NəSĠman yaqublu

Sonradan Fransa ərazisinə, oradan isə Şimali İtaliyaya köçürülmüşdü. 1945-ci ilin 
aprelində ABŞ hərbi hissələri taburun bir hissəsini əsir götürür. (98) 
“İgid” taburu Sevastopol şəhəri istiqamətində döyüşmüş, sonra Rumıniya və 
fransaya aparılmış, 1945-ci ildə ingilis-amerikan qoşunlarına əsir düşmüşdü. 
“Dönməz” taburu 1942-ci ildə Ukraynanın Priluki şəhərində yaradılmış və 
Qafqaz cəbhəsində vuruşmuşdur. Tamanda, Xarkovda, Kirovoqradda və Odessada 
“Dönməz”  sovet  ordusuna  qarşı  döyüşlərdə  fəallıq  göstərib.  Varşava  üsyanının 
yatırılmasına da həmin tabur cəlb edilmişdi. (98) 
818-ci tabur da 1942-ci ildə yaradılmış və Qərbi Ukraynada, sonradan Polşa 
ərazilərində  sovet  ordusu  hərbi  hissələrinə  qarşı  vuruşmuşdur.  Sonradan  tabur 
Fransaya  gətirilmiş,  müharibənin  sonlarında  onların  bir  qrupu  müttəfiq  qoşunları 
tərəfindən tərk-silah edilib sovet qoşunları komandanlığına təhvil verilmişdi. (98) 
819-cu  tabur  isə  əsasən  Polşa  ərazisində  döyüşlər  aparırdı.  Bəzi  hallarda 
keşikçi  funksiyasını  yerinə  yetirən  tabur  1945-ci  ildə  sovet  ordusu  hissələri 
tərəfindən dağıldı. (98) 
Azərbaycanlı  legionerlər  döyüşlərdə  əsl  qəhrəmanlıq  göstərirdilər. 
Azərbaycanlı  könüllülərin  ilk  uğurlu  döyüşlərindən  biri  Qafqaz  bölgəsində 
Qaraçay  türklərinin  yaşadığı  ərazilərdə  olmuşdu.  Ruslara  qarşı  vuruşan 
azərbaycanlı  əsgərlər  ilk  azad  etdikləri  kəndin  adını  “Zəfər  kəndi”  qoymuşdular. 
Bu  döyüşdən  sonra  azərbaycanlı  əsgərlər  yüksək  rütbəli  alman  zabitinin 
təşəkkürünü qazanmışdılar. Döyüşlərdə xüsusilə fərqlənən Fətəlibəyli Düdənginski 
böyük  şücaət  göstərən  azərbaycanlı  və  Qafqasiyalı  türk  dəstələrinə  belə  müraciət 
etmişdi:  “Qardaşlarım,  bu  qarlı  dağların  ardında  bizi  səbirsizliklə  gözləyən 
milyonlarca  gözləri  yaşlı  əsir  türk  qardaşlarımız  vardır.  Onları  qurtarmaq  bizə 
namus borcumuzdur, irəli...” (398, s. 2) 
Dəstəyə  başçılıq  edən  alman  zabiti  Şarnberq  bu  qəhrəmanlıqdan  vəcdə 
gələrək  “bravo-əhsən,  aslanlar”  söyləmiş  və  məhz  həmin  döyüşçülərin  çoxunun 
toplandığı  taburu  “Aslan”  adlandırmış,  Fətəlibəyli  isə  tabur  komandiri  olmuşdu. 
Qafqaz cəbhəsindən Krıma çəkilərkən yetmiş azərbaycanlı mücahidlə birgə alman 
albayı Şarnberq də şəhid olmuşdu. 
Azərbaycanlı  legionerlərdən  biri  Qafqaz  uğrunda  -  Vətənlərini 
bolşevizmdən və rus əsarətindən xilas etmək üçün apardıqları döyüşü, onların yerli 
əhali  tərəfindən  necə  qarşılanmasını  belə  xatırlayırdı:  “Almanlar  dağlıların  daxili 
işlərinə qətiyyən müdaxilə etmədilər. Dağlılar da özlərinin ənənəvi qonaqpərvərlik 
nəzakəti  ilə  almanları  əzizləyir,  hətta  onları  milli  və  dini  bayramlarına  dəvət 
edirdilər”. (177, s. 64) 
Azərbaycanlı legionerlərin uğurlu döyüş əməliyyatları tez-tez olurdu. Bu 
uğurlar  azərbaycanlılarla  almanların  münasibətlərini  daha  da  yaxınlaşdırırdı. 
Azərbaycanlı  legionerlər  xatırlayırdı:  “Böyük  bir  qəsəbədə  dayandıq.  Təsadüfən 
“Aslan” taburu komandanı, həmçinin, çadırını eyni məntəqədə qurmuşdu. Minbaşı 
Elxan bəyin ziyarətinə  getdim. Dostum  mənim üçün bir səhra  ziyafəti təşkil etdi. 

---

Fəqət bu halda taburun radioçuları sol cinahda bütöv bir alman diviziyasının dəmir 
məftillərə  alındığını  bizə  xəbər  verdilər.  Ruslar  ani  bir  basqın  etmişdilər.  O  saat 
Elxanla  baş-başa  verərək,  vəziyyəti  müzakirə  etdik  və  silahdaşlarımızı  xilas 
edəyim, - deyə qəti bir qərara gəldik. Mən təcili geri döndüm. Bir neçə saat sonra 
hər  iki  taburumuz  hücuma  keçdi.  Hazırladığımız  plana  görə,  düşmən  dəmir 
məftilləri  iki  tərəfdən  qıracaq  və  rusların  özləri  dəmir  məftillərə  alınacaqdılar. 
“Timur” və “Aslan” taburlarımız ildırım sürətilə irəlilədilər. “Allah, Allah” sədası 
rus  torpağını  bir  daha  titrətdi.  Bütün  bir  ehtiyat  ordu  basqın  edirdi  sanki.  Təbii, 
almanlar  da  bir  qəhrəman  kimi  vuruşurdu.  Ruslar  iki  atəş  arasında  qalaraq,  xeyli 
itki verdilər. Sağ qalanlar isə fərarilik etmək istəyirdilər. Fəqət onların da sinələrinə 
türk süngüləri saplandı. Qəhrəmanlarımız həm süngü işlədir, həm də hayqırırdılar: 
-  Türküstan  naminə,  Qafqaz  naminə,  Krım  naminə,  İdil-Ural  naminə,  Türklər 
naminə,  İnsanlıq  naminə...  Bəli,  bütün  bu  döyüşlər  türklük  və  insanlıq  naminə 
edildi.  Ruslarla  bərabər  döyüşmək  istəməyən  və  “yoldaş”  deyə  həqarətə  uğrayan 
soydaşlarımız,  ruslara  qarşı  döyüşlərdə  bir  aslan  kimi  kükrədilər.  İşin  sirri  harda 
idi? Bəlli deyildir. Milli idealları uğrunda döyüşə girən bütün övladlarının ümumi 
və tarixi bir adları vardır: “Aslan”. (7, s.95-96) 
Azərbaycan  legionerlərinin  cəsarətli  və  qorxmaz  olduğunu  döyüşlərdəki 
şücaətini  sübut  edən  bir  başqa  xatırlamada  isə  göstərilirdi:  “Taburumuz  yenicə 
təşkil  edilmişdi.  Nizami  soydaşlarımız  ruslarla  bir  an  əvvəl  qarşı-qarşıya  gəlmək 
istəyirdilər.  Fəqət  bağlı  olduğumuz  alman  diviziyasının  komandanı  bizim  cəbhə 
arxasında gözləməmizi əmr etdi. Yəqin ki, bizə etimad etməyirdi. Nə edə bilərdik. 
Almanların  “Bəfexi,  ist  bəfexi”  (əmr-əmrdir)  sözlərini  xatırladıq  və  gözlədik.  İki 
gün  sonra  ruslar  cəbhə  arxasındakı  bir  təpə  ətrafında  paraşütçülər  endirdilər. 
Bundan daha yaxşı bir fürsət ola bilməzdi? Heç bir əmr-filan gözləmədən hərəkətə 
keçdik.  Mən  rusları  tələyə  salmaq  üçün  plan  hazırladım  və  onu  sübut  etdirməyə 
başladım.  Rus  dilində  yaxşı  bilən  bir  soydaşımız  rus  komandirinin  əleyhinə  bu  -
sözlərlə  xitab  etdi:  -  Bizim  də  hissəmiz  almanların  işğal  etdikləri  məntəqələrdə 
fəaliyyət  göstərmək  üçün  göndərilmişdir.  İki  gün  öncə  bütöv  bir  alman  birliyini 
məhv etdik və alman əsgərlərinin hərbi paltarlarını geydik. Bu hərbi paltar hiyləsi 
ilə  daha  böyük  alman  birliklərini  tələyə  salacağıq.  Haydı,  bizim  qərargahımıza 
doğru gedəyin. Edəcəyimiz bir çox işlər var. 
Paraşütçü  birliyinin  komandanı  öz  əsgərlərini  başsız  buraxaraq  bir  neçə 
nəfər zabit ilə bərabər bizim qərargahımıza qədər gəldi. Budur, mən də onun belə 
bir  ağılsızlıq  etməsini  istəyirdim.  Tez  özünü  və  zabitlərini  yaxaladım.  Başsız 
qalmış əsgərlərini isə bir güllə belə atmadan əsir aldıq”. (177, s.98-99) 
“Onlar  türklərdir”  xatirə  kitabında  azərbaycanlı  legionerlərin  döyüşdəki 
qəhrəmanlığı  belə  təsvir  olunurdu:  “Artıq  alman  komandanlığının  etimadını 
qazanmışdıq.  Bizi  cəbhəyə  göndərdilər.  Mənəviyyatımız  bir  daha  möhkəmlənmiş 
oldu. Diviziya komandanlığı qəsəbəyə doğru gələn hər iki yolu müəyyənləşdirdi və 
yeni bir hücum planı hazırlamağa başladı. Diviziya komandiri əmr verdi, hazırlıq 

---