Qədim Yunan Fəlsəfəsi Antologiyası
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
olduğuna inan və ona, onun ölməzliyinə yad olan, yaxud onun müqəddəsliyilə uyğunlaşmayan heç bir şey əlavə etmə; onun müqəddəsliyini ölməzliyilə bağlı saxlaya bilən hər şeyi tanrı xüsusunda təsəvvürünə gətir. Bəli, tanrılar mövcuddurlar: onların dərk olunması aydın faktdır. Ancaq onlar camaatın onları təsəvvür etdikləri kimi deyillər, çünki camaat onlar haqqında öz təsəvvürlərini daimi saxlamır. Tanrıları camaatdan kənar edən yox, tanrıları camaatın təsəvvürlərinə oxşadan bədbəxtdir: çünki tanrılar barəsində camaatın dedikləri təbii təsəvvürlər deyil, tanrıların pis adamlara yamanlıq, yaxşılara isə xeyir göndərməsi [kimi təsəvvürə] müvafiq yalan uydurmalardır. Yəni: insanlar daima öz şəxsi fəzilətlərilə yaxın təmasda olaraq, özlərinə oxşayana yaxşı münasibət bəsləyirlər, belə olmayan hər şeyə isə yad kimi baxırlar. Özünü ölümün bizə heç bir dəxli olmaması fikrinə alışdır. Axı bütün yaxşı olan və pis olan şeylər duyğuda bulunur, ölüm isə duyğudan məhrumiyyətdir. Buna görə də ölümün bizə heç bir dəxli olmaması xüsusunda düzgün fikir, [bizim ömrümüzə] sonsuz miqdar vaxt əlavə etdiyinə görə deyil, ölməzlik istəyini aradan götürdüyü üçün həyatın ölümlü olmasını könülaçan edir. Doğrudan da, bütün qəlbilə qeyri-həyatda qorxulu heç bir şey olmadığını anlamış, (tam əmin olmuş), kəsə həyatda qorxulu olan heç nə yoxdur. Beləliklə, ölümdən qorxduğunu söyləyən kəs ağılsızdır, - [ölüm] gələndə əzab-əziyyət verəcəyinə görə yox, gələcəyinə görə [ondan qorxanlara] əzab-əziyyət verdiyi üçün: axı əgər bir şey hal-hazırda qorxuya salmırsa, o hələ gözlənilən zaman kədərlənmək əbəsdir. Beləliklə, ən qorxulu bəla olan ölümün bizə heç bir dəxli yoxdur, belə ki, biz mövcud olanda ölüm hələ olmur; ölüm olanda isə biz mövcud olmuruq. Deməli, ölüm yaşayanlar üçün mövcud olmadığından , ölmüşlər isə artıq mövcud olmadıqlarından, onun nə [yaşayanlara], nə [ölmüşlərə] bir dəxli yoxdur. Camaat gah ən böyük bəla kimi ölümdən qaçınır, gah həyat bəlalarından dincəlmək üçün onu istəyir. Müdrik isə həyatdan çəkinmir, ancaq qeyri-həyatdan da qorxmur, çünki həyat ona mane olmur, qeyri-həyat isə bir bəla kimi təsəvvür edilmir. O, bolluca deyil, ləzzətli yeməyi seçdiyi kimi, zamanla da belə, ən uzun sürən [ömür] ilə deyil, ən xoşagedən ilə zövqlənir... Nəzərə almaq lazımdır ki, istəklərdən bir qismi - təbii, başqaları isə əhəmiyyətsiz olanlardır və təbii olanlar sırasından bir qismi - zəruri, başqaları isə yalnız təbii olanlardır; zəruri olanlar sırasından isə bir qismi xoşbəxtlik üçün zəruridir, başqaları - bədənin dincliyi üçün, üçüncülər - həyatın özü üçün. Xoşbəxt həyatın məqsədi vücudun sağlamlığı və ruhun dincliyi olduğundan hər cür əlac və xilas olmada bu faktların yanılmadan öyrənilməsi bu [məqsədə] kömək edə bilər. Axı bunun xətrinə, yəni əzab-əziyyətə, iztiraba düşməmək üçün biz hər şey edirik...Biz zövqün, [səfanın] olmamasından əziyyət çəkəndə zövqə ehtiyac duyuruq; əziyyət çəkməyəndə isə artıq zövqə ehtiyac duymuruq. Bunun üçün də biz zövqü xoşbəxt həyatın əvvəli və axırı adlandırırıq... Zövq əsas və əsl xoşbəxtlik olduğundan biz hər zövqün arxasınca getmirik; bu zövqlər bizə pislik gətirərsə, onların çoxundan yan keçirik; həmçinin, uzun müddət əzab-əziyyətə dözdükdən sonra bizim üçün böyük zövq gələndə, bir çox əziyyəti zövqdən daha üstün sayırıq. Beləliklə, hər bir zövq bizə təbii yaxınlığına görə nemət olmasına baxmayaraq hər zövqü seçib-götürmək lazım olmadığı kimi, hər bir əzab-əziyyətin də yamanlıq olmasına baxmayaraq, hər əziyyətdən qaçınmaq lazım deyil... Ehtiyacdan doğan bütün möhnət aradan qalxanda adi yemək də bahalı xörək kimi zövq verir. İnsan tələbat hiss edərək çörəyi və suyu dodaqlarına yaxınlaşdıranda böyük ləzzət alır. Beləliklə, sadə, bahalı olmayan yeməyə adət etmək, sağlamlığın yaxşılaşmasına kömək edir, insanı həyatın gündəlik tələbatlarına münasibətdə işgüzar edir, bizi uzun müddətdən sonra zinət şeyləri əldə etməyə imkan tapmaq kimi daha yaxşı hala gətirir, həm də gözlənilməz hadisə qarşısında cürətli edir. Beləliklə, zövq son məqsəddir deyəndə, biz bir para cahillərin, yaxud [bu fikirlə] razılaşmayanların, yaxud düzgün başa düşməyənlərin düşündükləri kimi nə əxlaqsızların zövqünü, nə də cismani zövqü deyil, cismani əzab-əziyyətdən və ruhi həyəcandan azadlığı nəzərdə tuturuq. Xeyiri, xoşbəxt həyatı, araverməyən içki məclisləri və eyş-işrətlər, oğlanlarla və qadınlarla həzz alma, təmtəraqlı süfrədəki balıq və bütün başqa tamların verdiyi ləzzət yox, hər bir əlacın və qurtuluşun səbəblərini öyrənən və ruhda böyük təşviş yaradan [yalan] fikirləri yox edən sağlam düşüncə yaradır. Bütün bunların əsası və böyük səadət ağıl-kamaldır. Buna görə də ağıl-kamal hətta fəlsəfədən də qiymətlidir. Ağıl-kamaldan bütün yerdə qalan fəzilətlər əmələ gəlmişdir; o öyrədir ki, ağılla, əxlaqla və ədalətlə yaşamadan gözəl yaşamaq olmaz, həm də əksinə, gözəl yaşamadan ağılla, əxlaqla və ədalətlə 43 yaşamaq olmaz. Axı fəzilətlər təbiətən gözəl həyatla bağlıdır və gözəl həyat onlardan ayrılmazdır. Doğrudan da, sənin fikrincə, ölüm qorxusundan azad, mömincəsinə tanrılar haqqında düşünən, düşünərək təbiətin son məqsədini dərk etmiş, ən böyük səadətin asan həyata keçirilə bilən və əldə edilə bilən ən böyük bəlanın isə qısamüddətli əzab-əziyyətlə bağlı olduğunu başa düşən [və] bəzilərinin hər şeyin hakimi saydığı taleyə gülən kəsdən kim yüksək ola bilər? Doğrudan da, fiziklərin (təbiətşünasların) taleyinin qulu olmaqdansa, tanrılar haqqında əfsanədən nəticə çıxarmaq daha yaxşı olardı; əfsanə tanrılara sitayiş etmək yolu ilə onların rəhm edəcəyinə işarə verir, taledə isə amansız labüdlük bulunur. Təsadüfə gəldikdə isə, müdrik adam onu nə camaatın düşündüyü kimi tanrı hesab edir, - çünki tanrı tərəfindən nizamsız heç bir şey edilmir, nə də səbatsız olsa da hər şeyin səbəbi, - çünki o, təsadüfün insanlara xoşbəxt həyat üçün xeyir yaxud şər verdiyini deyil, böyük xeyirin yaxud şərin əsasını gətirdiyini düşünür. Belə ki, bunu və bu kimi şeyləri özün-özünlə və özünə yaxın adamla gecə-gündüz düşün və sən nə ayıqlıqda, nə yuxuda təşvişə düşməz, insanlar arasında tanrı kimi yaşayarsan. Bəli, ölməz nemətlər arasında yaşayan insan fani məxluqa əsla oxşamır. ["Əsas fikirlərindən" ] XI.Əgər bizi səma hadisələri və ölümün bizə bir aidiyyatı xüsusunda şübhələr, həmçinin əzab-əziyyətlərin və dəhşətlərin hüdudlarını anlamadığımız şeylər əsla narahat etməsəydi, təbiəti öyrənməyə ehtiyacımız olmazdı. XIV. Hərçənd insanlardan xətərsizlik müəyyən dərəcədə [narahatlıq gətirən adamları] uzaqlaşdıran bir qüvvə və firəvanlıq (dövlət) sayəsində əldə edilir, ancaq əsl xətərsizlik sakit həyat və camaatdan uzaqlaşma sayəsində olur. XXXII. Bir-birinə zərər vurmamaq və zərər görməmək haqqında müqavilə bağlaya bilməyən bütün canlı məxluqlra münasibətdə olduğu kimi zərər vurmamaq və zərər görməmək haqqında müqavilə bağlaya bilməyən yaxud istəməyən bütün xalqlara münasibətdə də ədalətli və ədalətsiz olan heç bir şey yoxdur. XXXIII. Ədalət öz-özlüyündə müəyyən bir şey deyil, harada olursa-olsun, həmişə insanların qarşılıqlı münasibətində zərər vurmamaq və zərər görməmək haqqında bir müqavilədir. XXXVIII. Əgər şərait dəyişəndə ədalətli sayılan hərəkətlər ədalət haqqında adi təsəvvürə uyğun gəlmirsə, bu hərəkətlər ədalətsizdir. Ancaq əgər şərait dəyişəndə həmin ədalətli sayılmış hərəkətlər artıq daha yararlı deyilsə, onda onlar vətəndaşların qarşılıqlı ünsiyyəti üçün yararlı olan zaman ədalətli olmuşlar, ancaq sonradan, yararlı olmadıqlarından artıq ədalətli deyillər. ["Vatikan kəlamlar toplusu"ndan] IX. Zərurət bəladır, ancaq zərurətlə yaşamağa heç bir zərurət yoxdur. XII. Hər bir dostluq öz-özlüyündə arzuolunandır, başlanğıcı isə o faydadan götürür. XXIV. Yuxular ilahi təbiətə və gələcəkdən xəbər vermək mahiyyətinə malik deyil; onlar [insana] surətlərin düşməsi nəticəsində baş verir. XXXIII. Bədənin istəyi - ac qalmamaq, susuz qalmamaq, üşüməmək. Buna malik olan və buna gələcəkdə də malik olacağına əmin olan kəs hətta Zevs ilə xoşbəxtlikdə yarışa bilər. XLI. Şadlanmaq, filosofluq etmək, eyni zamanda təsərrüfatla məşğul olmaq və bütün başqa bacarıqlardan istifadə etmək və əsl fəlsəfi kəlamlar söyləməkdən əl çəkmək lazım deyil. 44 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|