Qida kimyasından mühazirələr. MƏRuzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu

78 
 
B
1
  vitamini  lipotiamindifosfat  (LTDF)  formasında  piroüzüm,  quzuqulaq-
sirkə, alfa-ketoqlutar turşularının oksidləşməklə, dekarboksilləşməsini kataliz edən 
fermentlərin dehidrogenazaların tərkibinə daxil olur. 
İnsan  və  heyvanlarda  B
1
  vitamin  çatışmadıqda  beriberi  (sinqalezcə-
bacarmıram  deməkdir)  xəstəliyi  və  ya  polinevrit  əmələ  gəlir.  Bu  xəstəlik,  əsasən 
ürəyin və sinir sisteminin fəaliyyətinin pozulması ilə xarakterlənir. 
Xəstə  müvazinətini  itirir,  çox  arıqlayır.  Orqanizimdə  karboksilaza  azalır, 
toxumalarda piroüzümturşusunun  miqdarı çoxalır, oksidləşmə-reduksiya proseslə-
ri pozulur. Buna sinir toxuması çox həssasdır və polinevrit də bununla əlaqədardır. 
B
1
 vitaminin yemdə çatmazlığına at, donuz, it və adadovşanı daha çox həs-
sasdır. 
Gövşəyən  heyvanların  B
1
  vitamininə  təlabatı  azdır.  Çünki  olnların  mədə 
önlüklərindəki  mikroflora  bu  vitamini    sintez  edir.  Quşlarda  və  təkkameralı  hey-
vanlarda anevrin əsasən kor bağırsaqda sintez olunur.  
B
1
 vitamini müxtəlif bitkilərin ayrı-ayrı orqanlarında müxtəlif miqdardadır.  
Bitkidə  B
1
  vitamini  yetişmə  fazasında  yarpaq  və  gövdədən  toxuma  keçir. 
Buğdanın  dənini  yetişmə  dövründə  onda  2,4  mq/kq,  tam  yetişmədə  5,4  mq/kq 
tiamin  olur.  Tiamin  dənli-paxlalı  bitkilərin  (düyü,  noxud,  buğda,  vələmir  və  s.) 
qabığında daha çoxdur (0,02-0,06 mq %). Buğda dənində 1-1,5 mq % B
1
 vitamini 
var. 
B
1
 vitamini heyvan məhsullarından ən çox qaraciyərdə, böyrəklərdə, ürəkdə, 
daha çox isə pivəmayasında mövcuddur. 
B
2 
vitamini-
 
B
2
  vitamini  və  ya  riboflavin  metilləşmiş  izoalloksazinlə  ribitol 
spirtindən əmələ gəlir. O, süni halda da sintez edilmişdir. 
Bu vitaminin kimyəvi adı 6,7 dimetil-9-ribitilizoalloksazindir. 
B
2
  vitamini  sarı  kristalik  maddə  olub,  suda  yaxşı  həll  olur,  2,92
0
C  tempe-
raturda  əriyir.  Temperatur  və  ultrabənövşəyi  şüaların  təsirinə  davamsızdır.  İşığın 
təsirilə ribitola və dimetilizoalloksazinə parçalanır. 
 
 
 
 
B
2
  vitamin  heyvan  orqanizmində  sərbəst  və  zülallarla  birləşmiş  formada-
kompleks şəklində olur. 
Riboflavin  asan  fosforlaşır.  Riboflavin  fosfat  efiri  formasında  aminturşuları 
oksidazasının, ksantinoksidazanın, müxtəlif dehidrogenazanın da tərkibinə daxil- 
CH
2
−(CHOH)
3
−CH
2
OH 
│
 
N 
N 
N 
N 
N 
N 
İzoalloksazin 
NH 
NH 
CO 
CO 
H
3
C─
 
H
3
C─
 
B
2
-Vitamini 
CO 
CO 

---

79 
 
dir. Sarı tənəffüs fermenti də riboflavinin fosfat efiri ilə zülaldan ibarətdir.  
B
2
  vitamini  çatışmadıqda  insan  və  heyvanlarda  hemoqlobinin,  oksireduk-
tazaların  sintezi,  boy  və  inkişafla  əlaqədar  olan  oksidləşmə  prosesləri  pozulur, 
dermatit  əmələ  gəlir,  boy  prosesi  və  qanın  regenerasiyası  ləngiyir,  gözlər 
xəstələnir, tüklər tökülür. 
Riboflavinin çatmazlığına donuz, it və quşlar daha həssasdır. B
2
 vitamininin 
sintezi  həm  işıqda,  həm  də  qaranlıqda  gedir.  Onun  miqdarı  toxum  cücərməyə  
başlayandan  çiçəkləmə  fazasına  qədər  artır.  Bu  vitamin  cavan  orqanlarda  daha 
çoxdur. 
Bitkilərdə  B
2
  vitamini  sintez  olunduqda  onların  azot  ehtiyatı  çoxalır.  B
2
 
vitamini  bitkinin  dənində,  xüsusən  kəpəyində  daha  çox  olur.  Buğdanın  qabığında 
0,5  mq  %  və  dənində  isə  0,1  mq  %  B
2
  vitamini  vardır.  Bu  vitaminin  miqdarı 
tərəvəz bitkilərində 0,03-0,1 mq % arasında dəyişir.  
Heyvan  məhsullarından  B
2
  vitamini  böyrəklərdə,  qaraciyərdə  (3,4  mq%), 
süddə  (0,03-0,3  mq%),  pendirdə,  ətdə  (0,3mq%)  və  yumurtada,  pivə  mayasında 
çoxdur. 
B
3
  vitamini-  Pantoten  turşusu  və  ya  B
3
  vitamini  aminsizləşmiş  valinin 
metillləşmiş  törəməsi  (yəni  dimetildioksiyağ  turşusu)  ilə  β-alanin-dən  ibarət  olub, 
tərkibi belədir. 
 
 
 
 
 
 
 
Pantoten  turşusu  (və  ya  pantoten)  açıq  sarı  yapışqanvarı  yağa  bənzər 
mayedir.  Suda  yaxşı  həll  olur.  Turşu  və  qələvilərin  istirakı  ilə  hidroliz  olunur, 
peptid  rabitəsi  pozulur.  Az  davamlıdır,  asan  oksidləşir.  Bu  vitamin  sintez 
edilmişdir.  İnsanın,  heyvanların  və  bitkilərin  həyatında  pantoten  turşusunun  rolu 
çox  böyükdür.  O,  koenzin  A-nın  tərkibinə  daxil  olmaqla,  mübadilədə  mühüm  rol 
oynayır. 
Karbon  turşularını  (sirkə  turşusu,  palmitin  turşusu  və  s.)  fəallaşdırmaqla, 
onların  oksidləşməsinə  şərait  yaradır,  zülalların  mübadiləsi  və  lipoidlərin 
sintezində iştirak edir.  
Pantoten  turşusunun  çatışmamazlığından  insan  və  heyvanlarda  dermatit  baş 
verir,  tüklər  piqmentasiyasını  itirir,  tökülür,  sinir  sisteminin,  böyrəküstü  vəzlərin 
və ürəyin fəaliyyətində pozğunluq əmələ gəlir. 
 
Pantoten  turşusu  gövşəyən  heyvanların  işkənbəsində,  təkdırnaqlıların  və 
quşların bağırsağında mikroorqanizmlər tərəfindən də sintez olunur. Lakin sonun- 
                  CH
3
 
                  
│
 
HO
─
CH
2
──
─ ─ ─
C CHOH CO NH CH
2
─
CH
2
─
COOH 
                  
│
 
                  CH
3 

---