NəSĠman yaqublu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
başladı. Nəhayət, 1942-ci ilin yanvarından Nentiqə pantürkizm təbliğatını gücləndirmək tapşırıldı. Qeyd edək ki, pantürkizmin atəşli bir tərəfdarı və təşviqçisi isə Ankaradakı alman səfıri Frans fon Papen idi. Fon Papenin məqsədi Türkiyədə çox fəal olan mühacir qrupları və məşhur pantürkistlər vasitəsi ilə Ankara hökumətini Almaniyanın cərgəsində hərbə cəlb etməkdi. Məhz fon Papenin təşəbbüsü ilə iki türk generalı - Ərkilət və Ərdan Nentiqlə birgə Krımı gəzmiş, türklərin yaşadığı bölgələrin gələcəkdəki idarə forması ilə tanışlıq üçün Almaniyada olmuşdular. Bundan əlavə, Türkiyənin sabiq Hərbiyyə naziri Ənvər paşanın qardaşı Nuru Paşa (Killigil) da məhz fon Papenin təşəbbüsü ilə Berlinə gəlmişdi. “Prometey” təşkilatı tərəfdarlarından azərbaycanlı Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, şimali qafqazlı Səid Şamil, Aytən Namitok və digərləri alman məqamları ilə müzakirələrə cəlb olunurdular. Almaniyanın sabiq Moskva səfiri Şulenburq da mühacirətdəki siyasətçilərdən faydalanmağı vacib sayırdı və o da səfirliyin müşaviri Nilgerlə birlikdə “Rusiya Komitəsi”nə daxil edilmişdilər. 1942-cı ilin aprelində Şulenburq Fransa, İtaliya, Balkanlar, Türkiyə və İsveçrədə yaşayan mühacirləri Berlinə dəvət etdi. Həmin ilin aprelin sonu və mayın əvvəllərində Berlinin məşhur “Adlon” mehmanxanasında bir toplantı keçirildi. Toplantıda aşağıdakı şəxslər iştirak edirdi: Azərbaycanlı - Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Xəlil Xasməmmədov və Fuad Əmircan; şimali qafqasiyalı - Səid Şamil, Heydər Bammat və Əli xan Qantəmir; gürcülərdən - Spiridion və Leo Kereselidze, Daşa Vaçanadze, Zurab Avaiaşvili v b. (395, s.68) Bu toplantının mühacirlərlə işbirliyi qurması baxımından böyük əhəmiyyəti vardı. Qeyd edək ki, Hitler Almaniyası mühacir təşkilat və qruplarla danışıqları əsasən iki nazirliyi vasitəsi ilə aparırdı: Xarici İşlər Nazirliyi və Şərq Nazirliyi. Xarici İşlər Nazirliyində bu işdə Şulenburq, Şərq Nazirliyində isə Rozenberq dayanırdı. Bəzi məqamlarda bu iki nazirliyin işi üst-üstə düşdüyündən ziddiyyətlər yaranırdı. Sonradan, Rozenberq Hitlerə şikayət etmiş, o isə “Xariciyyə Bakanlığına” işğal altındakı Sovetlər Birliyinin məsələləri ilə məşğul olmağı yasaqlayan bir təlimat vermişdi. (195, s. 210) Şərq Nazirliyi üç əsas bölümdən ibarət idi: 1) siyasət; 2) idarə; 3) iqtisadi. Siyasi bölümün başında nazirliyin baş müdiri, Rozenberqin dostu Leybrandt dayanırdı. Bu siyasi bölüm aşağıdakı qaydada idarə olunurdu: “Baş siyasət” - Xarici İşlər Nazirliyindən Otto Brautidam tərəfindən idarə olunurdu. 2) “Ostland” dairəsi Xarici İşlər Nazirliyindən Peter Kleist tərəfindən idarə olunurdu; 3) “Ukrayna” dairəsi isə SS oberfüreri Vilhelm Kinkelin tərəfindən idarə olunurdu; 4) “Qafqasiya” dairəsini professor fon Mende idarə edirdi; 5) “Yerləşim” dairəsi “Ernst Vetsel” tərəfindən idarə olunurdu. Eyni zamanda, nazirlikdə “Mədəniyyət”, “Mətbuat”, “Gənclik” və “Qadınlar” dairələri də fəaliyyət göstərirdi. 1943-cü ilin yazında Leybbrandt SS-dən işdən çıxarıldıqda onun yerinə SS generalı Verger gətirilmişdi. Sovet Şərq xalqları mənsubları və xüsusən qafqasiyalı və türk- tatarlarla ilgilənmək üçün yaradılmış irtibat dairəsi (almanca - “Mittelstelle”), və Sövq dairəsi (almanca – “leitstelle”) fon Mendeyə bağlı idilər. Bundan əlavə Şərq Nazirliyinə bir çox özəl dairə və institutlar da aid idi: “Qafqaz İnşa Dairəsi”, “Şərq Araşdırma Mərkəzi”, “Şərq Millətləri Mərkəzi”, “Alman elminin Şərqə yönəldilməsi vəzifəsi”. (395, s. 74) Şərq Nazirliyində professor fon Mendenin başçılıq etdiyi SSRİ millətləri üzrə Baş İdarə fəaliyyət göstərirdi. Bu idarənin nəzdində isə Qafqaz işləri üzrə idarə yaradılmışdı. Burada Qafqazdan olan ayrı-ayrı xalqları əhatə edən - azərbaycanlı, gürcü, erməni, Şimali Qafqaz və Kalmık şöbələri vardı. Bu şöbələrin başlıca məqsədi müxtəlif sahələr üzrə gələcəkdə istifadə məqsədi ilə kadrlar hazırlamaqdan ibarət idi. Bundan ötrü Polşanın Keits şəhərində yığma düşərgə, Almaniyanın Vüsturau, Tsitenxorst və Vutzets yaşayış məntəqələrində qapalı tədris düşərgələri təşkil edilmişdi. Noyruppin şəhəri yaxınlığındakı “Vüsturau” düşərgəsində daha çox azərbaycanlılar yerləşdirilmişdi. Qeyd edək ki, “Vüsturau” düşərgəsi 1942-ci ildən fəaliyyət göstərirdi və buraya gətirilən hərbi əsirlər milli mənsubiyyətlərinə görə seçilir və qruplaşdırılırdılar. Eyni zamanda düşərgədəki əsirlər ixtisaslarına görə qruplaşdırılırdılar və onlardan təbliğat, tibbi və sənaye sahəsində istifadə edirdilər. Bundan əlavə, əsirlər peşə və bacarıqlarına, təhsillərinə görə də iki - A və B qrupuna bölünürdülər. Daha qabiliyyətli və bacarıqlı olanları A qrupuna seçib açıq düşərgələrə göndərirdilər. Nisbətən zəif olanlara isə müvəqqəti işlərdəki adamlar kimi yanaşırdılar. (100) Düşərgədəki komandanlığın yanında hər qrupun öz nümayəndəsi təyin olunurdu və qruplardakına görə məsuliyyət daşıyırdılar. Eyni zamanda qrup rəhbərlərinin vasitəsi ilə əsirlərə öz ana dillərində Almaniya haqqında dərslər də keçirilirdi. Açıq düşərgələrdəki əsirlərə Berlinə sərbəst gedib-gəlmək imkanı da verilmişdi və bundan ötrü onlar “Aysbeys” sənədi, sonradan isə ayrıca xaricilər üçün nəzərdə tutulmuş pasportla təmin edilirdilər. Qeyd edək ki, mühacirlərlə Almaniya dövlətinirı işbirliyi qurulmasına türk generalları Nuru Paşanın, Əli Fuad Ərdənin və Hüsnü Əmir Ərkilətin də ciddi təsiri olmuşdu. Məsələn, onların tövsiyəsi ilə Nentiq İdil (Volqa) tatarlarının sürgündəki lideri Ayaz İshaqi ümumi işə cəlb edilmişdi. Azərbaycan legionlarının yaradılması ilə bağlı ABŞ-da nəşr edilən “Üçüncü Reyxin xidmətində olan xarici imkanlar” kitabında da maraqlı məlumatlar vardır. Müəllif yazır: “Türk legionlarının yaradılması ideyası Türkiyə ordusu Baş Qərargahının generalı Ərkilətə məxsusdur. Belə ki, 1941-ci ilin payızında Hitlerlə onun Şərqi Prussiya iqamətgahında görüşən generalın təklifi Hitleri maraqlandırmışdı. Türkiyəni öz tərəfınə çəkməyə çalışan Hitler 1941-ci ilin noyabrında Türküstan legionunun yaradılmasına razılıq verdi. Alman ordusunun tamamilə məxfı olan 1941-ci il, 3 dekabr tarixli əmri ilə daha çox - müsəlman- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|