O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov

Balans tarkibi koeffitsiyenti.
Balans tarkibining koeffitsiyentlari 
yordamida korxonaning uzoq muddatli davrdagi likvidligi tahlil qilinadi. 
Jalb etilgan sarmoyani jamlash koeffitsiyenti aktivlarning barcha 
summasidan qarz mablag‗larining foizini ko‗rsatib turibdi. 
Jalb etilgan sarmoyani jamlash koeffitsiyenti 
= 
Muvaqqatlilik koeffitsiyenti aktivlar butun summasida o‗z 
mablag‗larining foizini ko‗rsatadi. 
Muvaqqatlik koeffitsiyenti 
= 
Koeffitsiyent qiymati 1 ga yaqinlashishiga qarab korxona o‗z 
majburiyatlarini bajarmasligi xatari kamayadi. Koeffitsiyentning 
taxminiy me‘yoriy qiymati – 0.5 – 0.7. 
Korxona xarajatlari tarkibining daromadlikka ta‘siri leverej 
ko‗rsatkichlari yordamida tahlil qilinadi. Leverej (dastak) – foydani 
oshirishga yo‗naltirilgan aktivlarni boshqarish sifati ko‗rsatkichi. 
Operatsiya (ishlab chiqarish) dastagi – operatsiya (ishlab 
chiqarish) xatari ko„rsatkichi.
Operatsiya xatari –
daromad olish bilan bog‗liq va ikkita omil: 
sotish hajmlarini o‗zgarib turishi va shartli-doimiy xarajatlar darajasi 
bilan shartlangan noaniqlik. 
Sotish hajmi (sotishdan tushum)ning har qanday o‗zgarishi 
foydaning yanada ko‗proq o‗zgarishini keltirib chiqaradi. Ishlab 

---

198 
chiqarish hajmi 1 foizga pasayganda, zararlar bir necha foizga oshadi, 
chunki xarajatlar tarkibida shartli-doimiy chiqimlar ulushi hatto ishlab 
chiqarish to‗xtab qolgan hollarda ham o‗zgarmaydi.
Barcha xarajatlarni shartli-doimiy va doimiy xarajatlarga bo‗lish 
mumkin.
Shartli-doimiy xarajatlar ishlab chiqarish hajmiga mutanosib 
ravishda o‗zgarib, texnologik tannarxni tashkil qiladi va to‗g‗ridan-
to‗g‗ri xarajatlar sifatida hisobga olinadi.
Doimiy xarajatlar hisobot davri yoki mahsulot hajmi o‗sishining 
ma‘lum chegarasi doirasida doimiy bo‗lib qolgan holda davriy 
qo‗shimcha xarajatlarni tashkil qiladi va tannarxdagi bilvosita xarajatlar 
sifatida hisobga olinadi. 
Tannarx, sotuvlar hajmi va foyda o‗rtasidagi o‗zaro bog‗liqlik 
baholash jarayonida o‗rganiladigan muhim tenglik hisoblanadi. 
Operatsion dastak koeffitsiyenti 
= 
= 
Operatsiya (ishlab chiqarish) xataridan tashqari moliyaviy xatar 
ham tahlil qilinadi.