496
Nə deyəydi Fuad: atası yəqin ki, düzgün hərəkət eləmişdi.
Amma bəlkə Zəki müəllim də özünə görə haqlıymış. Hər halda
məktəbdə müdirin dəyişməsi bu on iki nömrəli adamın
həyatında ən mühüm cahanşümul hadisələr qədər böyük rol
oynayıb — sanki bütöv bir tarixi epoxa dəyişib. Kim bilir,
bəlkə Zəki müəllim qalsaydı, bu da elə odun, nöyüt daşıya-
daşıya on illiyi birtəhər başa vurub attestat alardı, bəlkə hətta
ondan sonra da bir tövrnən təhsilini davam etdirərdi, axırını bir
yana çıxardardı. Hər halda otuz ildən sonra bu məsələnin haqq-
hesabını çəkməyə nə hacət? Fuada nə dəxli var bütün bunların?
Amma nosilşik heç haqq-hesab çəkmək fikrində də deyildi.
Gözlərində zərrəcən kin ya ədavət yox idi, əksinə köhnə
məktəb yoldaşına rast gəldiyinə görə, onu tanımasına görə bərk
sevinirdi... Əlbəttə, Fuadın sonrakı tərcümeyi-halından, indi
kim olduğundan bixəbər idi. Onunçün Fuad — orta məktəbdəki
həmin balaca uşaq idi. — Otuz üç il yaşı artmış həmin uşaq —
Qurban müəllimin oğlu...
İnstitut həyatı, hətta o bədnam məruzəylə əlaqədar qısa
müddətli narahatlıq da nə qədər ilıq xatirələrlə bağlıydısa,
məktəb illəri bir o qədər acı xatirələrlə qalmışdı Fuadın
yaddaşında... hamısı da atasına görə. Uşaqlar ona müdirin oğlu
kimi baxırdılar. Tündxasiyyət, acıdil, zabitəsiylə hamını
lərzəyə salan "Topal Qurbanın" oğlu kimi. Müəllimlər də
həmçinin. Çünki müəllimlərin özü də Qurbanın zəhmindən elə
şagirdlər kimi qorxurdular. Çox illər sonra, artıq Fuad şəhər
soveti sistemində işlərkən — hələ də müdir olan Qurban yeni
məktəb binası haqqında təklif irəli sürdü və bu təklifi fəal
surətdə müdafiə edən və keçirən Fuad oldu. Hamı elə bilirdi ki,
atasının xətrinə belə canfəşanlıq edir. Qoy belə düşünsünlər.
Əslində Fuadın istəyi təzə bina hazır olan kimi o köhnə məktəb
binasını — bu qədər acı xatirələrlə bağlı o ikimərtəbəli evi —
buldozerlər qabağına qatıb havaya sovurmaq idi. İndi, çox illər
sonra, atasının hamıyla sərt rəftarı barəsində düşünəndə, Fuad,
uşaqlıqda olduğu kimi, içindəki hirsindən qovrulub
497
boğulmurdu, bir çox şeyləri daha dərindən dərk edirdi: başa
düşürdü ki, bu sərtlik Qurban kişinin işinə doğrudan da
namusla yanaşmasından, həqiqi
ədalətçiliyindən və
tələbkarlığından doğan bir sərtlik idi. O illərin davranış stilini
də nəzərə almaq lazım idi, Qurbanın davanın od-alovundan
keçib gəlməsini də... Amma o vaxt Fuad necə də əzab çəkərdi,
ilahi... Neçə dəfə oğlan tualetində, dəhlizin xəlvət yerlərində
tabaşirlə yazılan yazıları öz gözüylə görmüşdü. "Qurban —
Qaban"... Kim yazırdı bunu — heç cür tapmaq olmurdu.
Xidmətçi qadınlar deyinə-deyinə, donquldana-donquldana yaş
əskilərlə silir, bir neçə gündən sonra isə yazılar yenə də ayrı-
ayrı yerlərdə peyda olurdu... Hətta məktəb ərazisindən kənarda,
iki-üç tin aralı bağda, səkidə də görmüşdü Fuad bu yazını... Ən
ağırı o idi ki, hədəfinə yapışan bütün ayamalar kimi, bu ayama
da dəqiq idi: Qurbanın zahiri görünüşündə, doğrudan da
qabana oxşarlıq vardı. Yəni elə Fuadın özünün də... Axı ona da
dalda "bala qaban" deyirdilər...
Yəqin şagirdlərin qoyduqları bu ayama bəzi müəllimlərə də
bəlli idi, bəlkə hətta bundan xoşlananlar da vardı. Hər halda
Fuad məktəbin nifrətlə, kin və ədavətlə zəhərlənmiş havasını
çox çəkmişdi ciyərlərinə, uzun illər boyu...
Qurbanın xasiyyəti sonralar da dəyişmədi... Fuadın
atasından aldığı ən böyük həyat dərsi də — onun xasiyyətini,
rəftarını və deməli bütün bunlardan doğan səhvlərini təkrar
etməmək dərsi idi...
Son illər bu səhvləri atasının özünə də deyirdi, hələ müdir
olduğu vaxtda: "Niyə birlikdə işlədiyin adamların heç olmasa
adlarını dəqiq yadında saxlaya bilmirsən, ay dədə?" — deyərdi.
— "Yadımda qalmır hamısının adı"... — "Yaz dəftərçənə. Niyə
başa düşmürsən ki, sən birisinə yüz yaxşılıq edə bilərsən,
amma adam içində həmin o adı Həsən olan adama dönə-dönə
Hüseyn deyəndə, o da pərt olur, tutulur, özünü qəsdən təhqir
edilmiş bilir və bütün sənin yaxşılıqların bir yana qalır, onun
sənə acığı, kini, nifrəti bir yana. Adamlara ən böyük yaxşılıq
498
odur ki, onların mənliklərini, qürurlarını tapdamayasan, axı,
hərə özünə görə bir kişidir axı... Bax, Şövqüdən ibrət götür.
Bütün işçilərinin nəinki özlərini, dədə-babalarını da yadında
saxlayır, görürsən onlara elə fərli bir yaxşılıq da eləməz, amma
hərəni bir dillə dindirir. Odur ki, hamı da başına and içir".
Qurban: "Şövqüdən sən özün ibrət götür — dedi —mənimki
day gecdir, yaşım ötüb, indən belə xasiyyətimi dəyişməyəcəm
ki?...U
Elə bu işdən çıxması nə üstündə oldu? Qafur Əhmədliylə
sözü çəp düşüb, nə var, nə var, Qafur camaatın içində buna
"sən" deyib. Deyib, deyib də, cəhənnəmə ki! Deyir, işinin
xətrəsinə kimə desən dayı demək olar... Deynən a kişi, indi
sənin də işin Qafur Əhmədlinin əlindədir, "sən" deyib, toxunub
sənə, nə olar, üstün vurma, ağartma sözü, keç üstündən. Sonra
bir gün yeri gələr elə vurarsan ki, zıqq eləyər, hayıfını çıxıb
qurduvu öldürərsən də... Yoxsa dur o boyda iclasda, şappatan
denən ki, "malçişka, mən sənin atan yerindəyəm, sənin kimi
min nəfər şagird yetirmişəm, sənin nə həddin var ki, mənə, qırx
ilin müəlliminə "sən" deyirsən, stoluva-zada çox arxalanma, o
stolun dalında çoxların görmüşük..." İndi gör Qafur Əhmədli
neyləyib. O da insandır da, o da özündən çıxa, cavab qaytara
bilərdi camatın yanında. Xeyr, xudanəkərda! Qafur Əhmədli
gülə-gülə qalxıb ayağa, üzrxahlıq eləyib: "Bağışlayın, Qurban
müəllim, — deyib, — çox üzr istəyirəm, qocaman
müəllimsiniz, sizə hamımızın hörmətimiz var". İclasdan
çıxanda da deyir girib Qurban kişinin qoluna, qapıya qədər
ötürüb onu ədəb-ərkanla...
Amma sonra altdan-altdan kişinin pıçını elə burub ki, heç
Qurbanın tükü də tərpənməyib. İndi sən ki, belə pəs düşmüsən
rayon maarif müdiriylə, onda kərək onqat ehtiyatla dolanasan.
Amma belə atışmadan bir həftə sonra Qurban kişi durub raykom
iclasında ki, bəli, "rayonumuzun maarif səviyyəsi aşağıdır,
savadsız müəllimlərə tanışlıqla məktəbə təyinat verirlər. Odur ki,
ziyalıların da çoxu övladlarını kəmsavad eləməmək üçün onları
Dostları ilə paylaş: |