NəSĠman yaqublu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Paşayev isə Azərbaycan legionlarına məsul idi. (393, s. 138) Bundan əlavə, onlara tabe olan hər bir taburda da obermollalar vardı. Azərbaycanlıların (eləcə də bütün müsəlmanların) ibadət vaxtlarında onlar hərbi təlimlərdən azad olunurdu. Eyni zamanda, azərbaycanlılara 1942-ci ilin dekabr ayında Qurban bayramının, 1943-cü ilin yanvarında məhərrəmliyin və 1943-cü ilin martında isə Novruz bayramının keçirilməsinə icazə verilmişdi (393, s. 138-139). Bundan əlavə, ölülərin kəfənə bükülməsi, qibləgah istiqamətində dəfn edilməsi, qəbirüstü daşının düzəldilməsi müsəlmanların ixtiyarına verilmişdi. Qeyd edək ki, Azərbaycan legionlarında olan əsgər və zabitlər milli marşlarımızı, mahnılarımızı, vətən, millət duyğulu şerləri ifa edirdilər. Əsgi legionerlərdən birinin yaddaşında həmin marşlardan biri belə qalmaqdadır: Bombalar partlar, toplar guruldar, Haydı əsgərlər, haydı irəli. Haydı əsgərlər, Şərqə gedəlim, Şərqin ellərini azad edəlim. Şərqin elləri fəryad eləyir, Hər zaman bizdən imdad gözləyir, Haydı əsgərlər, haydı irəli (131) Qeyd edək ki, azərbaycanlılar (eləcə də bütün müsəlmanlar) gürcü və ermənilərlə müqayisədə öz keçmişi və tarixləri haqqında çox az biliyə malik idilər. Dini adət-ənənələrdən isə məlumatsızdılar. M. Ə. Rəsulzadə bununla əlaqədar, Azərbaycan legionerləri ilə Almaniyadakı söhbətlərini belə xatırlayırdı: “Yeni nəsil öz dilində, deyə bilərik ki, tamamilə oxuyub-yaza bilir. Hamısı ibtidai məktəbləri bitirmişlər. Əsirlər arasında orta təhsil görənlər də az deyil. Müxtəlif ixtisaslı ali təhsillilərə də rast gəlinir. Müəllimlərlə həkimlər daha çoxdular. Mənim - Azərbaycanda məmləkətin idari və iqtisadi ehtiyaclarını ödəyəcək qədər bir neçə yüz ali təhsil görmüş gəncləriniz vardırmı? - sualına müsahiblərim əsəbi halda: - Siz nə deyirsiniz, yüzlərdən deyil, minlərdən danışın... Biz öz-özümüzü idarə edəcək bir vəziyyətdəyik! - deyə cavab verdilər. Ana dili ilə bərabər, əsirlər ruscanı da bilirlər, lakin çox zəif. Məsələn, ruscanı kifayət dərəcədə bilməyən rus dili müəlliminə rast gəldim. Bizə anlatdılar ki, ruscaya qarşı Qafqazyada xüsusi bir müxalifət vardır... Sovet şəraiti və idarəsi ilə bağlı olaraq çox da yüksək səviyyədə olmayan ümumi məlumat və biliklərinə baxmayaraq, azərbaycanlı əsirlərin dini məsələlərdə tamamilə biliksiz olduqları nəzərə çarpırdı. Azərbaycandakı yeni nəsil, deyə bilərik ki, dinə qarşı laqeyddir. Dini mərasim və ibadətlərdən ən bəsit şeyləri belə bilmirlər. Məmləkətdə məscidlər bağlanmışdır. Nə Ramazan, nə də Qurban bayramı sovet gənclərinə məlum deyildir. Azərbaycanda əsgidən çox böyük əhəmiyyətə malik olan bahar xalq bayramı – “Novruz” da dəbdən düşmüşdür. Azərbaycan, bütün Sovetlər Birliyi ilə bərabər yalnız Oktyabr inqilabının siyasi bayramlarını və bir də Azərbaycanın sovetləşdirildiyi günü qeyd edir. Yeni nəsil heç bir dua və namaz bilməz. (Çox qüvvətli ailə ənənələrinin təsiri ilə adətləri yaxşı bilənlərə təsadüf olunur.) Krım cəbhəsində əsir düşən azərbaycanlı kiçik yaşlı qızlar - bacılar namaz qılan nənələrini necə ələ saldıqlarından danışırdılar. Əsirlərdən bəziləri alman ordusuna legioner yazılmışdılar: bunlardan bir neçəsi faciəli bir hadisədən bəhs edirdilər. Bölük komandiri bir alman azərbaycanlılardan cəbhədə ölən arkadaşlarını İslam adəti ilə basdırılmasını tələb edirmiş. Onlar nə edəcəklərini bilməmiş, lakin alman əl çəkməmişdir. İsrar edən komandirin əlindən qurtulmaq üçün azərbaycanlı gənclər, nəhayət, bir çarə tapmışlar. Yeddi dəfə - “Ya Məhəmməd, ya Məhəmməd” - deyə bağıraraq arkadaşlarını torpağa tapşırmışlar. Bir başqa dəfə eyni növ məcburiyyətə düşərkən isə ölən arkadaşlarını “Arşın mal alan” operasından nəğmələr oxuyaraq basdırmışlar...(180, səh. 108-110; 180, 105-107) Azərbaycanlı legionerlərin geyimi, qidalanması da Sovet ordusundakından olduqca yüksək idi. Aşağıdakı cədvəldə legionerlərə ayrılan ərzaq və qida məhsullarının miqdarı verilmişdir: Alman silahlı qüvvələrində legionerlər Legionerlər Drezden hər.kom. 15.05.45 Berlin hər. Kom.-lar 21.10.1941 20.12.41 20.05.45 Çörək 214 321 250 300 Ət - 29 20 20 Yağ 10 19 7 7 Pendir 9 9 - - Qənd 21 32 15 15 Marmelad 21 25 - - Nehrmittel 14 21 15 30 Şəkər tozu 4 - - - Kartof 714 1214 500 400 Tərəvəz 161 161 - - Duzlu kələm 20 39 - - İçkilər 4 4 3 5 Duz 15 25 13 13 (393, s. 178) Qeyd edək ki, hər bir taburun ayrıca adı, yaxud nömrəsi vardı: “Aslan”, “İgid”, “Dönməz”, “Berqman”, “Cavadxan”, 817, 818, 819 və s. Bəzi taburlar Polşadakı Yedlino ərazisində formalaşırdı. Taburların şəxsi heyəti isə Malkino və Deblin düşərgələrində təlim keçmiş hərbi əsirlərdən ibarət idi. Sonradan legionun Qərargahı Fransanın cənubuna, Rodes şəhərinə köçürüldü. Qeyd edək ki, Aslan (804-cü) taburu, 1942-ci ilin mayından formalaşdırılmağa başlamışdı. Taburun komandiri alman Qloger, müavini Ə. Düdənginski idi. Bu tabur Krasnodar ərazisindəki döyüşlərdə fəallıq göstərmişdi. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|