Nailə Vəlixanlı

29 

 

Beləliklə, Səlcuq hücumunadək Naxçıvanşah  Əbu Düləf tərəfindən idarə olunan Naxçıvan  əmiriliyi 

sultan Alp Arslanın bu əmirliyi ləğvindən sonra da Şəddadilər dövləti süqut edənədək (1075) onun tərkibində 

qalmışdır.  Əmirliyin mərkəzi olan Naxçıvan  şəhəri isə  səlcuq  əmirinin idarəsi dövründə  də öz əvvəlki hərbi 

strateji əhəmiyyətini saxlaya bilmişdir. 

 

Qeydlər və istifadə olunmuş mənbə və ədəbiyyat

: 

 

1. Bax: Зия Буниятов. Начало господства тюрок в Халифате Аббасидов 

(830-870). 3 cildlik "Seçilmiş əsərləri", с. I, Bakı, "Elm", 1999. s. 459. 

2. Əl-Yəqubi. Tarix. Leyden, 1883, с. II, s. 599. 

3. V. F. Minorski (В. Ф. Минорский. "История Ширвана и Дербенда". Moskva, 1965, s. 

 46-47; bundan sonra: Minorski. Şirvan) əsərində erkən orta əsr mənbəyinə istinadən  

Məhəmməd ibn Xalidin 245/8 59-cu ildə Gəncəni tikməsi haqqında məlumat verir. Lakin bu  

məlumatı arxeoloji dəlillər təkzib edir (bax həmçinin: Nailə Vəlixanlı. Gəncə erkən orta əsr  

ərəb mənbələrində. "Gəncə şəhərinin tarixi" kitabında. Bakı, 2004, s.21,22). 

4. İbn Rusta. Kitab alak an-nafisa. BGA, с. VII, s. 103-104. Bax: Nailə Vəlixanlı. IX-XII əsr  

ərəb coğrafiyaşünas-səyyahları Azərbaycan haqqında. В., 1974, s. 43. 

5. Bax: N. Vəlixanlı. Göstərilən əsəri, s. 92, 116, 136. 

[80 - 81]

 

6. Bax: İbn əl-Əsir. Əl-Kamil fi-tarix. Ərəbcədən tərcümə Z. Bünyadovundur. Bakı, 1996, s.  

67. 

7. Yenə orada. 

8. Всеобщая история Степ’аноса Таронского Асох’ика по прозванию-писателя XI  

столетия. Переведена с армянского и объяснена Н. Эмином. М, 1864 (bundan sonra 

 Asogik), s. 110. 

9. Moisey Kalanqatuklu. Albaniya tarixi. Müqəddimə, tərcümə, qeyd və şərhlər akademik  

Ziya Bünydovundur. Bakı, 1993 (bundan sonra: Moisey Kalankatuklu), III kitab, fəsil 18, s.  

199-200. 

10. Bu haqda bax: Azərbaycan tarixi, Baki, "Elm", 1998, c. II, s.2850-286; Зия Буниятов.  

Азербайджан в VII-IX вв. 3 cildlik "Seçilmiş əsərləri", с. I (bundan sonra: Z. Bunyadov), s. 

234-236; А. Тер-Гевондян. Армения и арабский халифат. Ереван, 1977 (bundan sonra:  

A. Ter-Gevondyan), s. 240-242; həmçinin bax: Asogik, s. 110; Moisey Kalanqatuklu, III  

kitab, fəsil 18, s. 200. 

11. İbn əl-Əsir, s. 67. 

12. Yenə orada, s. 69. 

13. Asogik, s. 111. Bax: Z. Bünyadov, s .236. 

14. Asogik, s. 112. 

15. Z. Bünyadov s. 237; Sitat Katolikos İoannesin "Tarix" (История Армении католикоса  

Иоаннеса Драсханакертского. Издание Н. Эмина. СПб, 1861, s. 203-204) əsərindəndir. 

16. İbn Havqəl. Kitab suratu-l-ard. Leyden, 1867 (bundan sonra: İbn Navqəl), s. 254. 

17. Asogik, s. 112-113, 115. 

18. V. Minorsky. Studien in Caucasian history. London, 1953 (bundan sonra: Minorski,  

Şəddadilər),s. 121. V. Minorski burada İ. Markvartın "Sudarmenien" əsərinə istinad edir.  

Lakin İ. Markvartın haqqında danışdığı və Yusif tərəfındən 918-ci ildə təyin edilən müsəlman 

əmiri Əbu Duləfilər xanədanına mənsub olsa da, о, X əsrin 80-ci illərində 

[81 - 82]

 yenidən  

Qoğtən (Naxçıvan) əmiri kimi adı çəkilən Əbu Duləfin yalnız sələfi ola bilərdi. 

19. İbn Havqəl, s. 224. 

20. Yenə orada, s. 248 

21. Yenə orada, s. 254. 

22. Yenə orada. 

23. İbn əl-Əsir, s.82-83, 86-87; Bax həmçinin: V. Minorski. Şəddadilər, s. 3; M. X. Şərifli. IX  

əsrin II yarısı-XI əsrdə Azərbaycan feodal dövlətləri. В., 1978 (bundan sonra: Şərifli. Feodal  

dövlətləri), s.190. 

24. Bax: Minorski. Şəddadilər, s. 8-9. 

25. Bu haqda bax: Şərifli, Feodal dövlətləri, s. 190-192. 

26. Minorski. Şəddadilər, s. 15; ərəb mətni, s. 8. 

27. Вардан. Всеобщая история. Русский перевод Н. Эмина. М., 1861, s. 15-16; 

---

30 

 

Şərifli. Feodal dövlətləri, s. 195. 

28. Minorski. Şəddadilər, s.15. 

29. Minorski. Şirvan, s. 156, qeyd 140; Bax həmçinin: yenə orada, s.51. 

30. Münəccimbaşının məlumatına görə, 378/988-ci ildə, Şirvan-Dərbənd (əl-Bab)  

münaqişələrinin kəskinləşdiyi dövrdə, Dərbəndi ələ keçirmiş şirvanşah Məhəmməd ibn  

Əhməd yerli hakim Maymunun qulamı tərəfindən yaralanmışdı. Bu hadisə Dərbəndin  

yenidən, qısa müddətə də olsa, Haşimi xanədanına mənsub əmir Maymuna qaytarılmasına  

səbəb oldu. Bax: Minorski. Şirvan, s. 51, §13. 

31. Yenə orada. 

32. Minorski. Şəddadilər, s. 17; Şərifli. Feodal dövlətləri, s. 196. 

33. Asogikin məlumatına görə (s. 131) bu məğlubiyyətdən sonra sərgərdan düşmüş salari  

Əbülheycə kömək üçün müraciət etdiyi Bizans imperatorundan mənfi cavab aldıqdan sonra  

ölkəsinə qayıtdığı zaman, öz xidmətçisi tərəfindən boğulub öldürülmüşdü. Bax həmçinin:  

Şərifli. 

[82 - 83]

 Feodal dövlətləri, s.182; Yenə onun. Naxçıvanşahlıq. Azərbaycan SSR EA  

Xəbərləri. TFHS, 1966, №4, s.29. 

34. Kəsrəvi Təbrizinin bu əsəri ("Şəhriyarani qomnam") Tehranda, 1928-30-cu illərdə, fars  

dilində çap edilmişdir. 

35. Bax: Şərifli. Naxçıvanşahlıq, s.29. 

36. Bu haqda bax: Nailə Vəlixanlı. X əsrin II yarısı-XI əsrdə Azərbaycan feodal dövlətlərinin  

qarşılıqlı münasibətləri və bir daha "Naxçıvanşahlıq" haqqında. AMEA Xəbərləri. TFHS,  

2001, № 3, s. 120-129. 

37. Rauf Məmmədov. Naxçıyan şəhərinin tarixi oçerki (orta əsrlər dövrü).B., 1977, s.69-70;  

Ф. Мамедова. Политическая история и историческая география Кавказской Албании.  

В., 1986, s. 114; V. Z. Piriyev. Azərbaycanın qədim diyarı Naxçıvan (Naxçıvan Muxtar  

Respublikasının 75 illiyi münasibətilə). Azərb. EA Xəbərləri. TFHS, 1999, №2, s.6-7. 

38. Şirvanşah və azərbaycanşah titulları hələ ilk Sasani hökmdarları dövründə imperiyanın  

tərkibinə daxil edilən ölkələrdən olan Azərbaycan (cənub) və Şirvanın sasani canişinlərinə -  

şahlarına verilmişdi (Bax: Ибн Хордадбех. Книга путей и стран. Перевод и комментарии  

Наили Велихановой. В., 1986, s. 61, 160- 161). Arranşah (Aranşahiq) titulunu isə antik  

Albaniyanın Arşaqilərədək hakimiyyətdə olan hökmdarlar sülaləsi daşıyırdı. 

39. Minorski. Şəddadilər, s. 6, əlavə: s. 1-2. 

40. Əl-Bəlazuri. s. 331; İbn ən-Nədim. Kitab əl-fihrist. Beyrut, 1964 (ərəb dilində), s.116 və  

b. Bax həmçinin: Nizam al-mulk. Сиясатнаме (перевод с персидского. Б. Н. Заходера),  

M.-L., 1949, s.349, qeyd 462 (bundan sonra: Siyasətnamə); Абу-л-Фазл Байхаки. История  

Масуда (1030-1041). Перевод с персидского, введение, комментарии и приложения  

А. К. Арендса. М., 1969 (bundan sonra Beyhəqi), s.247-249; İbn əl-Əsir, s.42,179, qeyd 49. 

41. Xilafətin köçürmə siyasəti haqqında bax: Azərbaycan tarixi, с. II, s.184-185. 

[83 - 84] 

42. İbn əl-Əsir, s. 42. 

43. Yenə orada, s. 179, qeyd 49; bax həmçinin: Siyasətnamə, s. 349, qeyd 462; Duləfilər  

xanədanı haqqında bax: Yilmaz Öztuna. İslam devletleri. Devletler və Hanedanlar. Kaynak  

eserleri dizisi: 18, Ankara, 1989, c.I, s. 705-706 (bundan sonra: İslam dövlətləri). 

44. Bax: Beyhəqi, s. 247-249. 

45. Bax: İslam dövlətləri, s. 705. 

46. Bax: Siyasətnamə, s. 349. 

47. Minorski. Şəddadilər, s. 121. 

48. Е. Э. Бертельс. История персидско-таджикской литературы. М., 1960, s.245 (bundan 

 sonra: Bertels); Şərifli. Naxçıvanşahlıq, s. 31. 

49. Minorski. Şəddadilər, s. 121. 

50. Bertels, s. 250. 

51. Şərifli. Naxçıvanşahlıq, s. 121. 

52. Bertels, s. 250. 

53. Yenə orada. 

54. Asogik, s. 132-133; Bu haqda bax: Şərifli. Naxçıvanşahlıq, s.29. 

55. Yenə orada, s. 132-133, qeyd 1. 

56. Yenə orada, s. 133. 

57. Yenə orada. 

---