Qarshi davlat universiteti pedagogika kafedrasi

Nayrang va yolg‘onni fosh etish sirlari
Inson zoti boshqa jonzotlardan uchta hususiyati bilan farqlanadi. Insonga aql, nutq va qalb berilgan. Boshqa jonli mavjudotda bu ne’matlar yo‘q. Biz insonlar ko‘pgina hollarda o‘zimizni haq, boshqalarni nohaq hisoblaymiz. Natijada nutqimizda bir-birimizni aldaymiz va aldanamiz. Albatta, aldayotgan odam o‘z manfaatini ko‘zlab aldaydi, aldanayotgan odam suhbatdoshiga ishonib o‘sal bo‘lishi mumkin. Nima qilish kerak? Suhbatdoshni zimdan kuzatgan odamni aldash qiyin.


Nutqiy mahorat pedagogik konfliktlarni bartaraf etish manbai sifatida

Nutqiy mahorat nutq sohibining matnga hamda shu matn asosida tinglovchi, tomoshabin yoki o‘quvchiga og‘zaki yoxud yozma shakldagi murojaati bilan reallashadi. Ana shu murojaat, munosabatga yuqori darajadagi e’tibor esa pedagogning iste’dodidan dalolatdir.

«Nutq madaniyati tugal fikr, go‘zal ifoda demakdir», — deb yozadi tilshunos olima Lola Xo‘jaeva. Xaq gap. Izchillik bilan mantiqan bir-biriga bog‘lanmagan tugal fikr va uning ta’sirli ifodasi bo‘lmasa, u kishi qalbu ongiga sig‘maydi, qabul qilinganda ham chuqur anglashilmaydi. Shunday ekan, tugal fikr, go‘zal ifodaga erishish uchun nimalarga e’tibor berish kerak? Nutq mezonlari qaysilar? Shu haqda to‘xtalamiz.
Har qanday nutq o‘z xususiyatlariga ega. Namunaviy nutqning sifatlari haqida so‘zlashdan oldin «nutqda nima birlamchi?» degan savolga javob berish lozim. Mashriqu mag‘ribda bunga javob izlash uzoq davrlardan buyon bor.
Mashhur notiq Mark Tuliy Sitseron «aniqlik va tozalik - nutqning zaruriy sharti», desa, Aristotel «chiroyli so‘zlash, ishontirish va mantiqiy asoslash»ni birlamchi hodisa deb qaraydi.
Notiq Dionis Galikarnas esa nutqda «maqsadga muvofiqlik»ni muhim hisoblaydi.
E’tibor bergan bo‘lsangiz, bular orasida xitoy devori yo‘q, biri ikkinchisini taqozo etadi. O‘zaro bog‘langan, birini ikkinchisisiz tushunish qiyin.
Har qanday nutq muayyan shart-sharoitlarda amalga oshiriladi. Bunda makon(joy), zamon (vaqt), mavzu, auditoriya (omma) singari omillarning o‘rni bor. Bu aloqaviy munosabat jarayoni omma bilan yuzma-yuz shaklda, auditoriyada, radio yoki televidenie orqali amalga oshiriladi.
Nutq xususiyatlari ayrim manbalarda nutqning aloqaviy (kommunikativ) sifati deb ham yuritiladi.
Bular nutqning to‘g‘riligi, tozaligi, aniqligi, soddaligi, juyaliligi, boyligi, ifodaviyligi, mantiqiyligi, qisqaligi, ta’sirchanligi, obrazliligi, tushunarliligi va maqsadga muvofiqligidir.