ŞƏ r q -q o r b

O,  böyük  bir qurtum  vurdu,  razılıq  əlamoti  olaraq  başını  lorpo- 
dib ciddiyyətlə  dcdi:
- B u   içki  adamın  canını  qızdırır,  özü  də  dadlıdır.  Qayıdanda 
özümlə dörd  butulka aparacağam.
Mon  dalbadal  dörd  stəkan  içib badarilidən  xahiş  ctdim  ki,  söh- 
botini  davam  ctdirsin.
A m un-Ka-Zaylat sözə  başladı:
-   Səno  dcdim  ki,  bir  ncço  doqiqəlik  səfərim   orzində  Ycrdo 
sürən  sokson  osr  müddətindo  gözol  Badari  m ədoniyyəti,  çox 
güman, yox olmuşdur. Təəccüblonmoyinin  səbəbini  başa düşürom, 
çünki  çox  ola  bilər,  on  böyük  koşflorimiz  də  mohv  olmuşdur. 
Romalılar bu  barodo hcç nə  bilmirdilər.  M əsolən,  bizim məharotlo 
düzoltdiyimiz  maşın  onlara  bolli  dcyildi.  Bclo  bir  maşının  sonralar 
ixtira  olunduğunu güman  ctmirom.
Tosdiq ctdim ki, vaxta soyahot m osəlosi heç cür mümkün olm a- 
mışdır.
-   Ey  Am un-K a-Zaylat,  -   dedim,  -   vaxta  səyahət  m əno  b əşə- 
riyyətin  ən  hcyrancdici  nailiyyəti  kimi  görünür,  indi  başa  düşürəm 
ki, clmimizin çox böyük m üvəffəqiyyətlərinə baxmayaraq, biz hələ 
uşağıq.  Amma  əsrim iz  sən  fikirloşdiyin  qədər  nadan  dcyil.  Mən 
Badari  modəniyyotino  az-m az  bolodəm.  N ə  olsun  ki  adam lar  onu 
unutmuşlar.  A lim lərim iz  Badarini  öyrənm oyo  başlamışlar.  Bu 
yaxınlarda  apanlm ış  qazıntılar,  onun  şanlı  kcçmişini  bizim  üçün 
aşkara çıxarmışdır.  Bil  və agah ol ki, sənin şəhərin altı min ildən də 
çox  bundan  əvvəl  dağılmış  vo  tərpaq  altında  qalmışdır.  İndi  bizim 
cəsur alimlorimiz ilk  dofo onun  xarabalığını  üzə çıxarırlar.
-  Ola  bilməz!  -  dcyə  Amun  soslondi.
-  Onlar orada  saxsı  qınğı,  bürünc  xəncərlər və  o traf sümükləri 
əyilmiş  skclctlor  tapırlar.  Amma  son  dcdiyin  kəşflərin  heç  bir  izi 
həlo tapılmamışdır.  Qot ctmişik ki, siz okinçi  xalq  əlmusunuz.  Bizo 
məlumdur ki,  siz  fıl  dişindən  ola hcykəllər yaratmağı,  sodof şcylər 
düzoltm əyi,  m isdə  naxış açmağı  bacarmısımz;  amma  heç  bir kəsin 
ağlına  golmir  ki,  clminiz  monim  bildiyim  qodər  yüksəkloro  qalx- 
mışdır.
-  Götür-qoy ctson, burada heç bir tooccüblü şey yoxdur. Dcdiyin 
kobud əşyalann əsrlor boyu qalması, tamamilo təbiidir. Amma bizim 
əla tcxnikamız misdən  vo bürüncdon çox  kövrək mctallardan yara-
240
dılırdı...  Sən, dalğalar vo radiasiya haqqında cşitmisonmi? Siz cncrjini 
həmin görünməz vasitələrin  köməyi  ilə ötürməyi  bacarırsınızmı?
Cavab  vcrdim  ki,  bacarırıq  vo  bu  sahodo  hətta  xeyli  m üvəf- 
fəqiyyət do  qazanmışıq.  Mən  radio  vo  telcviziya  stansiyalanmızın 
quruluşunu həvoslə təsvir ctdim.
-   Dcmoli,  son  başa  düşürson  ki,  qurğumuzun  osas  ünsürünü  əl 
ilə  yoxlamaq  mümkün  deyil.  İndi  do  toso w ü r  et  ki,  dalğaların 
köməyi  ilə həmin ötürmələrin  sirri  itəcək və gəlocək  fatch  hazırda 
sənin  fəxr etdiyin  aparatların  qırıqlarım  tapacaqdır.  Axı  o,  sizin  bu 
aparatları yaradarkon nə kimi omoli moqsodlər güddüyünüzü ağlına 
gotirə  bilməyocəkdir.  O,  bunlarm  bəzək  sənəti  nümunolori  oldu- 
ğunu  güman  edəcəkdir.  Ü zərində  anlaşılmaz  işarolor həkk  cdilmiş 
vaza və metal qırıntılarını tapan osrinizin alimlori do bu cür fıkirlə- 
şirlər... Amma m ən görürəm ki, siz bilik sahəsində holo köıposiniz. 
Bizim  son  clm i-tcxniki  nailiyyotlərimizin  osas  xüsusiyyoti  sado- 
likdir.  M əsələn,  məni  bura  gətiron  maşın  çox  mürokkəb  radiasiya 
sistcmi ilo təchiz cdilmişdir, lakin onun hərəkətverici hissosi qotiy- 
yən  böyük  deyildir.  Özün  bax.  Adi  görkomli  mcxanizmin başqala- 
nnın  nəzorino çarpmamasında təəccüblü  bir şey yoxdur.
O,  cibindən  tutqun  ağ  rəngli,  cllipsvarı  kiçik  bir  şcy  çıxartdı. 
Düym ələrdon  və  balaca  dəstoklordən  ibarot  olan  bu  şcyin  dillori 
var  idi;  adama  elə  gəlirdi  ki,  mcxanizmin  quruluşu  yalnız  bundan 
ibarətdir.  Bu  an  adını  çokdiyim  alçaqboy,  çeşməkli  adanıın  iroli 
əyildiyini vo çox böyük maraqla bizə baxdığını gördüm. O lap yaxın- 
lığımızda  oturduğundan  söhbotimizin  çoxunu,  yoqin  ki,  cşitmişdi. 
Badarili  həm in şcyi  tələsik cibinə  qoydu.
-   Dostum,  sonə  çox  böyük  ctimad  göstərdiyim  barodo  danış- 
mağa  ehtiyac  yoxdur.  Bu  şey  indi  mənim  üçün  kral  xəzinəsinin 
bütün  vazalarından  qiymətlidir.  Mən  sizin  dövrdo  qalmaq  niyyo- 
tində dcyiləm. Səyahətimin məqsodi olan iyirmimininci ilo çatmalı, 
sonra  gcri  qayıtmalıyam...  Amma  son  dcdin  ki,  valchcdici  köhnə 
Badari  şohori  çoxdan  dağılmışdır?
-   M əgər  xobərin  yoxdur?  -   dcyo  bir  qədər  fıkirləşdikdən  sonra 
cavab verdim.  -  M əgər sən  sofərdo  olarkən onun can verməsinin və 
əsrlər  boyu  yavaş-yavaş  sönməsftıin  şahidi  deyilsən?  Məgər  sən  öz 
şəxsi  ölümünü  görməmison?  M ogər  sən  cənazənin  külünün  indi 
bizi hcyran edon z ərif naxışlı  qutulardan birino ytğıldığından xobor 
tutmamısan?
241

---

-   Boş-boş  danışmamaq  üçün  mon  öz  üsullanm ız  barodo  sono 
bozi  izahat  vermok  istordim.  Bağışla moni,  dostum,  o zaman  sofch 
suallara chtiyac qalmaz... Amma bir halda ki, biz tamş olmuşuq, son 
öz adını  mono dcyə bilərsonmi? Adamları  “Ey dostum ”, yaxud “Ey 
namolum  şoxs”  ifadolori  ilo  adlandırmaq  m əno  elə  golir  ki,  çətin- 
dir.  Bunu da  romalılardan  əxz eləmişəm.
-  Adım  Oskar Vcnsandır, -  deyə  cavab  verdim.
-   Hm...  m-m...  yaxşı...  Amma  ə g ər  xətrinə  dəym əzsə,  mən 
yenə  do  səno  ə w ə lk i  kimi  “dostum ”  deyə  müraciot  cdocoyəm. 
Yalnız  bunu  dcmək  istəyirəm   ki,  sənin  vaxta  səyahot  haqqındakı 
təsəvvürün  tamamilə  bəsitdir.  Sözlərim ə qulaq as.
Biz x əfif meh  osən  Monpamas axşamında üzboüz əyləşmişdik. 
Badarilinin söhbətinə o qodor uymuşdum ki, ycmok tamam yadımdan 
çıxmışdı.  Saat  doqquz  idi.  Butulkalarda  hcç  no  qalmamışdı.  Y eni- 
don  şorab  sifariş  vcrmok  istəyirdim  ki,  alçaqboy,  çcşməkli  adam 
ycrindən qalxdı vo dorin hcyrətim ə roğmon bizə  latın dilində müra- 
ciot etdi:
-  Ey votəndaşlar, söhbətinizi yarımçıq kəsdiyim ə göro üzr istə- 
yirəm.  Söhbətinizo qulaq asdığım üçün moni təvazökar olmamaqda 
təqsirlondirməyin.  Ey monim ocdadım, səni göron kimi sənin h ərə- 
kətlərinə,  damşığına  heyran  oldum.  Sözlərino  qulaq  asmaya  bil- 
mədim.  Bu sözlor moni  o qədər həyəcanlandırdı  ki, özümü saxlaya 
bilmoyib  axıradok  qulaq  asdım.  Moni  lonətləməyin,  oksinə,  bu 
görüşo  imkan  yaradan  təsadüfə  minnətdar  olun,  adamlann  keçmişə 
ağlasığmaz  dorocodo  maraq  göstərdiklərino  minnətdarlığınızı  bil- 
dirin.  Homin  maraq,  m əktəblərdə,  hotta  bizim  zomanədo  latın  dilini 
öyronmoyə  vadar  cdir...  hələ  bu  harasıdır!  Dcməliyəm  ki,  mənim 
zəmanomdə.  Axı  cy  nəcib  namolum  şoxslər,  biz  sizinlo  müxtolif 
dövrlorin adamlanyıq.  Sizə no qodor qoribə görünsə də, dostlar, bilin 
ki,  qarşınızda  daha  bir  vaxt  səyyahı  dayanmışdır.  Amma  mən  bura 
uzaq goləcəkdən toşrifgətirmişəm.  Mənim mövcud olduğumdan hcç 
birinizin  xəbəri  yoxdur, çünki  son parisli  də,  sən  badarili  do  bilməli- 
siniz ki,  mən yalnız on-on  iki  min  il  bundan sonra dünyaya gəlm əli- 
yəm,  daha  doqiq  dcyə  bilmərəm,  ona  göro  ki,  ey  mənim  əcdadım. 
Amun, m ən do sonin kimi bu dövrə tosadüfən, mcxanizmin müoyyən 
olunmuş  iki  yüz əsrlik  məsafoni  birdən-birə  qət edə bilmoyəcəyini 
və yolüstü dayanmaq lazım gəldiyini başa düşəndən sonra enmişəm.
Dostlar,  qarşınızdakı  şoxs  Pcrqoliya  respublikasının  adlı-sanlı 
alimlərindon  biri  olan  doktor  Cinq-Conqdur.  Toəssüf ki,  Perqoliya
242
respublikası  haqqmda  heç  nə  bilmirsiniz,  çünki  monim  parlaq 
müvəffoqiyyotimin  şahidi  olacaq  ölkə,  həlolik  okcanın  altındadır. 
Ey parisli,  sənin dövründo həmin  okeanı  Sakit Okcan adlandırırlar. 
Bilin  və  agah  olun  ki,  Pcrqoliya  akademiyası  son  nailiyyotimizdon
-   vaxt  maşınından  istifado  ctmoklo  kcçmişo  clmi  soforə  çıxmağı 
m ənə tapşırmışdır...  Demok istəyirəm ki, mono tapşıracaqdır. Səfə- 
rin  m üddəti  Ycr vaxtı  ilə  iki yüz osrlik  müoyyon  cdilmişdir.  Apar- 
dığım  hcsablamalara  göro,  clmimizin  bizi  tanış  ctdiyi  gözol  Badari 
dövrünə  gcdib  çıxmalıyam.  Kiçicik  bir  hadiso  məni  yol  üstündo 
dayanmağa  vadar  etdi.  Amma  mən  xoşboxtəm,  çünki  bu,  mənə 
birdən-birə m üxtəlif dövrlərlo  tanış  olmağa  imkan vcrmişdir.
Ey parisli,  mən  sənin  vaxtınla bcş  gün əvvol  buraya  gəlmişəm. 
Paltanmı  burada  nozəri  cəlb  ctməyon  paltara  doyişmişəm.  Bu  da 
mənim nişanım.
O, Amunda gördüyüm oşyaya oxşayan ovalvari  şcyi  göstərdi.
-  Ey dahi  Cinq-Conq, -  dcyə  sözə  başladım.
Lakin  sözümü  kəsm əyo  m əcbur  oldum,  çünki  özümü  lap  itir- 
mişdim.  Ofısianta işarə etdim və perqoliyalıya öz stolumuzun arxa- 
smda yer göstərdim;  qüvvom  yalnız buna  çatdı  ki,  ondan  nə  içmok 
istədiyini  soruşdum.  Cavab  vcrdi  ki,  konyak  adlanan  içki  onu  hor 
cəhotdən  təmin  cdir.
-  Konyak m ənə cvdə daim içdiyim içkini xatırladır, -  dcyo əlavə 
ctdi. -  İçəcəyəm  demək istəyirdim.  Doğrudan da, mən öz dövrüm- 
dən on min il ə w ə lk i həyata holə alışmamışam, buna göro do danı- 
şığımda  yol  verdiyim  dolaşıqlıq  üçün  sizdən  üzr  istoyirəm...  Əgor 
icazə versoniz,  konyak  vo bir az qazlt  su  istordim.
M ən bir butulka  konyak  və  bir sifon  qazlı  su  sifariş  vcrib,  ycni 
tanışımı nəzordən keçirməyə başladım. O, bəstəboy, tamamilə daz- 
baş  idi,  soliqəli  qara pencok  geyinmişdi.  Gözlori  iblis  gözləri  kimi 
yanırdı. Ə gər badarili olmasaydı, onun qcyri-adi böyük kəlləsi diq- 
qətimi  şübhəsiz ki, colb edərdi.  Bəstəboy  gələndən sonra badarili- 
nin  ağzından  hələ bir kolmə də çıxmamışdı.  Dcyosən  narazı  idi.
B ir stəkan konyakı başıma çəkib,  azacıq özümo gəldim.
-  Cənablar, -  deyə sözo başladım, -  ...Üzr istəyirəm, ccntlmen- 
lər... Demək istəyirəm ki, ey alimlorin alimlori!  Son, badarililorin on 
m əşhurusan  vo  sən,  ən  adlı-sanlı  pcrqoliyalılan  öz  şöhrotinlə  köl- 
g ədə  qoymusan!..  Bu  axşam,  hoyatımda  ən  böyük  hadisə  ilə  ola-

---