NəSĠman yaqublu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
1942-ci ilin sentyabrından “Berqman” taburu Mozdok-Nalçik-Mineral sular rayonlarında sovet partizanlarına qarşı döyüşdülər. Həmin ilin oktyabrın 29- dan isə taburu ön cəbhəyə döyüşə göndərdilər. 1943-44-cü illərdə “Berqman” taburu alman qoşunları ilə birgə Perekopskda Krıma daxil olmağa çalışan Qırmızı Ordu hissələrinə qarşı vuruşdular. Sonradan həmin hissələr Yunanıstan və Polşa ərazilərinə göndərildilər. Məsələn, azərbaycanlılardan ibarət olan II tabur Polşada yerləşirdi və 1944-cü ilin avqustunda Varşava üsyanının yatırılmasında iştirak etdilər. 1942-ci ilin yanvarında isə 1-ci (450-ci) “Türküstan legionu” taburu formalaşmağa başladı ki, burada da müəyyən sayda azərbaycanlılar vardı. Taburun yaradıcısı və birinci komandiri mayor A. Mayer-Mader idi. Mayor A. Mayer- Mader Birinci Dünya müharibəsində kəşfiyyatçı olmuş, uzun illər Şərq ölkələrində işləmiş və xüsusən Çində general Çan Kay Şinin hərbi məsləhətçisi olmuşdu. Türk xalqlarının psixologiyasına və adət-ənələrinə yaxından bələd olan Mayor-Mader müəyyən səbəblərə görə 1942-ci ilin avqustunda vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı. O, 1943-cü ilin sonlarında SS rəhbərliyinə öz xidmətini təklif etdi və ona SS hissələri tərkibində Türküstan alayı yaratmaq tapşırıldı. Yaradılan alayın bazası üzərində “Yeni Türküstan” diviziyası formalaşdırmaq da nəzərdə tutulurdu ki, buraya Türküstan və Volqa tatarları taburları ilə yanaşı 818-ci Azərbaycan taburu da daxil idi. (255, s. 14) 1944-cü ilin martında Mayer-Maderin başçılıq etdiyi 1-ci SS Şərq- Müsəlman alayı Qərbi Belorusiyanın Yuratişki şəhərinə göndərildi. Oradakı döyüşlərdə Mayer-Mader müəmmalı şəkildə yoxa çıxdı. (Bəzi məlumatlarda partizanların mühasirəsində öldüyü, digərində isə esesçilərin özü tərəfındən gülləndiyi göstərilir). Mayer-Maderin ölümündən sonra SS tərkibindəki 1-ci Şərqi- Müsəlman alayı olduqca zəiflədi və Billinqin komandir təyin edilməsi də əhəmiyyətli təsir göstərmədi. (255, s. 14) Türk və Qafqaz xalqlarına məxsus hərbi əsirlərin sayı getdikcə artdığından daha bir Şərq legionlarını formalaşdırma mərkəzinı yaratmaq qərara alındı. 1942-ci ilin mayında cəbhədə daha çox itkiyə məruz qalmış 162-ci piyada diviziyasının bazasında belə bir mərkəz yaradıldı. Bundan əlavə, Poltava vilayəti ərazisində yeni tədris düşərgəli mərkəzlər də yaradılmağa başlanıldı: Romnada Türküstan legionu, Prilukda azərbaycan, Qadyaqda gürcü, Loxviçdə və Mirqorodda erməni. Yaradılan Mərkəzdə qərargah rəisi vəzifəsinə albay (1942-ci ilin sentyabrın 6-dan isə general-mayor) O. fon Nidermayer təyin edildi. General mayor O. fon Nidermayer Almaniyada Rusiya və Müsəlman Şərqi üzrə ən yaxşı mütəxəssislərdən sayılırdı. 1943-cü ilin mayına qədər isə Ukraynada Şərq legionlarının əlavə 25 taburunu formalaşdırmaq mümkün oldu ki, onlardan 6-sı azərbaycanlılardan təşkil edilmişdi. (Bir tabur 4-cü diviziyada, iki tabur 73-cüdə, bir tabur 97-ci də, bir tabur 101-cidə, bir tabur 111-cidə). 1943-cü ilin mayında Ukraynadakı şərq legionlarının formalaşması mərkəzi general-mayor fon Nidermayerin komandanlığı altındakı 162-ci türk piyada diviziyasının təcrübə bazasına çevrildi. Diviziya ikialaylı təşkilata malik idi (303-cü Türküstan və 314- cü Azərbaycan alayı, artilleriya alayı, arxa hissələr və bölmələr) və şəxsi heyətin 50 faizini almanlar təşkil edirdi. 162-ci diviziya formalaşma prosesi başa çatdıqdan sonra 1943-cü ilin sentyabrında əvvəlcə Sloveniyaya, sonradan isə İtaliyaya göndərildi və müharibənin sonuna qədər mühafızə xidmətində, partizanlarla mübarizədə, həmçinin amerikan-ingilis qoşunlarına qarşı döyüşlərdə iştirak etdilər. Diviziyaya başçılıq edən fon Nidermayeri sonradan general-mayor R. fon Hayqendorf əvəz etdi. 1944-cü ilin iyulunda isə Berlində SS qoşunları Baş qərargahının yanında xüsusi olaraq şərq könüllü birlikləri ilə işləmək üçün Frits Arltın rəhbərliyi altında III şöbə yaradıldı. Elə həmin vaxt Belorusiyada iki qafqaz polis taburunun (70 və 71-ci) əsasında SS şimali qafqaz və Qafqaz alayları formalaşmağa başladı. 1945-ci ilin fevralında SS türk qafqaz birlikləri iki əsas etnik qrupa bölündü. Çünki Himmlerin fıkrincə, bu qruplar gələcəkdə yeni legionların formalaşıb alaylara və hətta diviziyaya çevrilməsi üçün baza olmalı idi. 1-ci şərqi-müsəlman alayı qalıqlarından və onlara birləşən bəzi qruplardan isə sonradan SS tərkibində şərqi-türk birlikləri yaradıldı. 1945-ci ilin martında azərbaycanlılardan ibarət döyüş qruppası da buraya birləşdirildi. Birliyin komandiri vəzifəsinə Avstriya-macar ordusunun keçmiş zabiti olan, Birinci Dünya müharibəsində Ənvər Paşanın hərbi məsləhətçisi və Yerusəlim müftisi yanında SS Rabitə naziri kimi tanınıb İslam adını - Harun-əl Rəşidbəyi qəbul edən V. Hinterzats idi. (255, s. 15) Beləliklə, Şimali İtaliyada yerləşən azərbaycanlı, gürcü və şimali qafqazlı döyüşçü qruplarından SS tərkibində, ümumi sayı 2500-dən ibarət olan “Qafqaz döyüşçüləri Birliyi” yaradıldı. (Bu birlik həm də “Qafqaz süvari diviziyası” adlanırdı). Diviziyanın müvəqqəti komandiri vəzifəsinə baltik almanı Toerman təyin edilmişdi. Döyüş alaylarına isə əski mühacirlərdən olan gürcü knyazı P. Çulukidze, azərbaycanlı albay İsrafil bəy İsrafilov və K. Ulaqay başçılıq edirdilər. Onların hər biri SS ştandartenfürer vəzifəsini daşıyırdı. Şimali İtaliyada SS Qafqaz birliklərindən başqa 6500-ə qədər qaçqın - kişi, qadın və uşaq da yerləşirdi ki, onlara Qafqaz Milli Komitəsinin sədri Adıgey knyazı general Sultan Keleq-Girey rəhbərlik edirdi. Qeyd olunmalıdır ki, piyada qoşunlarının generalı Olbrixt tərəfindən imzalanmış qərarda legionlar “öz vətənini bolşevizmdən azad etmək və əqidə azadlığı uğrunda mübarizə aparanlar” adlandırılır, onları xarici legionlara aid etmək barədə xəbərdarlıq edilirdi. Bütün rəhbər vəzifələr Qızıl Ordudakı xidmət dərəcəsi və müddəti nəzərə alınmadan yalnız “hərbi cəhətdən yararlılığa və hazırlığa görə müəyyənləşdirilməli idi. Azsaylı xalqların nümayəndələrinin təhsil səviyyəsi kifayət qədər Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|