NəSĠman yaqublu

olmadığından  Legionovoda  dəstə  rəhbərləri  (baş  zabit)  və  taqım  və  bölük 
rəhbərlərinin (zabit) təhsil alması üçün Şərq legionlarının zabit məktəbi yaradıldı. 
(393, s. 48) 
İlk vaxtlar legionerlərə xaki rəngli alman hərbi forması və dərəcə nişanları 
vermək nəzərdə tutulmuşdu. Ancaq 1942-ci il 24 aprel tarixli qərarda bu məsələyə   
yenidən  qayıdıldı  və  seyimlərinin  alman  əsgərlərinin  geyimi  ilə  fərqli  olması 
xüsusı qeyd edildi. Beləcə legionerlər alman hərbi formasını qazandılar və ruslar, 
ukraynalılar,  beloruslardan  fərqli  olaraq  kazaklar  kimi  alman  rütbə  nişanları 
daşımaq  hüququ  əldə  etdilər.  Onların  rütbə  göstəricisi  olan  ənənəvi  döş  nişan  və 
baftaların  çiyin  nişanları  və  ulduzları  tamamilə  fərqli  idi.  Legionlarda  müvəqqəti   
qrup  rəhbərləri,  taqım  və  bölük  rəhbərləri  hərbi  dərəcəsinə  görə  deyil,  hərbi 
mövqeyinə  görə  seçilirdi.  Hər  hansı  bir  çatışmayan  cəhətə  görə  vəzifədən 
uzaqlaşdırılanda onlar nişanlarını da təhvil vermək idilər. 
Alman  zabitləri  bütün  legionerlərin  rəisi  idilər, alman leytenantları isə 
bölük başçısı idilər. 1942-ci il 24 aprel qərarı ilə bölük və vzvod rəhbəri və ya onun 
müvəqqəti icraçısı olan legionçular kiçik alman zabiti hesab edilə bilərdilər (393, s. 
49). 
Doğrudur,  belə  qruplar  təşkil  edilə  və  lazım  olduqda  istənilən  həcmə 
qədər  böyüdülə,  batalyon  sıralarında  qala  və  heç  vaxt  cəbhəyə  göndərilməyə 
bilərdilər.  Hitlerin  bu  qadağanı  tezliklə  bir  qədər  dəyişdirildi  və  1942-ci  ilin 
avqustunda  təkrarən  verildi.  Həmin  qərara  əsasən,  Orta  Asiyadan,  Yuxarı  Volqa 
ərazilərindən,  Zaqafqaziya  və  Krımdan  olan  etnik,  dil,  dini,  mədəni,  siyasi 
cəhətdən fərqləri nəzərə alınmaqla Qızıl Ordunun müharibə əsirləri “Türk xalqları” 
adı  altında  birgə  döyüşçülər  kimi  qəbul  edilirdi.  Görünür,  Vermaxtın  uğurlu 
hücumları  və  hər  iki  türk  generalı  Ərdən  və  Ərdilətin  xidmətləri  təsirini 
göstərmişdi. 
Məhz  bu  cür  təşəbbüslər  Hitlerin  hüsn-rəğbətınə  səbəb  olurdu  və  o,  öz 
nitqində  “günahsız  müsəlmanları  -  yəni  həqiqi  türkləri”  Sovet  İttifaqının  etibarlı 
antibolşevik xalqı hesab edirdi. (393, s. 50) Legionlar   təşkil   olunarkən   onlara   
verilən   rütbələr və fərqləndirici əlamətlər də xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Belə 
ki, Şərq legionlarında hərbi rütbələr və işarələr haqqında olan 2380 saylı əmr 1942-
ci ilin iyunun 2-də verildi. Həmin əmrin əsasında daşıdığı  vəzifəyə müvafiq olaraq 
8  rütbə  müəyyənləşdirildi:  legioner,  manqa  komandirinin  müavini,  manqa 
komandiri,  taqım  komandirinin    müavini,    taqım  komandiri,  bölük  komandirinin 
müavini, bolük komandiri, tabur komandiri. 
Zabit  vəzifəsini  göstərən  rütbələr  paqonda  nazik  gümüşü  xətlə  verilirdi. 
Yaxalığın  rəngləri  də  legionları  fərqləndirirdi:  açıq-göy  türküstanlılara,  yaşıl 
qafqazlılara, moruğu gürcülərə, boz rəng isə ermənilərə aid idi. 
Şərq  legionlarının  digər  fərqli  işarələri  qola  bağlanan  sarğılar  idi.  Bu 
haqda olan müvafıq əmr 1944-cü ilin iyulun 1-də verilmişdi. 

---

1943-cü  ilin  mayın  29-da  Baş  Qərargahın  təşkilat  şöbəsinin  14124  saylı 
əmri ilə rəngli nişanlar boz, lakin rəngli xətlərlə əvəz olundu. Belə ki, türküstanlılar 
üçün açıq-göy, azərbaycanlılar üçün yaşıl, gürcülər üçün moruğu, ermənilər üçün 
sarı, şimali qafqazlılar üçün qəhvəyi rəng müəyyənləşdirildi. (255, s. 18) 
Bununla  əlaqədar  tutduğu  vəzifəsindən  asılı  olmayaraq  şəxslərin  əvvəlki 
rütbələri  olduğu  kimi  saxlanıldı:  könüllü,  yefreytor,  unter-zabit,  feldfebel, 
leytenant,  ober-leytenant,  kapitan,  mayor,  podpolkovnik,  albay.  1943-cü  ilin 
dekabrından isə bu sıraya üç general rütbəsi əlavə olundu: general-mayor, general-
leytenant və general. 
1944-cü  ilin  fevralın  20-də  könüllü  birləşmələr  generalının  və  Baş 
Qərargahın  təşkilat  şöbəsinin  həmin  ilin  martın  14-də  olan  əmrinə  əsasən  şərq 
hissələrinin heyətinə Vermaxtda qəbul edilmiş bütün geyimlərdən istifadəyə icazə 
verildi.  Burada  fərqləndirici  yeganə  əlamət  legionerlərin qoluna  bağlanan işarələr 
idi. Şərq legionlarının müxtəlif hissələrində milli rəmzlərin əksi olan bayraqlardan 
da istifadəyə icazə verilsə də, Vermaxta məxsusluğu göstərilirdi. Şərq legionlarının 
hissələrində  ilkin  təlim  keçən  könüllülər  polşalılara,  hollandlara,  fransızlara, 
çexoslovaklara  məxsus  geyimlərdən  də  istifadə  edirdilər.  Belə  hallarda  onlar 
qollarına  üstündə  “Alman  vermaxtının  xidmətində”  sözləri  yazılmış  ağ  sarğı 
bağlayırdılar. 
1944-cü  ilin  yayında  yaradılmış  SS  tərkibindəki  türk  və  qafqaz 
hissələrində  olan  legionerləri  digərlərindən  fərqləndirən  sol  qollarına  bağladıqları 
sarğıdakı haşiyəli qartal nişanı idi. Bəzi hallarda isə SS qafqaz hissələrinin əsgər və 
polislərinin  papaqlarında  alman  döyüşçü  jandarmasının  emblemi  olan  çələngdə 
qartal nişanı da vurulurdu. (255, s. 20) 
SS  qafqaz  döyüşçü  birlikləri  qollarına  xüsusi  sarğılar  bağlamasalar  da, 
paltarlarının yaxalıqlarında Qafqaz xəncər və qılıncı əks olunurdu. 
Beləliklə,  müharibənin  ilk  aylarında  almanlara  əsir  düşən  və  könüllü 
olaraq  keçən  sovet  vətəndaşları  ayrı-ayrı  döyüş  hissələrində  sovet  dövlətinə, 
mövcud bolşevik rejiminə qarşı mübarizəyə başladılar. 
 
VII BÖLÜM 
 
AZƏRBAYCANLI “XĠVĠLƏR” - LEGĠONERLƏR. AZƏRBAYCAN 
LEGĠONUNUN TƏġKĠLĠ 
 
Qeyd  edək  ki,  müxtəlif  dövrlərdə  almanların,  müsəlmanlara 
münasibətində  fərqli  mövqelər  olmuşdur.  Slavyanlara  (ruslara)  qarşı  uzun  illər 
mübarizə aparmaq məcburiyyətində qalmış Almaniya özünü Rusiya təhlükəsindən 
daima  qorumağa  çalışan  Türkiyə  ilə  yaxşı  münasibətlər  qurmağa  cəhd  etmişdir. 
Ortaq düşmənin mövcudluğu hər iki dövləti bir-birinə yaxınlaşdıran başlıca səbəbə 
çevrilmişdir. (384, s. 92). 

---