Saçmalıklar Çağı
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
etkenlerin bireşiminden meydana gelen mizacın; tavırları, davranışları ve ruh hallerini kesinlikle teşvik ettiği ve devre dışı bırakılmasının had safhada zor olduğu, kalıcı değişimin söz konusu bile edilemeyeceği doğrudur. Ama mizaç kadar, bir de karakter vardır. Mizaç ne olduğunuz, karakterse ne yaptığınızdır. Mizaç belirlenmiştir ama karakter
oluşturulabilirdir. Mizacın buyruklarına karşı çıkmayı seçebiliriz ve belli bir şekilde, yeterince uzun süre farklı hareket edebilirsek yeni davranışlar kendi beyinsel bağlantılarını kuracaklardır. Hamlet'in annesine dediği gibi, "Tabiatı bile değiştirir neredeyse alışkanlık." [141]
Buradaki "neredeyse" sözü, cümleye dehanın elinin değişidir. Shakespeare doğuran mı büyüten mi tartışmasını kavramıştır ve taraf tutmaktan her daim kaçınmıştır. Ama "karakter" sözcüğünün eski moda bir tınısı var. Hak görme çağı, sorumluluk gerektiren karakterin değil, hak talep eden kimliğin peşindedir. Kimlik parada, statüde veya şöhrette aranabilir ama bulunabileceği en kolay yer grup aidiyetidir ve grup, hele adaletsizlikten mustariplik iddiası sunabiliyorsa, iyice çekicidir. Bu durumda grubun üyeleri kurban konumunda olabilir ve başkalarını suçlama lüksünü yaşayabilirler. Suçlamaksa çağdaş "rastgele şanssızlığı kabullenememe"
halinin yeni çözümüdür. Şanssızlık eskiden Tanrı'nın gizemli işleri diye açıklanırdı; başa gelen talihsizliklerin zamanı gelince açığa çıkacak gerekçeleri vardı. Bugünse şanssızlığı, suçlanabilirliği anlamlı kılıyor. Birisi suçlanmak zorundadır ve bu kişi asla kurban olmaz. Boktan şeyler başa gelmektedir ama kabahat hep başka boka aittir. Tıpkı ilaç endüstrisinin, kabahatin bozukluklarda bilinmesini nakde çevirişi gibi, tıp da başka bokları suçlama karşılığında para almaya meyillidir. Tıp mesleği minnet göstermeye de meyillidir. British Medical Journal, kısa süre önce "kaza" sözcüğünün İngilizceden çıkarılmasını hedefleyen sıra dışı bir proje başlatmıştır. "Dilimizden yaygın bir terimi çıkarmak kolay olmayacak" demektedir saygın dergi. Bununla birlikte, "BMJ kaza sözcüğünü yasaklamaya karar vermiştir.' [142] Komplo teorilerini çekici kılan da bu rastlantısallığı kabul edememe halidir. Bu tür teoriler bayağı ve rastlantısal şeyleri şık ve önemli gösterir ve kişisel sorumsuzluğun kabahatini gizli, kötücül güçlere yüklerler. Diana Spencer'ın Edinburgh Dükü'nün planladığı bir araba kazasıyla, Marilyn Monroe'nun da Robert Kennedy'nin emri üzerine zehirle öldürüldüğüne inanmak çok daha tatmin edicidir. Çünkü acınası gerçek, yani birisinin sarhoş bir şoför, ötekinin de alkol ve uyuşturucu bağımlığı yüzünden ölmüş oldukları gerçeği, kişisel sorumsuzluğu fazlasıyla ortaya çıkaracaktır. Yalnız suçlama işinin bir sorunu var: Artık hiç kimse kabahat üstlenmeye hazır değil. 21. yüzyıldan bir öykü nakledeyim: İlk karısını boşadıktan sonra ikincisinden de ayrılan 37 yaşındaki Gary Hart, bir internet sohbet odasında Kristeen Panter adlı bir hanımla tanışır ve o gece, sabah beşe kadar internetten sohbet ederler. Ardından sabah, ardına karavanı takılı dört çekerine atlayıp iki yüz otuz beş kilometrelik bir yolculuğa çıkar. Direksiyon başında uyuklar ve yoldan ayrılıp bir trenin önüne çıkarak on kişinin ölümü ve yetmiş altı kişinin yaralanmasıyla sonuçlanan bir kazaya yol açar. "Saatte bin beş yüz kilometredir benim hayatım; böyle yaşıyorum ben" [143]
diyen Hart tehlikeli araç kullanmak suçundan mahkemeye çıkarıldı ve dört çekerinin özenle toplanmasının sonucunda araçta hiçbir sorun olmadığının anlaşılmasına rağmen direksiyon başında uyuklamadığını, sorunun mekanik bir arızadan kaynaklandığını iddia etti. Hart beş yıl hapse mahkûm edildi. Cezasını tamamlayıp çıktığında olaya dair bir televizyon belgeseline katıldı, her türlü sorumluluğu reddetti ve kendisinin de bir kurban olduğunu öne sürdü. Katliamın fotoğrafları gösterildiğindeyse üzüntüsünü ifade etti. Ama üzüntüsü harabeye dönmüş aracına yönelikti: "Çok sevmiştim ihtiyarı." [144]
Tabii bu sadece aşırı uç bir örnek. Ama eski dönemlerde Hart'ınki gibi bir tavrı hayal etmek son derece güçtü. Bir de sorumluluk reddetmeye paralel giden hak etme iddiaları var. Bugün herkes tatil (alelade değil, yurtdışında, en arzulanan yerlerde), öğrenciler istisnasız daha yüksek notlar (konuya bakılmaksızın; burada öne sürülen sav daima, "Ama ben buna x saat harcadım"dır), çalışanlar terfi (yeni makamın gerektirdiklerinin hiçbirine sahip olmasalar bile), sanatçılar daha fazla takdir (yazılmış her şey yayınlanmayı, yapılmış her resim sergilenmeyi, her gösteri sanatçısı sahneye çıkmayı hak etmektedir), herkes bir sonraki ilişkisinde düşlerdeki sevgiliyi (muhtemelen geçmiş ilişkilerde yol açtıkları başarısızlıklara rağmen değil,
bu başarısızlıklarda sorumluluk kabullenmediklerinden) hak ediyor. Çünkü başarısızlık, artık modası geçmiş bir kavram. Hiç kimse çok az insanın yüksek notlara veya sanatsal takdire layık olduğunu, düşlerdeki sevgili diye bir şeyin bulunmadığını kabule yanaşmıyor. Başarısızlık artık yeni tabu, ağza alınması yasak yeni küfür şimdi. British Medical Journal'inkiyle kıyaslanabilecek bir diğer girişimde kendi üniversitem pek hayalci bir çözüm üretmişti: Herhangi bir değerlendirmede yüzde kırkı tutturamayan öğrenciler o dersi "almamış" sayılacaktı. Böylece sırf küfür atlatılmakla kalınmıyor, utanç verici
Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|