SəADƏt davud qizi məMMƏdova
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
180 qiymətləndirilməsi, sosial yenilikərin tətbiq edilməsinə nəzarət və s. idarəetmə məsələlərini özündə birləşdirir. Sosial idarəetmədə sosial mühəndislik nəzəriyyə və təcrübənin birləşdirilməsi vasitəsi kimi çıxış edir. Sosial mühəndisliyin predmeti süni sosial sistemlərin elmi idarə edilməsinin təşkili, yəni onların obyektiv sosial qanunların fəaliyyətinə uyğunlaşdırılması ilə bağlıdır. Sosial mühəndislik mövcud keyfiyyət vəziyyətinin, yaxud qoyulan parametrlər əsasında sistemin yeni vəziyyətə keçidinin mühafizə edilməsinə yönəlir. Sosial mühəndislik sosial sistemlərin təşkilati xüsusiyyətlərinin tədqiqi və layihələşdirilməsi prosesində onların optimallaşdırılması və dəyişdirilməsi məqsədilə elmi bilik və metodların tətbiq edilməsinə yönəlmiş konkret-təcrübi və metodoloji təmayül olub, sosial idarəetmənin aləti kimi çıxış edir. Sosial mühəndislik iqtisadi fəaliyyət, təhsil, dini fəaliyyət, təşkilatlandırma və modelləşdirmə və s. sahələrlə bağlı sosial təcrübə forması kimi çıxış edə bilər. İdarəetmə fəaliyyətinin tərkib hissəsi olan sosial mühəndislik bir sıra prinsiplərə malikdir: 1.Sosial mühəndisin sosial idarəetmə məsələlərində bilavasitə iştirakı prinsipi; 2.İdarəetmənin sosial mühəndisliklə fasiləsiz təminatı (problem vəziyyətin diaqnostikası, onun reallaşdırılması proqram və layihələrinin hazırlanması, qərarların ekspert qiymətləndirilməsi, uyğun texnologiyanın hazırlanması) prinsipi; 3.Texnologiyalaşma prinsipi. Tədqiqat obyektinin xüsusiyyətindən asılı olaraq, sosial mühəndisliyin bir sıra səviyyələri fərqləndirilir: institutlaşma (sosial institutların təqdiqi, layihələşdirilməsi və inkişafı), təşkilati (rəsmi təşkilatların elmi idarə edilməsi), qruplu (qrup münasibətlərinin tədqiqi və layihələşdirilməsi) və şəxsiyyət (şəxsiyyətin sosial davranışının tənzimlənməsi). Tədqiqat vasitələrindən asılı olaraq, sosial mühəndislik fəaliyyətinin bir sıra istiqamətləri fərqləndirilir: sosial mühəndislik tədqiqatları (sosial sistemlərin təşkilati imkan və xüsusiyyətlərinin analizi və diaqnostikası), sosial sistemlərin mühəndis təşkilatlandırılması (onların layihələşdirilməsi, proqramlaşdırılması və planlaşdırılması), sosial sistemlərin mühəndis xidməti (sistemlərin istismarı məsələlərilə bağlı məsləhətlər və ekspert qiymətləndirilməsi). Sosial layihələşdirmənin predmet sahəsi sosial sistemlərin zəruri vəziyyəti və inkişafı ilə bağlıdır. Zəruri vəziyyət sosial sistemlərin inkişaf məntiqi, keyfiyyət xüsusiyyətləri və funksiyalaşmasını nəzərə alan normativ modellər və göstəricilər əsasında qurulur. Sosial mühəndisin fəaliyyəti sosial sistemlərin mahiyyət xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinə, inkişafına təsir etməyə və normativ tənzimlənməsi vasitələrinin 181 hazırlanması və istifadəsinə yönəlir. Sosial mühəndisliyin predmet sahəsi aşağıdakı xüsusiyyətlər əsasında müəyyənləşir: a) xüsusi sinif obyektlərin tədqiqi və dəyişdirilməsinə yönəlmə (süni sosial sistemlər); b) sosial idarəetmədə elmi metod və vasitələrin tətbiq edilməsi; c) sosial sistemlərdə xüsusi idarəetmə təsiri vasitələrinin (normativ və tənzimləyici) istifadəsi; ç) obyektin tipinin istifadə edilən metodlara uyğun olaraq daxili diferensiasiyası (sosial mühəndislik fəaliyyətinin dərəcə və istiqamətlərə görə təsnifi). Sosial mühəndisliyin əsas məsələsi sosial sistem və institutların məqsədyönlü dəyişdirilmə imkanlarının müəyyənləşdirilməsilə bağıdır. Utopik mühəndislik istorizm fəlsəfəsinə və tarixi peyğəmbərliyə söykənir və onun əsasında ideal cəmiyyət və dövlət layihəsi durur. K.Popper məhz bu əsaslarda sosial mühəndisliyin metodoloji əsaslarını işləmişdir, lakin o, qeyd edir ki, ideal təşkilatlanmış tənqidin obyekti ola bilməz, çünki ideal utopiya olaraq qalır. Cəmiyyətin və onun institutlarının yenidən qurulması layihələri tənqid edilməlidir. Popper qeyd edir ki, geniş miqyaslı sosial mühəndislik üçün lazımi qədər bilik və təcrübə, həmçinin bu tip dəyişiklikləri əsaslandıra biləcək sosioloji nəzəriyyələr yoxdur. Buna görə də utopik mühəndisliyin bütün cəmiyyətin rasional planlaşdırılması ilə bağlı iddiaları əsassızdır. Utopik mühəndislik mümkün təhlükələrin nəzərə alınması məqsədilə nəzərdə saxlanılır. K.Popperin qeyd etdiyi kimi, «Cəmiyyətin layihələşdirilməsi və ideal dövlətə nail olma cəhdləri güclü mərkəzləşdirilmiş dövlətin olmasını tələb edir və diktaturaya aparır». Sosial mühəndisliyə utopik yanaşmanın çatışmazlığı bununla bağlıdır. Utopik mühəndislik tərəfdarları əmindirlər ki, bu yanaşma cəmiyyətin inkişafına eksperimental metodun tətbiqi ilə bağlıdır və ictimai həyatın bütün tərəflərini əhatə etməlidir. K.Popperin fikrincə, utopik metodun reallaşdırılması çoxsaylı qurbanlar tələb edən ideal sxemlə bağlıdır. Bu tezis XX əsrin əvvəllərində SSRİ məkanı ölkələrində iri miqyaslı sosial dəyişikliklər edilməsi və sonradan bu dəyişikliklərin cəmiyyəti özünüməhvə aparması fəaliyyəti ilə təsdiq edilmişdir. K.Popperin qeyd etdiyi kimi, sosial mühəndislik xüsusiyyətli marksizm iri dəyişikliklərin həyata keçirilməsinə qabil deyildi. Marksizmə xas olan determinizm və tarixi peyğəmbərliyə cəhd sosial mühəndisliyin elmi imkanlarını təcrid edirdi. Cəmiyyətin rasional idarə edilməsi, iqtisadiyyatın və həyatın bütün tərəflərinin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi iri miqyaslı sosial mühəndislik nümunəsidir və xüsusilə birinci beşilliklərdə daha parlaq əks olunmuşdu. Beləliklə, sosial mühəndislik metodu rasional təşkilati formada yalnız sosial institutların, Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|