NəSĠman yaqublu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
məsələlərinə olan münasibətdə də mənfi idi. Berlindən milli mübarizəmizin əsaslarını tanımasını gözləmək əbəsdi. “Ali irq”in nəzəriyyəçiləri ilə Polşadakı, Ukraynadakı və işğal olunan başqa məmləkətlərdəki alman praktikləri ən kiçik ümidə belə yer vermirdilər. Üzərimizə düşən yeganə vəzifə milli haqlarımızı tanımayan və istiqlal davamızı tanımayan bir hökumətlə birgə fəaliyyətin baş tutmayacağını təsdiq edərək meydandan çıxmaqdı. Elə də etdik. 1943-cü il 5 avqust tarixli bir memorandum imzalayaraq Berlini tərk etdik”. (180, s.103) Qeyd etdiyimiz kimi, Hitleri heç bir milli komitə maraqlandırmırdı. 1942- ci ilin avqustunda hərb əsirlərinə uyğulanacaq və onlarla ilgilənmə əsasında ortaya çıxacaq məsələlərin həll edilməsi üçün “Şərq Millətləri Mərkəzi” qurulsa da, (395, s.75) Hitler “İrtibat (rabitə) heyətləri”nə üstünlük verirdi. Çünki, Mərkəz texniki yardıma nəzarət edirdi, “irtibat dairələri” isə təbliğat, dərgilər, öyrədici kurslarla məşğul olurdu. M. Ə. Rəsulzadə bununla əlaqədar yazırdı ki, Hitler təşkil olunan milli legionlarla ordu qərargahı arasında rabitə vəzifəsini görən məhdud və müəyyən işlərlə bağlı “Rabitə (irtibat) heyətləri” (Əlaqə qərargahları - almanca: “Ferbindunqştablar) (195, s. 12) qurulmasını əmr etmişdi. Azərbaycan Rabitə Heyətinin başına da Əbdürrəhman bəy Fətəlibəyli - Düdənginski gətirilmişdi. Qeyd edək ki, Azərbaycan legionerlərinə əvvəlcə qrup halında başçılıq edirdilər: Abbas bəy Atamalıbəyov, Əbdürrəhman bəy Fətəlibəyli-Düdənginski və Fuad Əmircan. “İrtibat Heyəti”nin - Ferbindunqştabın hərbi, mülki və diplomatik şöbələri fəaliyyət göstərirdi. Hərbi şöbəyə Ə. Düdənginski, mülki işə F. Əmircan, diplomatik sahəyə isə A. Atamalıbəyov rəhbərlik edirdi. Birinci iki şöbənin müxtəlif bölmələri vardı. Hərbi şöbədə hərbi əsirlərlə bağlı məsələlərə Rəhim Babayev, legion məsələlərinə polkovnik (albay) İsrafilbəy İsrafilov, xüsusi hissələrə (“SS-in milli birləşmələri”) İslam Əliyev baxırdı. Mülki şöbədə azərbaycanlı fəhlələr məsələsi bölməsinə Səbzəli Məmmədov, azərbaycanlı mütəxəssislər bölməsinə Cümşüd Məmmədov, radioveriliş bölməsinə Ənvər Qazıyev rəhbərlik edirdi. Diplomatik şöbə isə Xarici İşlər Nazirliyi ilə müxtəlif tədbirlərin keçirilməsi və azərbaycanlıların işlədiyi müxtəlif alman müəssisələrindəki problemləri həll etmək istiqamətində fəaliyyət göstərirdi. (99) Lakin Ə. Düdənginskinin fəallığı ilə “Azərbaycan Milli Birlik Məclisi” də formalaşırdı. Azərbaycan Milli Birlik Məclisinin tərkibinə aşağıdakılar daxil idi: Ə. Düdəngınski, Abbasqulu Abbasov, Vəli Ələkbərov, İslam Əliyev, Abbas bəy Atamalıbəyov, Rəhim Babayev, Ceyhun Hacıbəyli, Balakişiyev, Hacı Hacınski, Cahangirbəy Balakişiyev, Hacı Hacınski, Cahangirbəy Kazımbəyov, Cəlil İsgəndərli, İsrafilbəy İsrafilov, Ənvər Qazıyev, Məcid Qarsalanlı, Nuşibəy Zülqədərov, Cabbar Məmmədov, Cümşüd Məmmədov, Murbaxan Məmmədov, Səbzəli Məmmədov, Fərman Məmmədov, Orucov, Süleymanov, Zahid Xoyski, Fuadbəy Əmircan və s. (99) Qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan legionunun əsas bazaları Polşa və Almaniya ərazilərində yerləşirdi. Sonralar isə legionu Polşanın Rodom məntəqəsindən Fransanın cənubunda yerləşən Rodess şəhərinə köçürdülər. 1944-cü ildə Azərbaycan legionerlərindən Ə. Düdənginskinin, İ. İsrafilovun, R. Babayevin, T. Məmməd və Ə. Qazıyevin fəallığı ilə “İrtibat Qərargahı”nın (Ferbindunqştabın) Paris filialı yaradıldı. Paris fılialına Nuşibəy Zülqədərov, Rza Tağıyev və Əlibəy Hacınski daxil oldular. 1944-cü ildə Parisin almanlardan azad edilməsindən sonra Paris fılialı da buraxıldı. Azərbaycan legionunun bir hissəsi məhv edildi, bir hissəsi isə ingilis-amerikan qoşunlarına təslim oldu. (97) Beləliklə, ayrı-ayrı xalqların nümayəndələrindən və hərbi əsirlərdən yararlanmağa o qədər də meylli olmayan Hitler getdikcə hərbi legionların yaranması zərurətini qəbul edirdi. Digər tərəfdən, hərbi əsirlərin çoxluğu və müharibənin davamlı xarakter alması da Hitleri belə addım atmağa məcbur edirdi. VIII BÖLÜM AZƏRBAYCAN LEGĠONERLƏRĠ. MAYOR FƏTƏLĠBƏYLĠ DÜDƏNGĠNSKĠ. LEGĠONERLƏRĠN UĞURLU DÖYÜġLƏRĠ Azərbaycan legionerlərinin başlıca qərargahı Polşa ərazisində yerləşirdi. Legionerlərin ümumi sayının 36 mindən 65-70 minədək olduğu göstərilməkdədir (82, s. 125) Bütün legionerlər könüllü təklif edilmiş nişan şəklində qollarında öz vətənlərinin fərqləndirici atributunu gəzdirirdilər. (393, s. 36) Lakin, onlar alman forması geyməyə məcbur idilər. Legionerlərin sol qollarında üç rəngli bayrağımız və ay-ulduz həkk olunmuş fərqlənmə nişanı vardı. Bəzi hissələrdə isə papaqlarına əyri xəncər vururdular. (262) Bundan əlavə, almanlar ayrıca qafqazlılar üçün igidliyə görə I, II, III dərəcəli gümüş ulduzlar təsis etmişdilər. Eyni zamanda, aldığı yaranın dərəcəsinə görə də onlara gümüş və bürünc medallar verilirdi. Bundan əlavə, Ə. Fətəlibəylinin başçılıq etdiyi Azərbaycan Milli Birlik Məclisi tərəfindən 1944-cü ildə iki orden ilə də təsis olunmuşdu: “Azərbaycan İstiqlaliyyəti” və “Boz Qurd”. Hərbi döyüşlərdə xüsusi fərqlənənlər bu ordenlərlə mükafatlandırılırdı. Qeyd edək ki, bəzi alman zabitləri də bu ordenlərlə təltif edilmişdi (85). Azərbaycanlı legionerlər alman dilini bilmədiyindən ayrıca tərcüməçilər qrupu da fəaliyyət göstərirdi. Qeyd edək ki, hələ 1942-ci ilin sentyabrın 7-də hərəsi 10 nəfərdən ibarət olan azərbaycanlı, gürcü, türküstan dilli tərcüməçilər qrupu yaradılmışdı və onlara əlavə alman dili dərsləri keçirilirdi. (393, s. 69) Legionerlər arasında dini-maarifçilik işini aparmaq məqsədi ilə Təbliğat Baş İdarəsi Drezden şəhərində “Molla kursları” təşkil etmişdi. Bu kurslarda SSRİ-dən olan bütün müsəlman xalqlarının nümayəndələri təmsil olunurdu. 1942-ci ilin 27 avqustunda legionlarda dini məsələləri tənzim edən xüsusi diviziya yaradılmışdı. Dini məsələlərə aid bütün işləri obermolla Cumabəyov tənzimləyirdi. O, həm də diviziya mollası səlahiyyətinə malik idi. Digər obermolla Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|