O’. A. Farmanov

 
3.8. Tashkiliy – metodik va hakamlik tayyorgarlik 
 
Basketbolchilar qatorini kengaytirish uchun maxsus va o’quv-sport 
ishining sifatini yaxshilash uchun jismoniy tarbiya faollarini maxsus 
tashkiliy - metodik va hakamlik tayyorgarligini oshirish katta 
ahamiyatga egadir. 
Faollarni tayyorlashni asosiy vazifasi sekstiya va mashg’ulot 
mashg’ulotlari uchun hamda musobaqalar uchun zarur bo’lgan tashkiliy 
- metodik va hakamlik malakalarini singdirishdir. 
Tashkiliy-metodik va hakamlik tayyorgarligi asosan o’quv 
mashg’ulot mashg’ulotlarida bevosita o’tkaziladi. Shu maqsadda har bir 
mashg’ulotda ba’zi shug’ullanuvchilarga amaliyot sifatida ma’lum 
vazifa beriladi. Bu vazifalar boshida ancha engil bo’lib, so’ngra esa ular 
murakkablasha boradi. 
Hakamlik qilishni o’rgatish esa o’quv o’yinlari jarayonida 
o’tkaziladi. Bundan tashqari ba’zi o’yinchilar o’rtoqlik uchrashuvlarga 
hakamlik qilish uchun jalb qilinishlari mumkin. 
O’yinga so’z va ko’rsatmalilik metodlari yordami bilan umumiy 
tushuncha hosil qilingandan so’ng o’rgatiladi. O’yinni mohiyati 
haqidagi suhbat uning asosiy qoidalarini tushuntirishni to’ldiradi va 

---

41 
yuqori malakali basketbolchilar ishtirok etgan kinofilmni namoyish 
qilish bilan mustahkamlanadi. 
O’yin texnikasini egallashda asosiy vazifa - usullarni umumiy 
strukturasini o’zlashtirishdir. Shu bilan birga bajarilayotgan harakatlarni 
aniqligiga, hamda mo’ljalni aniq nishonga olishlikni rivojlantirishga 
ahamiyat berish kerak. 
To’p bilan bajariladigan harakatlarni juda ham yaxshi o’zlashtirib 
olish va tabiiylikni rivojlantirish ayniqsa zarur. Bu erda har xil 
og’irliklardagi, katta-kichik to’plar bilan oyoqlarni ishlatib jonglyorlik 
qilish, maxsus mashqlar yaxshi yordam beradi. 
Ayni vaqtda texnik usullarni o’rgatishga taalluqli bo’lgan shaxsiy 
taktik harakatlarni fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga katta ahamiyat 
berish lozim. Bunda-texnik-taktik usullarni o’rgatishda ketma-ketlik va 
tizimlikka rioya qilib, o’yin va musobaqa metodlaridan foydalanib, 
tayyorlov o’yinlari va mashqlaridan foydalanish - asosiy narsadir. 
Hujumda va himoyada jamoa bo’lib harakat qilishga o’rgatishga 
quyidagi o’yinlar: “To’p uchun kurash”, “Kapitanni himoya qilish”, 
“To’p kapitanga” va boshqadan foydalanish mumkin. Bu o’yinlarda 
basketbolga taalluqli to’p bilan harakatlar, kurashish shart-sharoitlari, 
to’p olib qo’yish qoidalari o’rganiladi va amal qilinadi. Bu erda narsa - 
o’z harakatlarini sheriklari bilan bog’lay olishlikdadir. 
Basketbolchilarni mohirligi oxir-oqibatda o’yinchilarni jamoa 
taktik mahoratining darajasi bilan aniqlanadi. Taktik xarakatlarni ba’zi 
elementlarini 
alohida 
o’rganilib, 
keyin 
o’quv 
o’yinlaridan 
mustahkamlanib, so’ngra yanada murakkabroq o’zaro harakatlarni o’yin 
jarayonida o’zlashtiriladi. Hamma taktik mashqlarni bajarishda maxsus 
vazifa bo’yicha harakat qilayotgan himoyachini bo’lishligi shart. 
O’rganishni boshlash payti eng muhim xisoblanadi, negaki, bu vaqtda 
harakat faoliyatini asoslariga va o’ziga xoslikka o’rgatiladi. Shuning 
uchun o’rgatish metodikasini eng oqilona metodikasini tanlash bilan 
birga shug’ullanuvchilarga doim tarbiyaviy ta’sir qilish muhim 
ahamiyatga egadir. O’yin texnikasini va taktikasini o’rganish, hamda 
jismoniy tayyorgarlik, ma’naviy sifatlarni tarbiyalash bilan bevosita 
aloqada bo’lishi zarur. Murabbiyning pedagoglik faoliyai faqat yaxshi 
basketbolchi tayyorlash vazifasi bilan chegaralanib qolishi kerak emas, 
yaxshi tashkil qilingan ish faoliyati sporchini tarbiyalashda muhim 
ahamiyatga ega, biroq musobaqa undan ham katta tarbiyaviy 
ahamiyatga 
egadir. 
Tayyorlash 
to’plarining 
o’zaro 
aloqasi 
mashg’ulotlarini kompleks shakl va metodlardan foydalanishni taqazo 

---

42 
qiladi. Mashg’ulotlarning deyarli hammasida tayyorlashning turi 
vazifasini echish kerak.