ŞƏ r q -q o r b

gündüzlar  onun  mono  hcç  bir  doxli  yox  idi,  ancaq  gccolor  mon 
onunçün,  özü  do  olacsızlıqdan  darıxırdım.  Boli,  gündüzlor  mon 
dolanacaq  yeri  axtarırdım.  Qarnımı  otarırdtm.  Yoqin  ki,  darıxırsız 
ki,  mon  atamdan  qalan  pulları  ncylomişom,  ho?  Qorxmaytn,  onlar 
monim  üstümdodir,  doymomişom  onlara.  Ona  göro  doymomişom 
ki,  bilironı,  homişo  cavan  olmayacağam.  Onsuz  da  hcç  bu  yay  da, 
payız  da  obodi  dcyil...  vo  günlorin  birindo  bu  pullar  mono  gorok 
olacaq.  Yox,  günlorin  birindo ona dcdim  ki,  daha bosdir.  Dcdim  ki, 
mono  manc olursuz,  hotta yanımda olmayanda da.  O mono clo  indi 
do  manc  olur,  amma  yad,  konar  bir  adam  kimi.  Sözün  düzü  indi 
monimçün  forqi  yoxdur,  o  monimçün  var,  ya  yox,  demok  olar  ki, 
forqi yoxdur,  lap clo forqi olsa da,  forqi olsa da, forqi yoxdur. Çünki 
mon  öz  mövqcyimi  doyişmişom,  qiymotimi  biro-yüz  artırmışam, 
ona göro do çox kcçmoz ki, onun, o zibilin, o tozoyin, o çürüntünün 
haqqında  gcdon  bütün  danışıqlara  son  qoyulacaq.  Dcmoli,  siz 
monim  bura  golmoyimi  istomirsiz,  -  deyo  xobor alır.  İnsanlar sual 
verondo  moqsodsiz  verirlor.  Eşitdiklorino  birindon  eavab  versəlor 
elo bil canları çıxır.  Mən dedim ki, hərdənbir gəlso, pis olmaz.  Mon 
onda,  clo  indi  do  qadınları  çox  az  tanıyırdım,  elə  kişiləri  də,  elə 
hcyvanları  da...  Mən  yalnız  öz  ağrılarımı  yaxşı  tanıyıram,  özü- 
m ünkülori...  Çünki  mon  on lan   heç  vaxt  unutm uram ,  unuda 
bilm irəm ,  onlar  m ənim   fıkirlərim do,  o zalanm da,  d üşüneə- 
lorimdodir, onlar monim bodonimin hor yerindo qanımın damcısın- 
dadır. Mon onları unuda bilmirəm, mən özümlo bacarmtram, ən çox 
da gccələr, hava qaralandan sonra.  Bolko  ona görə ki,  onlar mənim 
özümündür,  mən  onları  axtarıram,  izləyirom...  Y əqin  ki,  imkan 
düşən  kimi  onları  bir-bir  yazacağam,  onlar  o  qədordir  ki:  ürək 
ağrısı,  baş  ağrısı,  monovi  ozablar,  işgəncə...  İlahi!  Onlar  sakit- 
ləşondo, məndon uzaqlaşanda mon onlan yad bir adam kimi kənar- 
dan,  uzaq  bir  planctdən  scyr  cdirom.  Düzdür,  bu  həmişo  olmur, 
amma ycnə do... hoyat!  Ağrıdan başqa bir şcy dcyil o!  Elə ona göro 
do  sadədir,  maraqsızdır.  Bilsəm,  sizə  do  maraqlı  olar,  içməmiş, 
keflonmomiş  hcç  bir  ağrı  hiss  cləm əm ək  barodə  oxuduqlarımın, 
bildiklərimin  xülasosini  yazaram,  m üolliflər  yadımda  olmasa  da, 
lap  clmi  osaslar göstoro  bilorom.  N ə  isə...  Yəqin  ki,  o  doqiqə  bil- 
mok  istoyirdi  ki, mon “hordonbir” dcyəndo noyi nozərdo tutmuşam, 
di  gol  do  indi...  Mon  ağzımı  açıb  danışmasam,  lap  yaxşı  olar yəqin 
ki...  Ayda,  ildo bir dofo danışsam, ycrino düşər.  Yoxsa ağzımı  açan
228
kimi  qatıqlayıram.  Boli,  sohorisi  gün  mon  oturacaqdan  nifrotlə 
ayrıldım,  ona  göro  yox  ki,  Lyulyu  orda  idi,  ona  görə  ki,  oturacaq 
monim  tələblərim o  uyğun  golmirdi.  Lap  düzünü  dcsom,  soyuqlar 
başlamışdı  və orda gecoləmok  olmurdu.  Bilirsiz nə  var,  no olub  c? 
Axı  mən  nəyo  göro  sizo  izahat  vcrmoliyom?  Yaxşt...  Mon  unu- 
dulmuş,  xaraba  bir  ycrdo  özümo  sığınacaq  tapmışdım.  Bu  yer 
mənim  yolumun  ağzında  idi,  mal  təzəyi  döşonmiş  vo  qoxusu 
havaya qarışan  bu  cənnət  yero  girən  kimi,  məni  dəhşot  bürüdü  və 
sevginin  qorxunc  adı  bədənim i  dondurdu.  Mon  başa düşdüm  ki,  bu 
yeri  Allah  mənim  kimi  cvsiz-cşiksizlor üçün yctirib.  Bura sevonlor 
üçün  də  sığınacaq,  dalda  bir  ycrdir.  Bəli  burda  bir  olaqo  var,  no 
əlaqədir  bilmirəm,  amma  var.  Boli  mon  başa  düşdüm  ki,  onu 
sevmişəm  bəli,  boli  scvmişom.  Mon  bilmomişom  ki,  bu  nodir, 
am m a  sevm işəm ,  hardan  biləydim   axı?  Düzdü,  scvginin  no 
olduğunu  m əktəbdə,  cvdə,  kilsədə  çox  cşitmişəm,  oxuduğum 
kitabların  arasında  da bu  mövzu  osas yerlordon  birini  tutub.  Amma 
təzəyin üstündo ad yazmaq hcç ycrdo yazılmayıb.  Boli,  uzanıb Aya 
baxmaq.  Lyulyu  haqqında  fikirləşmək  scvgiymiş.  Ycrdo  olan  kol- 
kosu  qopanb  atmaq  buna  başqa  no  ad  vcrmok  olar?  Mənim 
fıkrimcə,  mohobbət insanda olan  bütün  zoifliklori  üzə  çıxarır.
Maraqlıdır:  mohobbot  və  qorxu.  Bu  no  olan  şcydir,  göroson? 
Bolko  mon  noyiso  sohv  salıram.  Platonik  scvgi.  Boli,  boli,  yaxşı 
yadıma  düşdü,  heç  özüm  də  bilmirom  platonik  mohobbotlo  ncco 
sevirlər,  amma  çox  yoqin  ki,  mon  onu  mohz  platonik  mohobbotlo 
sevmişəm.  Amma  buna  da  heç  inanmaq  olmur.  Əgər  mon  onun 
adım  mal  təzoyinin  üstə  yazıramsa,  özü  do  barmağımla.  bu  ncco 
təm iz m əhəbbət olur?  Yaxşı  qurtardıq...  Mon  onun  haqqında  fıkir- 
loşmişəm,  amma  bu  hcç  no  dcmir.  Bilirsiz no  var?  Bu  ad  moni  lap 
boğaza yığdı, mən onun adını  doyişirom, mosolon onun adını  Anna 
çağırıram.  Anna...  N ecədir  hə?  Düzdür,  bu  ad  da  bir o qodor yaxşı 
ad dcyil, amma yeno do.  Boli, monim əzizlorim, mon -  ağrılarından 
başqa  heç  no  barodo  fıkirloşmok  istomoyən,  acından  vo  soyuqdan 
hətta  abır-həyadan  m əhv  olmamaq  barodo  homişo olmayan  şcylor 
barədə düşünmüşom, axı  mon həm işə olmayan şcylor barodo düşii- 
nəcoyəm ,  lap  o  şeylər  olsa  bclo,  monimçün  forqi  yoxdur,  mon  öz 
istodiyimi  cdəcəyəm .  M osəlon,  götürok  papağı;  olub,  var,  olacaq. 
Amma  mənim   papağım  hcç  vaxt  olmayıb.  Mənim  olsa-olsa  ancaq 
şlyapam  olub.  Özü  də  hcç  kos  onu  m əno  bağışlamayıb.  Ona  görə
229

---

bağışlamayıb ki, mənim  şlyapamı mono aıam alıb,  ona göro do onu 
mono  hcç  kos  bağışlaya bilmozdi.  Çox  yoqin  ki,  o  şlyapa  monimlo 
qəbrə  qədər  bir  ycrdə  olacaq.  Ho...  Bclə  çıxır  ki,  mən  Anna  haq- 
qında  fikirləşmişom.  Uzun-uzadı  fikirloşmişom,  düzdü  yanm   saat 
olmasa  da  iyirmi,  iyirmi  bcş  dəqiqə  fikirloşmişəm.  Görünür  mən 
başqa  cür scvə  bilmirəm.  Bolko  do  mon  ziyalı  olduğum  üçün  belə 
scvə bilmişom hə...  EIə olmasaydı, onda mənim  nə işim vardı onun 
haqqında  fıkirləşəndə  təzəyin  başına  min  bir oyun  açırdım.  D eyə- 
son  kollo-mayallaq  danışdım  axı?  Doğrudan  da...  Onun  haqqında 
fıkirloşondə  təzoyin  no  günahı  vardı?  K.ol-kosu  niyə  qırırdım?  Vo 
hətta  yanımda  onun  baldırlarını  hiss  cləyirdim.  Boli,  elə  ona  görə 
bütün  bu  iztirablara  son  qoymaq  üçün  mən  o  doğma  oturacağın 
yanına  goldim.  O  oturacağın  ki,  ə   məni  görm ək  üçün  hər  geco, 
dcmək olar ki, hor gcco ora gəlirdi. O gəlmirdi vo m ən onun yolunu 
gözloyib-gözloyib  öz  xarabama  qayıdırdım.  Artıq  dckabr  ayı  idi, 
yanvar da ola bilərdi, dəqiq yadımda deyil, soyuqlar düşmüşdü, dəli 
soyuqlar...  Öz daxmama qayıdanda çalışırdım ki,  hadisələri  araşdı- 
ram vo moni  yuxu aparırdı, əmolli başlı bir nəticə çıxara bilmirdim. 
Ertosi  gün,  daha  doğrusu  növbəti  günlorin  birində  onun  gələcəyi 
oturacağm  yanına  mon  homişəkindon  tcz  getdim.  V ə  ürəyim ə 
dammışdı  ki, daha doğrusu bilm irəm   harama  dammışdı,  amma onu 
bilirdim  ki,  o gəlocək.  Boli,  o artıq orada  idi...  O oyloşmişdi.  Onun 
ayaqları  toxunan bambalaca bir torpaq  sahəsi  soyuğun n ə olduğunu 
unutmuşdu.  Niyə  məni  izləyirsiniz?  -   dcyə  xəbər  aldım.  M ən 
oturmamışdım  vo  bunun  da  sobobi  soyuq  idi.  O  çiyinlərini  çəkdi, 
yoni  bilmir.  Mon xobər aldım  ki, axı  m əndə  no görüb və çox  xahiş 
elədim  ki,  hcç  olmasa  bunun  səbobini  izah  elosin.  Cavab  vcrdi  ki, 
çotinlik  çəkir...  Mon  ona  fikir  vcrdim:  pis  geyinmomişdi,  əyni  isti 
idi,  əllərinə  dori  kcçirmişdi,  soruşmayın...  dorinin  no  rəngi,  nə  do 
no dorisi  olduğu yadımda dcyil.  M ən o doriyo baxdım və ağlamağa 
başladım.  Bəli,  bax  bcloco om olli-başlı  ağladım.  Bu  lənətə  gəlm iş 
göz  yaşı...  Amma  mən  o  gün  ona  görə  yox,  hər  şeyə  göro 
ağlayırdım, hor şeyo görə. Noyo görə, bilmirdim. O iso daşlaşmışdı, 
donmuşdu.  O  mənim  ayaqlarımın  yamnda  quruca  bir taxta  parçası 
idi.  Mən  onu  ancaq  bclə  to so w ü r cloyirdim  vo  başqa  cür tosovvür 
cloyo do bilmozdim. Elo bil onu birinci dofo idi görürdüm, o m ənim  
üçün  balaealaşmışdı, büzüşmüşdü.  H ətta bir az ovvol torpağı qızdı- 
ran  bambalaca  ayaqları  da  havadan  sallana  qalmışdı  və  indi  onun
230
kimi  torpaq  da  büzüşmüşdü.  Amma  məni  hər şcydon  çox  çaşdıran 
onun  cavablan  idi.  Mən  ondan  bir  şcy  anlaya  bilmirdim.  Düzünü 
deyin,  siz  m ənə  görə  golmisiz?  -   dcyə  bir  də  soruşdum.  Başı  ilə 
“h ə ”  dedi.  Mənsə:  Lap  yaxşı  -   dcdi,  bu  da  mən.  Bos  özüm,  mən 
özüm  ona  göro  gəlməmişdim?  Bu  da  mon,  bax,  bu  da  mənciyoz... 
Mən onun yanında oturdum, oturan kimi də özümü itirdim.  Mon bir 
an bclə  vaxt itirmədon  çıxıb  gctmək  istədim,  gctmok  vo  daha  bura 
qayıtmamaq...  Amma düzüno qalsa gctmozdon qabaq onu oxutmaq 
istədim,  ona  göro  də  dcdim:  fıkrimi  ona  çatdırdım  və  clə  güman 
elədim  ki,  etiraz  edəcək.  Amma  mon  yanılmışdım,  oxudu.  No 
oxuduğunu  bilmirəm,  dcyəson,  xalq  mahnısı  kimi  bir  şcy  idi. 
Balaca  bir  nəğm ə,  özü  do  dcyoson  ya  limon,  ya  da  naringi  kolu 
haqqında  bir  şey  idi.  Mən  bu  vaxta  qədor  o  mahnını  hcç  kosdon 
eşitmomişdim  və  heç  kəsdon  cşitməyəcokdim  do.  Boli,  mon 
gicgici,  mən axmaq o  mahnmın  bir sözünü,  bir musiqisini  yadımda 
saxlaya bilmirəmso: TFU!  Onsuz da hollom-qollom danışıram, boli, 
mən  gctdim.  Gcdərkon  monə  clə  goldi  ki,  o  başqa  bir  noğmo 
oxuyur,  bəlkə  də  bayaqkı  noğmonin  ardmı  oxuyurdu,  dəqiq 
bilmirəm.  Özü  də  çox  zoif,  xosto  bir soslo  oxuyurdu.  Mon  gctdim 
və  ordan  uzaqlaşdıqca  onun  xəsto  sosi  də  sonsuz  soslərin  içindo 
əriyib itdi.  Mən bir qodor gcdib dayandım, fıkirləşdim ki, geri qayı- 
dıb  onun  önündə  diz  çöksom,  yalvarsam  nə  olar,  göroson?  Amma 
qayıtmadım, geriyo bclo baxmadan çıxıb getdim.  Bir neço hoftodon 
sonra  sayca  beşinci  dəfə  ora  qayıdanda  onu  homişoki  kimi  orda 
görmədim. Mən onu o səmanm altında (sözün düzü səm a clo o soma 
idi)  qoyub  getdiyim  gündən  xeyli  vaxt  kcçmişdi.  Birdon  o  hara- 
dansa peyda oldu.  Bilmədim haradan vo nccə? Yağış yağırdı, amma 
nə  olsun  ki?  Güman  ki,  o  islanmamaq  üçün  çətir  tutmuşdu  vo 
yağtşın  altında pis  görünmürdü.  Soruşdum  ki, o bura hor gün golir? 
Cavab verdi ki, yox, vaxtı olanda.  Soruşmadım ki, vaxtı olanda noyi 
nəzordo  tutur,  yox,  çox  güman  ki,  soruşm adım ,  yoxsa  sizə 
deyərdim .  M ən  maraq  xatirinə  onun  əlindon  tutub  gozmoyo 
başladım,  skamya  yaş  olduğundan  oturmaq  mümkün  dcyildi.  Mon 
onun  əlindən  hcç  bir  ləzzət  ala  bilmodiyim  üçün  olini  buraxdım. 
Mən  ənun  sifətini  bütün  doqiqliyi  ilə görürdüm.  Onun  sifoti  cavan 
qadın sifəti  ilə yaşlı,  qınşm ış qadm sifoti  arasında qalan bir şcy  idi. 
X əb ər  aldı  ki,  nəğm ə  oxutmaq  istomirəm  ki,  ona?  Yox,  dedirn. 
Dedim  ki,  yaxşısı  budur  monə  nəsə  desin.  Fikirloşdim  ki,  dcyor
231

---