Oqtay əFƏNDİyev
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
140 “ziddiyyətli və ikibaşlı” adlandırır. O, yazır: “Şah bir tərəfdən şahzadə İsmayılın Qəhqəhədəki şəxsi mühafizəsi qayğısına qalırdı. Digər tərəfdən də onun öz səfiri Toxmaq xan Ustaclıya vermiş olduğu şahzadə Heydərin maneəsiz taxta varis olması haqqında , qayğı göstərməyi tələb edən məktubu ortaya çıxdı” 30 . Sonuncu məlumatı farsdilli mənbələr təsdiq etmir. Daha çox ehtimal olunanı budur ki, I Təhmasib özünün tezliklə öləcəyinə inanmadığından heç bir vəsiyyətnamə tərtib etməmişdi. Bununla da şah qeyri- iradi,ölümündən dərhal sonra qiyamın baş verməsinə şərait yaratmışdı. Deməli, sarayda qalmış Heydər Mirzə arzu etdiyi məqsədə çatdığına əmin idi. O, səhər hətta atasının tacını başına qoymuş, qılıncını belinı bağlamışdı 31 . Lakin hər şey onun istəyinin əksinə oldu. Öncə aydın oldu ki, həmin gecə sarayın mühafizəsini hərəmxana yüzbaşısı Vəli bəy Əfşarın rəisliyi ilə rumlu, əfşar, qacar, bayat və varsaq 32 tayfalarından olan qorçilər aparırdılar. Bu tayfalar şahzadə İsmayılın tərəfdarları idilər. Şahın vəfatı xəbəri alınan kimi onlar saraya bütün giriş və çıxışları bağladılar. İskəndər bəy Münşinin sözlərinə görə, “ağılsız qadının məsləhəti ilə hərəkət edən şahzadə sarayın içərisində qalaraq, tərəfdarları və ardıcıllarını saraydan kənarda qoymuşdu” 33 . Beləliklə, Heydər Mirzə öz tərəfdarlarının köməyindən məhrum oldu. Düşmənlərinin əlində əsirə çevrildi. Digər tərəfdən də o, İsmayılın tərəfdarı olan bacısı, onu aldatmağa nail olmuş ağıllı, lakin hiyləgər Pərixan xanımı zərərsizləşdirə bilmədi. Pərixan xanım həmin səhər özünü şahın hərəmxanasında Heydərin əsiri kimi görəndə saraydan çıxmağın və qardaşının planlarının həyata keçməsinə mane olmağın yeganə yolu, belə işlərdə usta olduğu riyakarlıq və yalandan ibarətdir. O, dərhal Heydərin yanına gəldi, özünü məharətlə itaətkar və yaltaq cildinə saldı. Həyəcanla, əgər o düşüncəsizliyi üzündən hər hansı qəbahətə yol vermişsə, qardaşından onu – “ağılsız qadını” bağışlamağı xahiş 141 edərək əmin etdi ki, bundan sonra qardaşına fədakarlıqla xidmət edəcək və keçmiş dostluq münasibətlərinin bərpa olunmasına çalışacaqdır. Bu zaman o, qardaşına tərəf atılıb onun ayaqlarından öpdü və burada duran anaya üzünü tutaraq dedi: “Şahid ol, Əlahəzrəti taxta çıxdığına görə təbrik etmək və onun ayaqlarını öpməkdə heç kəs məni qabaqlamadı” 34 . Bundan sonra o, qurana əl basaraq and içdi və guya öz qardaşı şahzadə Süleymana və dayısı Şamxala bu yeniliyi bildirmək və onları da xidmət etmək üçün saraya gətirməkdən ötrü evə getməyə icazə istədi. Sadəlövh və hər şeyə inanan Heydər öz bacısının səmimiyyətinə inandı və bununla da özünü məhvə məhkum etdi. Getmək icazəsi alan şah qızı Pərixan xanım tələsik hərəmxana bağından saray meydanına (“Meydan-i əsp”)aparan gizli otağın qapısını öz açarı ilə açıb dayısı Şamxalı son hadisələrlə tanış etdi. Sarayda qalan şahzadə Heydər yüzbaşıları, qorçiləri, eşikağalarını, saray mühafizəsinin nümayəndələrini, saray adamlarını qızıl və hədiyyələrə qərq etdi və onların hamısına nə isə vəd etdi. Lakin onun öz tərəfdarları ilə qovuşmaq üçün saray mühafizə dəstəsini ələ almaq cəhdləri boşa çıxdı. İskəndər bəy Münşi yuxarıda adı çəkilən Vəli bəy Əfşarın sözləri ilə deyir ki, şahzadə Heydər həmin səhər Vəli bəy Əfşara, qorçilərəqapıları açmaq və onun tərəfdarlarını içəri buraxmaq əmrini verərsə, Kirmanın idarəsini və qorçibaşı vəzifəsini təklif etmişdi. Vəli bəy qapılara qədər getdikdən sonra şahzadənin yanına qayıtmış və demişdi ki, “vicdansız” qorçilər heç kimin nə saraya girməsinə, nə də saraydan çıxmasına razı deyllər. Belə olduqda, şahzadə qılıncına əl ataraq özünü öldürmək istədi, lakin anası çığıraraq özünü ona tərəf atıb buna mane oldu. Şahzadə geriyə dönüb hərəmxanaya girdi və o günün axırına kimi hərəmxana binasına “gah daxil oldu, gah da çıxdı” 35 .
142 Təhmasibin ölüm xəbəri (onu gizlətmək üçün göstərilən bütün cəhdlərə baxmayaraq) paytaxtda yayıldı və mayın 14-də səhər şahzadə Əhmədlə birlikdə Əmiraslan xan Əfşar, həmçinin Məhəmməd Mirzə, Hüseynqulu Xəlifə Rumlunun evinə gəldilər. İsmayılın ardıcılları bura yığıldılar. Şeyxavənd, ustaclı tayfaları, gürcülər və Heydərin digər tərəfdarları – Məsum xan Səfəvi, Həmzə Sultan Talış, Seyid bəy Kəmunə, Əlixan bəy (gürcü), allahqulu xan Aycək oğlu Ustaclı Hüseyn bəy yüzbaşının evinə toplaşdılar. Şahzadə Mustafa və Bəhram Mirzənin oğlu İbrahim Kirzə buraya gəldilər. Heydər Sultan Çabuk Türkman, Qulu bəy Əfşar, Məhəmmədqulu Zülqədər möhrdar, Mirzə Əli Sultan Qacar və Heydərin tərəfdarları öz evlərində oturub hadisələrin sonrakı gedişini gözləyirdilər. Onlar öz qüvvələrinə arxayın idilər və mübarizənin nəticəsi üçün o qədər də narahat deyildilər. Onlar saraya daxil olub şahzadə Heydəri taxta çıxarmaq, mane olanları isə məhv etmək barədə düşünürdülər 36 .
Xəlifə Ənsar Qaradağlının etibarlı mühafizəsi altındadır və Heydər taxta çıxdıqdan sonra yeni şahın göstərişi ilə birgə hərəkət edərlər. Onlardan bəziləri ehtiyat edirdi ki, saraya hücum edildiyi halda şahzadənin tərəfdarları ona kömək etməyə gəlib çatanadək qorçilər şahzadəni qətlə yetirə bilərlər. Onlar tez-tez öz qərarlarını dəyişirdilər. Nəhayət, bu fikrə gəldilər ki, həmin gecə sarayın mühafizəsi ustaclı tayfasından olan qorçilərə keçəcək, ona görə də axşama qədər gözləmək lazımdır. Allahqulu Aycək oğlu saraya getməməyi, qəflətən Hüseynqulu Xəlifənin evinə soxulmağı və İsmayılın bütün tərəfdarları ora toplaşanadək onu öldürməyi, dəstəsini isə dağıtmağı təklif etdi. O inandırırdı ki, bu xəbər saraya çatan kimi saray mühafizəçilərinincanına qorxu düşəcək və onlar qapıların mühafizəsindən əl çəkərək, bizim tərəfimizə keçəcəklər. Bu zaman ağıllı, tədbirli və təcrübəli şəxs olan Hüseynqulu Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|