Ş. Hüseynov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
güclü qar şəklində müşahidə edilir. İlin keçid dövrlərində güclü qar və yaxud buz dənələri qar və yağışla birlikdə müşahidə olunur. Leysan xarakterli yağıntılarda damcıların diametri, adətən, 1,0 mm- dən çox olur. Çiskin yağıntılar – əsasən, ilin soyuq dövrü üçün xarakterik olan yağıntılardır. Bu tip yağıntılar laylı və laylı-topa buludlardan çiskin şəklində, çox alçaq temperaturda isə buz kristalları şəkilində yağır. Sinoptik şəraitə görə yağıntılar iki növə bölünür: 1) kütlədaxili yağıntılar; 2) cəbhə yağıntıları. Kütlədaxili yağıntılar - nisbətən bir tipli hava kütlələri daxilində yaranırlar. Kütlədaxili yağıntılar dağlıq zonalarda çox zaman leysan, dənizsahili və düzənlik sahələr üçün isə aramsız xarakterli olur. Sabit (dayanıqlı) isti hava kütlələri üçün laylı buludlardan çiskin, laylı-topa buludlardan zəif, aramsız yağışlar yağması daha çox xarakterikdir. Qeyri-sabit (dayanıqsız) soyuq hava kütlələrində isə topa - yağış buludlarından leysan xarakterli yağıntılar yağır. Cəbhə yağıntıları – atmosfer cəbhələrinin keçməsi ilə əlaqədar olan yağıntılardır. İsti hava cəbhələri üçün aramsız yağıntılar, soyuq cəbhə üçün isə leysan yağıntılar xarakterikdir. Ümumiyyətlə, aparılan tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, Yer kürəsinə düşən yağıntıların cəmi 16% - i kütlədaxili yağıntıların (konvektiv), 84% isə cəbhə yağıntılarının (advektiv) payına düşür. Bəzən, yağış damcıları və qar dənərciklərinin tərkibində rəngli qarışıqlar olur. Belə yağıntılara isə qeyri-adi və ya qəribə yağıntılar deyirlər. Bu yağıntıların mənbəyi və başlıca səbəbi küləklər hesab olunur. Rəngli qarışıqlar müxtəlif mənşəli ola bilərlər. Onların bəziləri səhralardan güclü küləklər vasitəsi ilə havaya qalxır və atmosferə daxil olur. Bundan başqa, torf və meşə yanğınları, vulkan püskürməsi zamanı atmosferə his və kül hissəcikləri də düşür ki, bütün bu qarışıqlar atmosferin orta qatlarına külək vasitəsilə qaldırılaraq böyük məsafələrə aparılır, daha sonra bulud damcıları ilə birləşərək yağıntı şəklində yer səthinə düşür. Meteoroloji stansiyalardan alınan yağıntı məlumatları həm keyfiyyət, həm də kəmiyyət baxımından xarakterizə edilir. Yağıntıların kəmiyyəti dedikdə, onların miqdarı (mm) və keyfiyyəti dedikdə isə intensivliyi (mm/san) başa düşülür. Burada, konkret olaraq yağıntıların meteoroloji görünüşə göstərdiyi təsir nəzərdə tutulur. Hal-hazırda müasir aviasiya meteoroloji stansiyalarında (AWOS, ASOS, VAISALA) bu təsnifatı aparmaq mümkündür. Yəni bu sistemlərin görünüş ölçən cihazları yağıntı zamanı görünüşün nə qədər pisləşməsini dəqiqliklə göstərərək yağıntıların növlərini də təyin edirlər. Aviasiya Meteoroloji müşahidə məntəqələrində yağıntıların intensivliyi onların meteoroloji görünüş məsafəsinə göstərdiyi təsirə görə müəyyən edilir və aşağıdakı kimi təsnif edilir: 1) zəif ; 2) mülayim ; 3) güclü. Yağıntılar səbəbindən meteoroloji görünüş məsafəsi 2000 m - dək azalarsa, belə yağıntılar zəif , görünüş məsafəsi 1000-2000 m təşkil edərsə, intensivliyi mülayim , görünüş 1000 m-dən az olarsa, belə atmosfer yağıntıları güclü intensivliyə malik yağıntılar hesab edilir. Bu yağıntıların kod adı qarşısında intensivliyin göstəricisi olan şərti işarə qoyulur, zəif yağıntı «-», güclü yağıntı «+», mülayim üçün isə işarəsiz olması qəbul olunmuşdur. Atmosferdə ildırım hadisələri İldırım təhlükəli atmosfer hadisəsidir. İldırım hadisəsi zamanı bulud daxilində və ya buludla yer səthi arasında göy gurultusu ilə müşayət olunan elektrik boşalmaları baş verir. Bir qayda olaraq, ildırım topa-yağış buludlarında baş verməklə, leysan və dolu ilə müşayət olunur. Yer səthində, eyni zamanda, 1500-ə yaxın ildırım hadisəsi müşahidə olunur, boşalmaların orta intensivliyi isə saniyədə 46 ildırım kimi qiymətləndirilir. Planetimizin səthi üzrə ildırımlar qeyri-bərabər paylanmışdır. İldırımlar okean üzərində kontinentlə müqayisədə on dəfə çox müşahidə olunur. Yer kürəsində maksimal ildırım fəallığı Mərkəzi Afrikada müşahidə olunur. Arktika və Antarktikanın qütb rayonlarında və qütblər üzərində ildırımlar demək olar ki, heç müşahidə olunmur. İldırımların maksimal təkrarlanması yay fəslinə, əsasən də günün ikinci yarısına təsadüf edir. İldırım buludlarının əmələ gəlməsi üçün əsas meteoroloji şərait konveksiyanın inkişafıdır və aşağıdakı hallarda baş verir: - su və quru səthləri üzərində havanın qeyri-bərabər qızması nəticəsində, məsələn, su səthi və quru üzərində temperatur fərqləri. Böyük şəhərlər üzərində konveksiyanın intensivliyi şəhər kənarına nisbətən daha böyük olur; - atmosfer cəbhələrində isti havanın soyuq hava kütləsi tərəfindən sıxışdırılması və ya yuxarı qaldırılması nəticəsində. Atmosfer cəbhələrində konveksiya kütlədaxili konveksiya ilə müqayisədə daha intensiv olur; - dağlıq ərazilərdə havanın hündürlüyə qalxması nəticəsində hündür dağlar konveksiyanın inkişafı üçün daha mürəkkəb şərait yaradır və demək olar ki, həmişə konveksiyanın intensivliyini artırır. Yaranma şəraitinə görə ildırımlar kütlədaxili və frontal (cəbhə xarakterli) olur. Kütlədaxili ildırımlar isə öz növbəsində konvektiv, advektiv və oroqrafik olur. Konvektiv ildırımlar günün ikinci yarısında azqradiyentli barik sahələrdə əmələ gəlir. Bu ildırımlar kiçik ölçüyə malik olmaqla, zəif sürətlə (10-15 km/s) hərəkət edirlər, lakin kütlədaxili topa- yağış buludları çoxlu şimşək, dolu və güclü leysanlarla müşayət oluna bilir. Konvektiv ildırımlarda külək zəif olur, yalnız ildırımdan öncə küləyin qısamüddətli güclənməsi müşahidə olunur. Bu növ ildırımlar zamanı yer səthində havanın temperaturu, adətən, yüksək olur (22-25°C-dən yuxarı). Advektiv ildırımlar mülayim dəniz hava kütlələrində soyuq atmosfer cəbhələri keçərkən müşahidə edilir. Bu növ ildırımlar aşağı temperatur şəraitində inkişaf etməklə, böyük yerdəyişmə sürətinə malikdirlər. Advektiv ildırım ocaqları, adətən, izolə olunmuş halda olurlar. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|