O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov

to„plash chastotasi (yilda) = 1 
Y
il
la
r 
Bi
rl
ikn
in
g
 
to
„p
la
ng
an
 
(kel
g
us
i) 
sum
m
a
si
 
Bi
rl
ikn
in
g
 da
v
r 
ichi
da
 t
o„p
la
ni
shi
 
(kel
g
us
i 
q
iy
m
a
t)
 
O„rni
ni
 q
o
pl
a
sh
 
fo
nd
ini
n
g
 o
m
il
i 
A
nnu
itet
n
in
g
 
jo
ri
y
 (
h
o
zi
rg
i 
qi
y
m
a
ti
) 
Bi
rl
ik
 (
rev
ers
iy
a
) 
ni
ng
 j
o
ri
y
 
(ho
zi
rg
i) 
q
iy
m
a
ti
 
Bi
rl
ikn
in
g
 
a
m
o
rt
iz
a
ts
iy
a
si
 
uchun
 pul
 
qo
„y
is
h 
1 
1.10000 
1.00000 
1.00000 
0.90909 
0.90909 
1.10000 
2 
1.21000 
2.10000 
0.47619 
0.82645 
1.73554 
0.57619 
3 
1.33100 
3.31000 
0.30211 
0.75131 
2.48685 
0.40211 
4 
1.46410 
4.64100 
0.21547 
0.68301 
3.16987 
0.31547 
5 
1.61051 
6.10510 
0.16380 
0.62092 
3.79079 
0.26380 
6 
1.77156 
7.71561 
0.12961 
0.56447 
4.35526 
0.22961 
7 
1.94872 
9.48717 
0.10541 
0.51316 
4.86842 
0.20541 
8 
2.14359 
11.43589 
0.08744 
0.46651 
5.33493 
0.18744 

---

236 
9 
2.35795 
13.57948 
0.07364 
0.42410 
5.75902 
0.17364 
10 
2.593774 
15.93742 
0.06275 
0.38554 
6.14457 
0.16275 
15 
4.17725 
31.77248 
0.03147 
0.23939 
7.60608 
0.13147 
20 
6.72750 
57.27500 
0.01746 
0.14864 
8.51356 
0.1746 
25 
10.83471 
98.34706 
0.01017 
0.09230 
9.07704 
0.1017 
30 
17.44940 164.49403 0.00608 
0.05731 
9.42691 
0.10608 
35 
28.10244 271.02437 0.00369 
0.03558 
9.64416 
0.10369 
40 
45.25926 442.59256 0.00226 
0.02210 
9.77905 
0.10226 
50 
117.3909 1163.9086 0.00086 
0.0085 
9.9148 
0.10085 
Muayyan masalalarni yechish uchun murakkab foiz amallarini 
amaliy qo‗llash pul oqimining ma‘lum parametrlarini har bir amalga 
mos koeffitsiyentga ko‗paytirishdan iboratdir. Har bir amalga mos 
keladigan 
koeffitsiyentlar 
qiymatlari 
jadval 
shaklida 
[16,26,31,53,54,56,57 va b.] keltirilgan. 
 
3. Qiyosiy yondashuv va uning usullari. 
Baholash uslubiyoti – bir qarashda oddiy ko‗rinsada, uni 
amaliyotda qo‗llash ko‗pgina qiyinchilik va o‗ziga xos sharoitlarga 
bog‗liqdir. Birinchi navbatda bunday qiyin sharoitlarning mavjudligi, 
ikkita o‗ta o‗xshash ko‗chmas mulk obyektining mavjud bo‗lmasligidir. 
Ko‗chmas mulkning turi, xususiyati, ularning joylashish o‗rni, jismoniy 
ta‘riflari va holati, moliyalashtirish vazni (og‗irligi) va shartlari, sotilgan 
vaqti obyektlar o‗rtasidagi jihatlar hisoblanadi. Shu bilan birga 
bozordagi vaziyatga qarab ko‗pgina farqlar o‗z hissasini o‗zgartirishi 
ham mumkin. 
Mavjud uslubiyotni qo‗llashdagi qiyinchiliklardan yana biri – 
bozor qiymatini aniqlashga doir hisoblashning zarurligidir. Bunda bozor 
omillari o‗z ta‘sirini o‗tkazmaydi. Katta daromadli obyektlarni sotish 
jarayonida sotish shartlari va iqtisodiy ta‘riflari kam yoki to‗liqsiz 

---

237 
bo‗ladi. Shuning uchun, qiyosiy yondashuvning sotuvlarni qiyoslash 
usullarini ushbu holatlarida faqatgina bozor qiymati miqdorida bo‗lishi 
bir qancha ishonchliroq bo‗lgan ma‘lumotlarni bayon qilish mumkin 
bo‗ladi. Aynan shuning uchun ko‗chmas mulkning savdo bahosini 
sotuvlarni qiyoslash usuli bilan aniqlash ehtiyotkorlik bilan bajarilishini 
talab qiladi. 
O‗xshash obyektlarning yaqindagi sotuvi haqidagi aniq va yetarli 
ma‘lumotlarning mavjudligi asosida sotuvlarni qiyoslash usuli obyekt 
bahosiga bozor munosabatini ifodalovchi maksimal natija olishga imkon 
beradi. 
Sotuvlarni qiyoslash usuli nosavdo ko‗chmas mulk – ko‗p xonali 
va xususiy turar-joylar, kottejlar, bog‗ va dala-hovlilarni baholashda eng 
aniq ma‘lumotlarni beradi. 
Sotuvlarni qiyoslash usulini qo„llash tartibi 
Sotuvlarni qiyoslash usuli quyidagi tartibda qo‗llaniladi: 
-
obyektlarning qiyosiy foydaliligiga aloqador bo‗lgan barcha 
omillar haqida aniq axborot olish maqsadida bozorni batafsil o‗rganish; 
-
qiyosiy birliklarni aniqlash va har qaysi birlik bo‗yicha qiyosiy 
tahlil o‗tkazish; 
-
baholanayotgan obyektni tanlangan qiyoslash obyektlari bilan 
solishtirish. Maqsad – ularning sotilish narxlarini tuzatish yoki 
qiyoslanuvchilar ro‗yxatidan chiqarish; 
-
qiyosiy obyektlar qiymatining tuzatilgan ko‗rsatkichlarining bir 
qatorini bittaga yoki baholash obyekti bozor qiymatining diapazoniga 
keltirish. 
Qiyoslash birliklarini tanlash. 
Tanlangan 
qiyoslash 
obyektlarining 
hech 
biri 
baholash 
obyektlariga deyarli mos kelmaydi, degan mulohaza bejiz emas. 
Shuning uchun qiyosiy birliklar deb ataluvchi qandaydir umumiy 
solishtirma qiymat ko‗rsatkichlari qiyoslanadi. Amaliyotda ko‗chmas 
mulk bozorining turli segmentlari har xil qiyosiy birliklardan 
foydalanadi. 
Yer sotuvlari tahlil etilganda odatda quyidagi qiyosiy birliklar 
qo‗llaniladi: 

---

238 
-
maydon birligi narxi; 
-
uzunlikning frontal birligi narxi; 
-
maydon narxi. 
Maydon birligi narxi – eng ko‗p tarqalgan qiyoslash birligi. Katta 
yer maydonlari sotilganda 1 ga uchun narxni, yakka qurilish va alohida 
binolar uchun maydonlar sotuvlarida – I sotix (0.01 ga) uchun narxni 
qo‗llaydilar, shahar maydonlari 1m
2
uchun narxga yoki hatto undan 
kamroq narxga ko‗ra taqqoslanishi mumkin. 
Yo‗l bo‗yidagi maydon uzunligining frontal birligi narxi odatda 
savdo maqsadlariga mo‗ljallangan yerlar uchun qo‗llanadi. Bunday 
holda maydon kengligi uchun muayyan me‘yor ko‗zda tutiladi, shunisi 
ham borki, bu me‘yordan chekinish narxga deyarli ta‘sir qilmaydi. 
O‗xshash o‗lchovlar va shaklga ega bo‗lgan maydonlar tahlil 
etilganda esa maydon narxi qo‗llaniladi. 
Qurilgan maydonlar sotuvlari tahlil etilganda odatda quyidagi 
qiyoslash birliklari ishlatiladi: 
-
bino yoki inshoot umumiy maydonining 1m
2
narxi; 
-
ijaraga topshiriladigan bino yoki inshoot sof maydonining 1m
2
narxi; 
-
yer qiymati hisobga olinmagan binoning 1m
2 
narxi; 
-
xona narxi; 
-
kvartira yoki ko‗chmas-mulkning boshqa birligi narxi; 
-
bino yoki inshootning 1m
3
narxi; 
-
daromad keltiruvchi birlikning narxi. 
Umumiy maydonning 1m
2
narxi garchi bozorlarda ishlatilsa ham, 
ayni vaqtda qiyoslash birligi sifatida anchagina noaniqdir, negaki 
mulkning iste‘mol sifatlarini yetarli darajada hisobga olmaydi. 
Ijaraga topshiriladigan sof maydonning 1m
2
narxi lift, koridorlar 
va sh.k. maydonini hisobga olmaydi. Shunday qilib, obyektning o‗ziga 
xos sifati e‘tiborga olinadi. 
Binoning 1m
2
narxi ko‗chmas mulkning sotilish narxidan maydon 
qiymatini chiqarish va ayirmani binoning umumiy maydoniga bo‗lish 
orqali hosil qilinadi. Shu yo‗sinda, o‗zining joylashishi tufayli turli 

---

239 
qiymatga ega bo‗lishi mumkin boʻlgan yerning qiymati alohida hisobga 
olinadi. 
Xona narxi qiyoslash birligi sifatida «xona» tushunchasining aniq 
ta‘rifi sharti bilangina ma‘noga egadir. Bu tushunchaning turlicha talqin 
etilishi bir-biriga o‗xshamas tahlil natijalariga olib kelishi mumkin. 
Bino yoki inshootning 1m
3
narxi elevatorlar, suyuqlik omborlari, 
sanoat korpuslari va boshqa shu kabi obyektlar uchun qo‗llaniladi. 
Daromad keltiradigan birlikning narxi tomosha inshootlari, 
restoran, garaj, texnik xizmat bekatlari va boshqalar uchun ko‗proq 
to‗g‗ri keladi.