NəSĠman yaqublu

bəşər  mədəniyyətinin  mühafizəsi  üçün  mübarizə  edirlər.  Bolşevizmə  qarşı 
mübarizə  hər  millətin  müqəddəs  borcudur  və  biz  azərbaycanlılar  bu  borcumuzu 
yerinə yetirməkdən böyük bir xoşbəxtlik hiss edirik. 
Vətəndaşlar!  Hərb  qəti  bir  mərhələyə  girir  və  biz,  millətlərin  taleyini 
həlledəcək  olan  hadisələrə  hazır  olmalıyıq.  Aramızda  milli  birlik  və  intizam 
yaratmaq bizim üçün ən lazımlı bir vəzifədir. Bu məsələdə qurultayımız öz sözünü 
söyləməlidir. Biz daima öz milli hüququmuz uğrunda mübarizə etdik və edəcəyik. 
Bu  mübarizə  üçün  biz,  bütün  xalqın  etimadını  qazanan  avtoritetli  və  qüvvətli  bir 
təşkilata  malik  olmalıyıq.  Bu  günkü  toplantımızın  əsaslı  məsələlərindən  biri  bu 
milli  təşkilatı  qurmaq  olacaqdır.  Ona  görə  qurultayımızı  idarə  etmək  üçün 
vətəndaşların bir Rəyasət Heyəti seçmələrini rica edirəm”. (91) 
Qurultayda Cahangir bəyin giriş sözündən sonra döyüş meydanından yenicə 
gəlmiş  zabit  Süleymanov  söz  alaraq,  Rəyasət  Heyətinin  seçilməsini  təklif  etdi. 
Abbas bəy Atamalıbəyova tapşırıldı və o, kürsüyə qalxıb Qurultaya sədrlik etdi və 
qısa,  lakin  dərin  mənalı  nitq  söylədi.  Rəyasət  Heyətinin  sədri  Abbas  bəy 
Atamalıbəyov  çıxışında  dedi:  “Əziz  vətəndaşlarım!  Bu  gün  Azərbaycan  milli 
hərəkatı  tarixində  ən  görkəmli  günlərdən  biridir.  Uzun  bir  fasilədən  sonra  azəri 
türkləri yenidən səslərini ucaltmaq və xalqımızın nəsillərinin, uğrunda vuruşduqları 
milli idealları gur səslə söyləmək imkanına  malik olmuşlardır. Bu imkanı  biz, bu 
gün  böyük  Almaniyanın  paytaxtı  Berlində  əldə  etdiyimizdən,  bu  iş  üçün  böyük 
alman xalqına, onun rəhbərinə və şanlı legionerlərimizin çiyin-çiyinə vuruşduqları 
qəhrəman əsgərlərinə öz dərin təşəkkürümüzü izhar edir və salamlarımızı yetiririz. 
Vətənimizin  azadlığı  və  istiqlalı  uğrunda  mübarizədə  xalqımız  bir  çox 
qəhrəmanlıqlar  göstərmişdir.  Ən  yüksək  ideallarımız  uğrunda  şəhid  olanları 
xatırlamalıyıq və mən onların əziz xatirələrini yada salmaq üçün hamınızın ayağa 
qalxmanızı  təklif  edirəm.  (Qurultay  nümayəndələri  ayağa  qalxarkən  salonda  tam 
bir səssizlik və  hörmət  vardı). İkinci  növbədə isə, düşüncələrimiz  - orada, doğma 
vətənimizə,  ana-bacılarımızın,  ata  və  qardaşlarımızın  qaldığı  yerə  çevrilməlidir. 
Onlara  səmimi  salamlarımızı  yetirməklə,  ümid  verməliyik  ki,  tezliklə  biz,  azad 
edilmiş  xoşbəxt  vətənimizdə  öz  əziz  qohumlarımız  və  yaxın  dostlarımızla 
görüşəcəyiz. Daha sonra düşdüyümüz - vəziyyət və şəraitdən asılı olaraq, burada - 
bizim  aramızda  bulunmayan  və  öz  təbriklərini  belə  göndərə  bilməyən 
vətəndaşlarımız olmalıdır. Bunlar - Türkiyədə, İranda və həmçinin başqa ölkələrdə 
olan  çoxsaylı  mühaciratımızdır.  Lakin  əgər  onlar  cismən  burada  deyildilərsə  də, 
ruhən və fikrən bizimlə birdirlər və bizim burada söylədiyimiz  fikir və ideallarda 
bütünlüklə  və  tam  qəlblə  şərikdirlər.  Onların  arasında  illər  boyu  bu  idealların 
təntənəsi  uğrunda  çalışan  şəxslər  vardır.  Mən  bunlardan  1.Məhəmməd  Əmin 
Rəsulzadə;  2.Xəlil  bəy  Xasməmmədli;  3.Mustafa  bəy  Vəkilli;  4.Mir  Yaqub  bəy 
Mehti; 5.Şəfi bəy Rüstəmbəyli; 6.Adil xan, Ziyad xan və Abduləli bəy Əmircanın 
qurultayımızın  fəxri  üzvləri  hesab  edilməsini  təklif  edirəm.  (Hər  tərəfdən  alqış 
dalğaları  yüksəldi.  Təklif  bir  səslə  qəbul  edildi).  Mən  istiqlal  uğrundakı  milli 

---

mübarizəmizin  tarixi  üzərində  dayanmayacağam.  Bu  haqda  indicə  şücaətli 
mayorumuz  Fətəlibəyli sizə  öz  siyası  məruzəsini söyləyəcəkdir. Mən  yalnız  qeyd 
etmək  istərdim  ki,  son  23  il  tariximizin  ən  qara  dövrü  olmuş,  xalqımız  yadelli 
bolşevik  hakimlərinin  əsarəti  altına  düşmüşdür.  İştə  buna  görə,  minlərlə 
vətəndaşlarımız könüllü olaraq Qızıl Ordu sıralarından qaçır və bu gün milli legion 
sıralarında alman əsgərləri ilə yan-yana qəhrəmancasına  vuruşurlar.  Azərbaycan 
xalqının    öz    ənənəvi  idealları  uğrunda  mübarizəsi  mütəşəkkil  olmalıdır.  Yalnız, 
bütün  qüvvətlərmizin  milli  birlik  ideyası  ətrafında  sıx  sıralarla  və  intizamla 
toplanması  bizi  milli  ideallarımızın  təntənəsinə  və  vətənimizin  gələcək  xoşbəxt 
həyatına  apara  bilər.  Bu  gün  toplanmış  olan  qurultayın  məqsədi  bu  milli  birliyi 
yaratmaq  və  onu  həyata  keçirməkdən  ibarətdir.  Sıx  toplanmış  və  öz  ideya 
cəbhəsində möhkəm duran millət hər zaman dostların ruh yüksəkliyinə, hörmətinə 
səbəb  olur  və  düşmənləri  onunla  hesablaşmağa  məcbur  edir.  Azərbaycanlıların 
müstəqil  həyat  sürmək  və  öz  doğma  torpaqlarının  azad  sahibləri  olmaq  tələbi  -
müqəddəs və parçalanmaz bir haqdır. Bir çox yüzillik ənənələr bizi, Şimali Qafqaz, 
Gürcüstan  və  Ermənistan  xalqları  ilə  bağlamışdır.  Gələcək,  bu  xalqlar  ailəsini 
vahid dostluqda daha sıx bağlamalı və bağlayacaqdır. Bu, yalnız tam bərabərlik və 
qarşılıqlı hörmət əsasında ola bilər. Azərbaycanlılar heç bir zaman unutmamış və 
unutmazlar  ki,  onlar  türk  irqinə  və  türk  qanına  mənsub  xalqdır.  Bunun  üçün  də 
qohumluq və hüsn-rəğbət hissi onları digər türk xalqları ilə də bağlayır. Bu xalqlar 
içərisində Türküstan, İdil-Ural və Krım xalqları da bizim kimi eyni şərait daxilində 
bolşevik  zülmündən  azad  olmaq  istəyi  ilə  öz  istiqlaliyyəti  uğrunda  mübarizə 
edirlər.  Biz,  bu  mübarizədə  onlara  ürəkdən  müvəffəqiyyətlər  diləyirik.  Bu  gün 
qurultayımızın açılışı münasibətilə, öz sevincini izhar etmək və sizi səmimi qəlblə 
salamlamaqla,  xalqımızın  və  əziz  vətənimizin  səadəti  üçün  qurultay  işlərinin 
uğurlu olacağına inanıram. Yaşasın Müstəqil Azərbaycan! 
Yaşasın  Böyük  Almaniyanın  qalibiyyəti  və  bu  qalibiyyətə  bağlanan 
ümidlər”. (24) 
Abbas bəy çıxışından sonra  sözü Mayor Fətəlibəyliyə  verdi. O, dedi: “Biz 
çar  valilərinə,  bolşevik  əsirlərinə  dözmədiyimiz  kimi,  hər  hansı  bir  millətin 
hakimiyyətinə də dözməyəcəyik. Azərbaycanı azərbaycanlılar idarə etmiş və yenə 
onlar idarə edəcəkdir”. (117). 
Mayor  Fətəlibəyli  Düdənginski  siyasi  məzmunda  maraqlı  və  əhatəli  çıxış 
etdi.  Mayor  Fətəlibəylinin  çıxışı  bir  saat  on  dəqiqə  çəkdi.  Onun  çıxışı  tez-tez 
səmimi  alqışlarla  kəsilirdi.  Hörmətli  mayor  “Azərbaycan  müstəqil  olmalıdır” 
sözləri ilə nitqini qurtararkən hər tərəfdən gurlaşan alqışlar və “yaşasın azad vətən” 
sözləri yüksəldi. 
Qurultayın  axşam  toplantısında  çıxışlar  davam  etdirildi.  Berlin 
nümayəndələrindən  Tuqay  bəy,  Abdulla  Babayev,  İsrafil  bəy,  Fuad  bəy,  Molla 
Axundov,  bölük  komandanlarından  Orucov,  Balakişiyev  və  SS  hissələri  adından 
Bağırov, Əliyev və digərləri çıxış etdilər. 

---