NəSĠman yaqublu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Legionerlərin hərbi və siyasi hazırlığı ümumi andiçmə və milli bayrağın təqdim edilməsi ilə yekunlaşırdı. Bu mərasimdən sonra taburlar cəbhəyə göndərilirdilər. Qeyd edək ki, hələ 1942-ci ilin aprelin 15-də isə Hitler kazaklardan və qafqazlılardan cəbhədə partizanlara qarşı mübarizədə “bərabərhüquqlu müttəfiqlər” kimi istifadəyə icazə vermişdi. 1942-ci ilin avqustunda isə legionerlərin statusu “Şərqdə yerli köməkçi hissələrin vəziyyəti haqqında” qəbul edilən sərəncamda daha da ciddi əsaslandırılmışdı. Həmin sənəddə türk və qafqaz xalqlarının nümayəndələri ayrıca bölgüyə aid edilir və “xüsusi döyüş hissələri tərkibində alman əsgərləri ilə çiyin-çiyinə bolşevizmə qarşı mübarizə aparan bərabərhüquqlu müttəfiqlər” olaraq göstərilirdi. (255, s. 4). Qeyd olunmalıdır ki, Köniqsberq, Qrafvald və Praqa universitetlərinin elm xadimləri kimi (OKW)-nin idarəsinin ikinci xarici bölməsinin ehtiyat zabitləri hələ çoxdan Şərqi Avropanın iqtisadi və siyasi problemləri ilə məşğul olmağa yönəldilmiş, Sovet İttifaqı və xüsusilə də Qafqaza tədqiqat səfərləri vasitəsilə bu ərazilərlə tanış olmuşdular. 17-ci ordunun əsas bölmə rəhbərləri, cənub qoşun hissəsinin baş qərargah zabiti S. Vinterin 1941-ci il oktyabr məlumatında Qafqazda planlaşdırma əməliyyatlarının xeyri üçün yerli əhalidən xüsusi qrup təşkil etmək fikri irəli sürülür. Bir tərəfdən gürcü qoşunlarını dəf edərək əsas dağ keçidi ilə almanların Tiflis istiqamətində irəliləməsini yüngülləşdirməli, digər tərəfdən bir- biri ilə ədavəti olan millətlər arasında təxribat aparmalı idi. İlk birliklər əsasən işğal altındakı Polşada yerləşdirilmiş, 1942-ci ilin martından isə paralel olaraq Sovetlər Birliyinin işğal edilmiş ərazilərində qurulurdu. Bu legionlardan əlavə Krımda və Kalmık bölgələrində almanlar tərəfındən silahlandırılmış milislər, özəl birliklər də vardı. Qeyd etdiyimiz kimi, Hitler birliklərə etibar etmədiyindən onları yalnız tabur olaraq saxlayırdı və bu sırada yalnız 162-ci türk diviziyası istisnalıq təşkil edirdi. 1942-ci ilin dekabrından isə “Şərq birlikləri generallığı” və daha sonra da “könüllü birliklər generallığı” qurumları da yaradıldı. Qeyd edək ki, almanlar legionerləri müxtəlif sahələrdə fəaliyyətə cəlb edirdilər. Belə ki, onlar yalnız döyüşən hissələrdə deyil, eyni zamanda kəşfiyyat xarakterli işlərdə də istifadə olunurdular. Bu məqsədlə faşist Almaniyasında bilavasitə Gestaponun təsirində olan kəşfiyyat mərkəzləri fəaliyyət göstərirdi. Onlardan biri də “Çeppelin” kəşfiyyat mərkəzi idi. Bu mərkəzdə sovet dövlətinə göndərilən təxribatçılar hazırlanırdı. 1942-ci ilin dekabrında buradakı bir qrup azərbaycanlını Auşvits kəşfiyyat məktəbinə göndərdilər. Bu məktəbin dinləyiciləri radio işlərini, şifrələnməni, saxta sənədlər hazırlanmasını və digər təxribat işlərini öyrənirdilər. Kursu qurtaranları sovet ordusunun arxa hissələrində fəaliyyətə göndərirdilər. (327) Bundan əlavə, Teppel şəhərində də kəşfıyyat məktəbi fəaliyyət göstərirdi. Məktəbdə almanlara sədaqətlə xidmət etmək, bolşevizmlə amansız mübarizə aparmaq mövzusunda siyasi mühazirələr oxunurdu. Burada təhsil alan azərbaycanlıların Azərbaycana kəşfiyyat fəaliyyətinə göndərilməsi planlaşdırılırdı. Qeyd edək ki, legionların təchizatı qismən alman silahlarından, qismən də qənimət silahlardan mütəşəkkildi. Geyimləri isə almanlarınkı qədər keyfiyyətli deyildi və özəl işarətləri vardı. Alman ordusu əslində legionerləri muzdlu əsgər olaraq görürdü və onları siyasətdən ayrı tuturdu. Qeyd edək ki, 1942-ci ilin son baharında erməni legionerləri üsyan etdiyindən və bir qismi Ukrayna partizanlarının tərəfınə keçdiyindən Hitlerin digərlərinə də inamı azalmışdı. Erməni və gürcülərlə müqayisədə Hitler müsəlmanlara daha çox üstünlük verdiyini bildirirdi. (395, s.61) Almanların müşahidələrinə görə etibarsızlıq və sürüşkənlik baxımından birinci planda ermənilər, sonra gürcülər, ikinci planda Volqa tatarları ilə türküstanlılar dayanırdı. Azərbaycanlılarda və şimali qafqazlılarda belə hallara çox az təsadüf olunurdu. Bəzi hallarda isə legionerlərimiz də alman zabit və əsgərlərinə silah çevirirdilər. Belə hadisənin qarşısını almaq üçün almanlar 1943-cü il oktyabrın 8- də Krımda Sultanovka kəndində 9 nəfər legioneri qətlə yetirdilər. Qətlə yetirilənlər aşağıdakılar idi: 1) Əbdüləzimov Həsən - kapitan, 2-ci tabur komandiri, əsli Naxçıvanlıdır; 2) Məmmədov Məmməd - leytenant, əsli Tovuzdandır; 3) Əfəndiyev Məmmədiyyə Xəlil oğlu - hərbi həkim, əsli Zaqataladandır; 4) Səfərov Hacı - leytenant, Dağıstanın Kurax rayonu; 5) Karitov Sədulla – hərbi texnik, Lək rayonu, Dağıstanlı; 6) Əliyev Mirzə - baş serjant, Bakı; 7) Əliyev Əli - kiçik leytenant, əsli Naxçıvanlıdır; 8) Məmmədov Hacı - serjant, əsli Salyanlıdır; 9) Malamodov Hüseyn. (324) Hərbi əsirlərlə və mühacirlərlə yalnız Şərq Nazirliyi deyil, eyni zamanda, Xarici İşlər nazirliyi də məşğul olurdu. 1941-ci ilin aprelindən bu sahədə fəaliyyətə başlayan Xarici İşlər nazirliyi əslində Şərq Nazirliyinin gördüyü işləri təkrarlayırdı. İşğal ediləcək Sovetlər Birliyi üçün yetkili olan Rusiya Komitəsinin başqanlığına müşavir olaraq Georq Qrosskopf təyin edildi. O da Leybrandt və professor fon Mendenin də daxil olacaqları bir heyət təşkil etməyə çalışdı. Lakin Qrosskopfun məlumatlarından aydın olurdu ki, onun fəaliyyəti yalnız bilgi toplamaqdan ibarətdir. Müharibənin başlamasından az sonra Qroskopfun “Rusiya Komitəsi” qafqasiyalı və türk-tatar mühacirlərlə və türk siyasi və əsgəri adamları ilə bir çox münasibəti olan səfır Verner Otto fon Nentiqə “Güneydoğu Avropa qövmlərinin (qafqasiyalılar, qırğızlar, tatarlar) məsələləri”nin araşdırılması səlahiyyəti verildi. (395, s.65) “Rusiya Komitəsi”nin məşğuliyyətlərindən biri də Sovetlər Birliyindəki rus olmayan milliyyətlər üçün kitabçalar hazırlamaqdı. Bununla bağlı milliyyətcə tatar olan Alimcan İdris də Komitənin tapşırğı ilə Qızıl Ordunun tatar, özbək və digər türk əsilli əsgərlərinə müraciət edən “Doğu Türk” kitabçası hazırlamışdı. Az sonra almanlar Qafqaza yaxınlaşdıqca “Qafqaz broşuraları” da çap edilməyə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|