Saçmalıklar Çağı
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
başarısızlık hiç yaşanmamış oluyordu. Bu hak etme hissiyatının borçlardaki büyümede etkin rol oynadığı kesin. Kendinde hak görmede 1970'lerden itibaren görülen gelişme, kişisel borçlardaki artışla birebir çakışıyor. İnsan belli bir yaşam tarzını hak ediyorsa, borç almak sadece hak ettiğini almak demektir deniyor ve geri ödeme gibi bir zorunluluk söz konusu olmuyor. Haliyle parasını geri almaya çalışan alacaklı birden masum kurbanı taciz eden çirkin zorbaya dönüşüyor. Borç konusundaki davranışlar kültürel şartlandırmanın nasıl değişebildiğine yönelik müthiş
örneklerdir. Borç kısa süre öncesine kadar günahtı; daha sonra ev edinmek için nahoş bir gerekliliğe, ardından hak edilen yaşam tarzını edinme yoluna ve sonunda sadece salakların reddedebileceği ölçüde iyi bir şeye dönüştü. Bu aşamada borçlardan kurulu kâğıttan kale öyle gülünç ölçüde büyüdü ki tek kartın çekilmesi dünya finans sistemlerini çökertmeye yetecek hale geldi. Ve elbette herkes feci sonuçlardan bankacıları sorumlu
tuttu. Bankacılar sürüklenerek dışarı çıkarılıp meydanlarda asılmalıydı! Ezici hak görme hissiyatının sorunu, tatmin vaat edip genelde aksini doğurmasıdır. Kendinde hak görme, Albet Ellis'in üç "şartının" ("Başarmalıyım", "Herkes bana iyi davranmalı", "Yaşam kolay olmalı") üçünü de teşvik
etmektedir. Ve bunlar gerçekleşmeyince sonuç, taleplerin meşrulaşmaması değil, kötücül, kudretli, gizli güçlerin talepleri engellemesi olmaktadır. Böylece kendinde hak görme hissiyatı, mutsuz yakınma hissiyatına dönüşmektedir. Kendinde hak görmenin bir diğer sonucuysa "çeşitliliklere" yönelik çağdaş tapınma ve sıklıkla beraberinde gelen, tüm grupların taleplerinin aynı oranda değerli olduğu inancıdır. Sorun, iki çeşitlilik türü –haklarla ilgili bir sorun olan fırsat çeşitliliği ve değerler meselesi olan ahlaki çeşitlilik– bulunması ve ilkinin tanınmasının, ikincinin düşünülmeden kabulüne yol açmasıdır. Irk, cinsiyet veya cinsel tercih temelinde adaletsizlikten mustarip azınlıklar için adalet talep etmek tümüyle mantıklıdır. Ama ahlaki çeşitlilik, tanım icabı çelişkindir. Başkalarının değerleri geçerliyse kişinin kendi değerleri aynı ölçüde keyfi, dolayısıyla değersiz demektir. Bu göreliliğin kaçınılmaz sonucu ölümcül duyu kaybıdır: Değerleri korumak ve
değer yargılarında bulunmak imkânsızlaşmaktadır. Tartışmalı meselelerde her iki taraftan da söylenecek çok şey bulunduğunu mırıldanırız. Siyasi çatışmalarda, "şu taraf diğeri kadar kötü", siyasetçiler hakkındaysa "bu da öteki kadar kötü" deriz. Felakete yol açması kaçınılmaz aptalca kararlar alındığını görür ama alanlara bir şey demez, kendi kendimizeyse, "karışmaya
hakkım yok", "öğüdüm reddedilecektir", "sadece bölünmeye yol açarım" ve "zaten ben ne biliyorum?" deyiveririz. Bu durum yetkiden el çekmeyle ve ebeveynini azarlayan çocuklar, öğretmenlerini değerlendiren öğrenciler ve patronlarını sömüren çalışanlar gibi tuhaf ama yaygın terse dönüşlerle sonuçlanıyor. Değer ve ilkelerin yokluğundaysa ahlak, durum ve hareketlerle sınırlı yasalara riayete, bir ikilem çözme ve sözleşme hazırlama aracına ("Sen şunu yaparsan ben de bunu yapmayı kabul ederim") dönüşüyor. "Çeşitlilikleri göklere çıkarmanın" bir diğer sorunuysa kapsayıcılığı teşviki hedeflemekle birlikte sıklıkla zıddına, ayrımcılığa varmasıdır. Haklarından mahrum bırakılmış gruplar diğer grupları suçlar ve diğer gruplardan ayrılma talep ederler. Grup etnik veya dinsel temelliyse kendine ülke, olmuyorsa başka grubun ülkesinden yüklü bir parça talep edecektir. Ama ayrılıkçılık, bölünmeyi kolaylaştırmaktan çok güçlendirir ve azdırır. Sartre Biz-ve-Onlar bilincinin çirkin sonuçlarını anlatmış ve psikoloji, yapay ve keyfi ayrılmacılığın dahi çatışmaya yol açabildiğini kanıtlamıştı. Hatta sonuçta ortaya çıkan çatışmalar öyle ciddidir ki bu konudaki deneyler bugün
tehlikeli addedilmektedir. Bu deneylerin sonuncularından biri Muzaffer Şerif tarafından 1966 yılında, bir tatil kampındaki büyük bir barakada uyum içinde yaşayan 11-12 yaşlarındaki çocuklar üzerinde gerçekleştirilmişti. Şerif söz konusu grubu, arkadaş çiftlerini kasten ayırarak ikiye bölmüş ve ayrı barakalara yerleştirmişti. Çok geçmeden iki baraka arasında alay ve hakaretlerin yayılması hatta eski arkadaşların birbirlerinden nefret etmeye başlamasıyla gerilim baş gösterdi. Zaman içinde iki barakada da saldırgan tavırlı liderler ortaya çıktı. [145]
Yani tümüyle keyfi bir ayırmadan, kısa süre içinde sertliği gittikçe artan bir bölünme doğmuştu. Buradaki ders, ayrılıkçılığın, önleyeceği düşünülen ve eskiden ayrılıkçılığa en başta yol açarak ayrılıkçılığı iyice keskinleştiren bağnazlığa kanıt gösterilen sorunlara bizzat neden olduğudur. Ama hak görmenin en beter sonucu, insanoğlundaki sızlanma eğilimini teşvik eden yakınma hissidir. Bildiğim kadarıyla tarihte hiçbir büyük düşünür sızlanmayı desteklememiş veya önermemiştir. Stoacılardan varoluşçulara tüm felsefe şikâyetin kınanması yankılarıyla doludur. Yakınarak mutluluğu bulan çıkmış mıdır bugüne kadar?
Bugün insanın, sorumluluktan kaçınabilse veya sorumluluğu bir başkasına devredebilse daha mutlu olabileceğine yönelik Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|