Oliy matematika, statistika va ekonometrika

MA=DA-Vy+VYa 
DA=MA-VYa+VY 
1
0
'
'
(
)
(
)
tug
o l
kel
ket
A
A
A
A
A
A






---

41 
Masalan, O`zbekiston Respublikasida yil boshiga aholi soni keltirilgan bo’lsin 
Jadval 10.1.
13
 
 
Oylar 
2009 
2010 
2011 
2012 
2013 
2014 
2015 
Aholi soni, 
mln.kishi 
27533,4 
28001,4 
29123,4 
29554,4 
29993,5 
30492,8 
31022.5 
Agar bir yil o’rtacha aholisi sonini aniqlasak oddiy arifmetik formulani qo’llaymiz: 
Aholining o’rtacha soni o’rtacha xronologik bilan quyidagicha aniqlanadi: 
Aholi tarkibida erkak va ayollar sonining o’zaro mutanosibligi va ularning yosh jihatdan bir-biriga yaqin bo’lishi 
nikohlanishi darajasiga salmoqli ta’sir ko’rsatadi va aholining ko’payishi jarayonida asosiy demografik zamin 
hisoblanadi. Yosh - jins piramidasi ikki tomonlama chiziqli diagrammani o’zida aks ettirib, unda aholi yoshi va jinsi 
bo’yicha birgalikda taqsimlangan, bunda grafikning bir tomonida (o’ngdan) ayol jinsi aholi, ikkinchi tomondan esa (chap 
tomonda) erkak jins aholi aks ettiriladi 
Aholini yoshi bo’yicha piramidasi (yil boshiga) 
Chizma 10.2.
14
 
 
1-chizmada O’zbekiston Respublikasi aholisining yosh-jins piramidasi keltirilgan. Keltirilgan chizmadan shuni 
ko’rish mumkinki,2013 yili respublikada aholining yosh-jinsi tarkibida 0-7 yosh guruhidagi ayollar salmog’i erkaklarga 
nisbatan 6,2 % ga 8-15 yosh guruhida 5,1 % ga va 16-29 yosh guruhida 2,9 % ga kam bo’lsa, 30-60 yosh guruhida ayollar 
3,0 % ; 60-74 yosh guruhidagilar 13,1 % ga; 75 yoshdan yuqorilari 51 ,0 % ko’p bo’lishgan.
Aholi statistikasida yosh-jins piramidalardan foydalanishning eng muhim jihatlaridan biri – bu aholini takror 
barpo bo’lishi va yosh tarkibining o’zaro aloqadorlikdagi tahlilidir. 
13
O`zbekistonda ijtimoiy rivojlanishi va turmush darajasi statistik to`plam” 2016 y. 34-35 b.b. 
14
O`zbekistonda ijtimoiy rivojlanishi va turmush darajasi statistik to`plam” 2016 y. 70.b. 
_
27533, 4
31022, 5
29277, 5 . .
2
А
m k



1
1
27533, 4
28001, 4
29123, 4
29555, 4
29993, 5
30492,8
31022, 5
2
2
29407, 40 m. .
7
1
А
k






 







t
t
А
А

---

42 
Aholining yosh tarkibini iqtisodiy baholash nihoyatda muhim, sababi aholining iqtisodiy farovonligi mehnatga 
qobilyatli yoshdagi ishdagi band bo’lgan aholining sonei bilan bog’liq. Shunga ko’ra mehnatga layoqatli yoshdagi 
aholiga tushadigan yuklamani o’rganish lozim. 
Demografik yuklama har ming nafar mehnat resurslariga nisbatan (15-59 yoshdagilar), 15-55 yoshdagi aholiga 
to’g’ri keladigan bolalar, qariyalar soniga nisbati bilan ifodalanadi: