ŞƏ r q -q o r b

ki,  oranı  bir çox  başqa  ycrlordon  üstün  tuluram,  orda  veyllonmoyi 
xoşladığım  üçün  hcç  darıxmıram  da.  Xüsusilo  do  ölü  iyini  tobiotin 
bir  çox  başqa  iylorindon  scço  bildiyim  üçün  bilirsiz  ncco  lozzot 
alıram.  Bolko  do  sizo  clo  golir  ki,  mon  ağ  cloyirom,  amma  düz 
sözümdü, ölü iyi canlı adamlarııı  iyindon yüz dofo yaxşıdır.  Onların 
dişlorinin, ayaqlarınm, qoltuqlarının iyi... Allah uzaq closin. Bu loz- 
zotlorin  üstüno  atama  olan  scvgimi  do  golondo  tosovvür eloyin  ki, 
hcç  oradan  qayıtmaq  istomirom.  Qoribodir  c,  dirilor  yuyunm a- 
yanda,  otirlonmoyondo...  Boli,  mon  qobiristanlıqda  gozmoyi  hor 
şcydon  üstün  tuturam,  siz  gcdin  parkda,  mcşodo,  no  bilim,  harda 
istoyirsinizso  orda  gozin,  ancaq  qobiristanlığı  monim  olimdon 
almayın.  Özünüz  dcyiıı,  qobirlorin  birinin  üstündo  oturub  nahar 
clomokdon  gözot  no ola  bilor?  Adamın  iştahası  açılır,  inanmırsızsa 
yoxlayın, yox, yoxlamasaz yaxşıdır, bir qobiristanlığım var, onun da 
içino...  ycyib-içondon  sonra  olimi  qoyuram  başımın  altına,  uza- 
nıram  qəbirlorin  birinin  üsto  vo  başlayıram  başdaşlarındakı  yazıları 
oxumağa.  Hor dofo  do  gorok  mütloq  bir gic  yazıya  rast goloson  do, 
onsuz  olmaz.  O  qodor  gülürom  ki,  az  qalıram  qarnım  partlaya. 
Yıxılmamaqçün  qobirlorin  üstündoki  xaçdan  yapışıram.  Qoy  sizo 
dcyim  ki,  öz  başdaşımın  üstü  üçün  şcri  çoxdan  yazmışam.  Ü m u- 
miyyotlo, mon çox şcir yazmışam, ancaq bu şcir lap yaxşı çıxıb.  Bir 
qulaq  asın:
O  hor şcydon  qaçırdı  Torpaq  aldı  başını,  Unutdu öz yaşını.
Düzdü, hocmi  çox balacadı, ancaq monimçün,  daha doğrusu ölü 
üçün  bunun  no  ohomiyyoti  var  ki...  Ho,  atam  basdırılan  qobi- 
ristanlıq monim daha çox xoşuıııa golir. Çünki o gözdon-izdon uzaq 
bir  ycrdo,  balaca  bir  topociyin  üstündodir,  hom  do  xudmanidir, 
balacadır. Ancaq sizi  inandırım ki, adamlar bclo siirotlo ölsolor, bir- 
iki  aya  bura  da  olacaq  başqa  qobiristanlıqların  tayı.  No  iso...  Bclo 
bir  faciodon,  -   atamın  ölümünü  dcyirom,  -   sonra  moni  cvdon 
qovdular,  buna  qovmaq  da  dcmok  olmaz,  mitilimi  atdılar  çölo. 
Atam iso monim cvdo qalmağımı  istoyirdi vo homişo moni müdafio 
cloyib  dcyirdi  ki,  onnan,  -  yoni  monnon,  -   işiniz  olmasm,  axı  o, -  
yoni  mon,  -   hcç  koso  manc  olmur.  Qoribo  adam  idi  atam.  0   moni 
müdafio  cloyondo  bilmirdi  ki,  mon  onu  cşidirom,  bolko  do  bilirdi. 
Atam  öldü,  vosiyyotnamoni  do  mono  göstormodilor,  ara  sakit- 
loşondon  sonra  dcdilor  ki,  mono  bir  az  pul  vəsiyyot  cloyib  vos- 
salam.  İndi  do  fikirloşirom  ki,  atam  ola  bilmozdi  ki,  yaza  moni
224
cvdən  qovsunlar,  qovsaydılar  yaxşıydı  c,  mitilimi  çölə  atsınlar  vo 
yoqin  ki,  onun  birinci  şorti  monim  cvdə  qalmaq  mosolom  olub.
Y əqin çox istoyirmiş -  indi istəməsin, -  məni kişi. Ancaq o cvi bütün- 
lüklo məno vosiyyət closəydi, əla olardı. Mən onları qovmazdım, hcç 
mitillərini  do  bayıra  atmazdım.  Onları  başıma  yığıb  dcyordim  ki, 
golin yaşayın monim cvimdo, Allaha şükür ki, o cv böyükdür.  Yazıq 
kişi əgər o dünyada xəbər tuta bilsə ki, moni cvdon qovublar, birto- 
hor olar.  Ancaq  pulları  yas  qurtaran  kimi  vcrdilor mono.  Bolko  do 
əlacsızlıqdan  bclo  clədilor,  vcrmiyib  no...  Nə  iso  c.  Mon  onlara 
dcdim ki, pullan saxlayın özünüzdo, yaxşısı budur moni cvdən qov- 
mayın. Sonra da dcdim ki, Allah atama rəhmot closin. Yaxşı kişiydi. 
Ancaq  onlar monim  sözlərimo qulaq  asmadılar.  Mon  onlara dcdim 
ki,  cvdo  qalsam,  bir-iki  saat  cv  işlərində  sizo  kömok  do  cdərom, 
ycno bir şcy çıxmadı. Hotta mon onların yadına saldım ki, cvdo isti- 
xanaya, pomidor şitillorino mondon və atamdan başqa hcç kəs baxa 
bilmir,  onlar buna  da  ohomiyyot  vcrmodilor.
Və  bir gün  ayaq  yolundan  qayıdanda  gördüm  ki,  mono  moxsus 
cvdə  no  varsa  hamısı  çöldodir  vo  otağımın  qapısı  kilidlənib.  Mon 
ayaqyolunda  çox  vaxt  itirmişdim  vo  onlar  tolosmodon  öz  işlorini 
göro  bilmişdilər.  Bilirsiz,  o  gün  clo  bil  qamım  da  mono  düşmoıı 
kəsilmişdi,  bayıra  çıxa  bilmirdim  ki...  Mon  lap  qəribo  adamam  c, 
yoqin  m əsəlodir  ki,  bayıra  çıxa  bilsoydim,  o  qodor  vaxtı  orda 
itirmozdim,  kitab-zad  oxumurdum  ki.  Ho,  kitab  dcdim  yadıma 
düşdü,  orda  toqvimo  do  baxırdım,  toqvimo.  İsanın  şoklino,  daha 
doğrusu  İsanın  yanında  dayanan  çobana,  bir  də  otli-canlı  qoyun 
sürüsüno  baxırdım.  Noysə,  işim  yaman  çox  uzandı  vo  qayıdıb 
gördüm ki, şcylorim bayırdadır.  Orda olanda clo istoyirdim ki, işimi 
tcz  qurtarıb  bir  azca  uzanam...  Qoydular  ki?  Hcç  bilmirom  o  gün 
bayıra  çıxa  bilmirdim,  ya  qarnım  gcdirdi.  Onsuz  da  başımı  itirmi- 
şom, hər şcyi  səhv sahram.  Ho, şcylorim qapının ağzında sopolonib 
qalmışdı  və  fikirloşirdim  ki,  yük  olmasın  dcyo  hor  şcyi  oynimo 
çoksəm   yaxşı  olar.  Gctmozdon  ovvol  bütün  qapıları  bir-bir yoxla- 
dım vo gördüm  ki,  hamısı  kilidlidir.  Yoqin ki, o,  qapıların  bircociyi 
açıq olsaydı, mon özümü ora soxub mıxlanardım bir ycro vo göror- 
dim  ki,  sonra  monim  mitilimi  bayıra  ncco  atırlar.  Boli,  dohşot  ora- 
sında  idi  ki,  qapılardan  hcç  biri  açıq  dcyildi  vo  ıııoğlub  olmuşdum. 
Elo  bil  cvin  adamları  qulaqlarma  pambıq  tıxayıb,  torki-dünya 
olmuşdular,  ancaq  mən  yoqin  bilirdim  ki,  onlar  lıansısa  bir  siçan

---

dcşiyindon məno göz qoyurlar vo moni çox gözəl cşidirlor.  Mon bu 
fikirlərlə  cvi,  -  atamm  cvini, -   tork  cldim  vo  fikirloşdim  ki,  moni 
oxşayan  ollor,  moni  scvən  üroklər,  m əno baxan  gözlər,  məni  öpon 
dodaqlar (ycnomi alomi vurdum bir-birinə) nccə do qoddarmışlar... 
Şükür  ki,  insanlardan  baş  açmaq  olmur,  üroyindəkilori  oxumaq 
olmur,  yoxsa  hamı  bir-birini  ycyərdi...  Yaztq  kişi  mənim  bu  günə 
düşdüyümü görsəydi,  əncir kimi  olardı.  Elo  onları  da...  axı  həmişo 
mənim  ucbatımdan  bclə zibilə düşordi  kişi.
Hə... bclo-bclə işlər. Onun yəni scvgilimin yox, sevmok istədi- 
yim qadının adı  Lyulyudur.  Yəni m ən onun əvəzinə and içə bilm ə- 
rəm,  bu  onun  özünün  dcdiyinə  göro  bclo  idi.  V ə  yəqin  ki,  məni 
aldatmağa  bir  chtiyac  duyulmadığı  üçün  adı  həqiqətən  do  Lyulyu 
ola  bilordi.  O  fransız dcyildi,  hcç  m ən  do  fransız deyilom  və onun 
fransız  olmadığı  üçün  adı  clo  sadoco  -   Lyulyu  çağırılırdı.  Yaxşı 
yadımda  dcyil,  o  öz  familini  do  monə  dcmişdi,  amma  yadımdan 
çıxıb  dcyoson.  T oəssüf ki,  yazıb  götürməmişom,  təəssüf.  Həm işə 
bcləyom  do,  tanış  adamların  ad-fam ilini  unudanda  istəyirəm  
yaddaşımı  didom.  Bclə  şcylori  başa  düşo  bilm irəm   ki.  Adam  da 
tanışınm  adım  unuda  bilər.  Əşşi...  Cohonnəm  olsun  tanış  da  c... 
Mən  onunla  arx  var  e,  onun  konarındakı  əturacağın  üstündə  tamş 
oldum.  Düzü şohordo bir-iki  dəno arx var və siz maraqlana bilərsiz 
ki, bu hansı  arxın  konanndakı oturacaqdır, amma m ənə clə gəlir ki, 
buna chtiyac yoxdur,  lap elə ehtiyac olsa belə  mon  onu unutmuşam 
və özümü öldürosi dcyiləm. Oturacaq pis yerdə dcyildi, ona görə ki, 
arxaya  o  qədər  zir-zibil  yığılmışdt  ki,  mon  o  zir-zibilin  yanında 
görünm əz  olmuşdum.  Arx  bir  az  aralıdan  axırdı...  Sözün  düzü  bu 
vaxta  qədor bilmirəm  arx  axır,  ya yəx...  D əniz  ləpələnir,  çay  axır, 
bəs  arx  neyləyir?  Bilmirəm...  Söz  vcrirəm  ki,  öyrənəcəyəm .  Mon 
ycrimdo qurdalanırdım,  hava çox  isti  idi, m ən  budaqların arasından 
somaya  baxırdım  və  yaxşı  yadım dadır  ki,  göyün  üzündə  bir-iki 
bulud  şuluq  salmaq  istoyirdi.  “Zohmot olmasa bir az yana çəkilin” ,
-   dcyə  o  m ənə  müraciət  ctdi.  Mon  ona  baxan  kimi  fikirləşdim  ki, 
yorğun  olmasaydım,  yoqin  ki,  o  saat  durub  ordan  gedəcəkdim. 
Yadıma  düşəndə  ki,  getm əyə  bir ycrim  yoxdur,  olacsız  qalıb  yana 
çokildim vo o özünü monim yanıma salıb oturdu. Geco kcçdi və bizim 
aramızda  hcç  no  olmadı.  Səhərə  yaxm  o  çıxıb  getdi.  O  yanımda 
oturduğu  vaxt  hordonbir  nosə  mızıldanırdı  və  sözləri  yadımda 
saxlaya  bilm əsəm   do  dəqiq  bilirəm   ki,  oxuduğu  hansısa  xalq
226
m ahnısıydı.  Sosi  siz  dcyon  do  qoşəng  deyildi,  amma  mon 
mocburiyyot  qarşısında  qalıb  onu  dinloyirdim,  çünki  dinlomoyo 
başqa  bir  şcy  yox  idi.  Sonrakı  iki  gündo  do  o  goldi  vo  çox  qısa 
ifadolərlo  bir-birim izə  müraciot  cdirdik.  Bir  gün  dözmoyib  ondan 
xobər aldım ki, çoxmu mono manc olacaq? Mon sizo manc oluram?
-  dcyib  təoccüblondi  vo  monim  gözlorimin  içinə  baxdı.  Mon  do  tcz 
onun  bumuna,  alnına  baxdım...  belə  do,  pis  deyildi,  qaranlıq  olsa da 
hiss  elədim.  Mən  də  fikirloşirom  ki,  birlikdo  vaxtı  pis  kcçirmirik,  -  
dcdi.  Mənso:  -  Siz  m ənə  manc  olursuz, -  dcdim,  sizin  ucbatınızdan 
mən  ayaqlanmı  adam  kimi  uzada  bilmirom.  Son  sözlori  dcyondo 
üzümü  yana  çevirdim,  amma  buna  baxmayaraq  o  moni  yaxşı  cşitdi. 
Sonra  məlahətli  bir  soslə  xobor  aldı:  siz  ayaqlarınızı  uzatmaq  istə- 
yirsiniz? Sonra bir qodər küskünlüklo: söz-söhboto chtiyac  yoxdur. - 
dcdi,  ayaqlannızı  dizlorim  üstə  do  uzada  bilorsiz.  Mon  daha  söz 
güləşdirmok  istomodim  vo  öz  bodboxt ayaqlanmı  onun  toıuq  dizlori 
üstə  aşırdım.  O  mənim  sifotimo,  paçalarıma,  ayaqlarıma  baxmağa 
başladı.  Fikirləşdim  ki,  bolko  onu  clo  burda  o  söz...  Maraqhdır, 
ayaqlarımı  uzatmaq istoyirdim,  indi  do  lümlüt bodon  kcçir üroyim- 
don.  İştaha  bax  da...  Ancaq  oturuşum  clə  idi  ki,  üroyimdon  kcçon- 
lərdən xəbər vcrmirdi, amma mon omin idim ki, mon istoyonlori o da 
istəyir. M ənim kimi müasir adamlar, özü do iyirmi beş yaşında, chti- 
rasın  nə  olduğunu  çox  yaxşı  dork  edir,  mən  clo  fiziki  mənada  da 
chtirası  nozordo  tuturam.  Vo  çox  istəyirəm  ki,  bu  qarşılıqlı  olsun. 
Y əqin  ki,  o  bunları  çoxdan  duyub,  çünki  qadınlar  bclo  şeyləri  on 
kilom ctrdən  hiss  eloyirlor.  Az  qalır  adam  özündon  çıxa  və 
fikirloşondə  ki,  hotta  axmaqlar  da  özlərindon  çıxmaq  istəmirlər, 
birtəhor toxtayırsan. Çünki özündən çıxmaq dohşotdir. Ozündə olanda 
bilirsən  ki,  son  kimson, noçison...  no ctməlison...  Onda  ki  son artıq 
özün olmursan, yoni hcç kos olmursan, onda hcç no cləyo bilmirson. 
M əhəbbot var ha...  sürgün kimi  bir şcydir,  insan voton  üçün darıx- 
dığı  kimi  onunçün  do darıxır.
Baxın,  həmin  gccə  bclə  bir  folsofi  anlam  kcçdi  üroyimdən  vo 
sakitloşib  qurtardıqdan  sonra  mənim  “M ən” im  də  özümo  qayıtdt. 
Bir  anlıq  yaddaşsızlıqdan  sonra  mon  özümü  tonha  bir  adada, 
qoriblikdo  hiss  elədim.  Mon  fikirloşirom  ki,  bolko  bunlar  artıqdır, 
oturacaq  ohvalatını  çox  şişirdirom.  Siz  no  fikirloşirsiniz?  Özümü 
m oebur  edirdim  ki,  bu  barodo  düşünmoyim  vo  ona  göro  do  səhər 
tezdən  gcdib,  qaranlıq  düşəndo  qayıdırdım.  O  ki  qaldı  oturacağa.
227

---