SəADƏt davud qizi məMMƏdova
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
178 edərək, sosial yeniliklərin həyata keçirilməsi üsulları sistemini işləyib hazırlayır, yeni reallığı təşkilatlandırmağa yönəlir. Sosial mühəndislik və sosial təşkilatlandırmanın metodologiyası mütəxəssisin dəyişikliklərin nəzəri modelini, məntiqini, xüsusiyyət və miqyasını, alətlər kompleksini və s. seçməsini əsaslandırır. K.Popperin fikrincə, «sosial mühəndislik» ilk dəfə 1922-ci ildə R.Paund tərəfindən «Hüququn fəlsəfəsinə giriş» əsərində istifadə edilmişdir. «Sosial mühəndislik» ayrı-ayrı sosial institutların, rəsmi təşkilatların və s. məqsədyönlü dəyişdirilməsi və tənzimlənməsinə yönəlmiş fəaliyyət formasıdır. K.Popperə görə, sosial mühəndislik mövcud və yeni yaranmaqda olan sosial institutların tədrici islahatlar və dəyişikliklər vasitəsilə yenidən qurulması və idarə edilməsinin layihələşdirilməsilə bağlı fəaliyyətdir. Sosial mühəndislik iki əsas əlamətə görə fərqləndirilir: 1.Sosial mühəndislik fəaliyyəti prosesində yaranan təşkilati strukturlar insan davranışının tənzimlənməsi və həmin davranışa nəzarəti həyata keçirmək məqsədi daşıyır. Bir çox müəlliflər sosial mühəndisliyi müəssisə, təşkilat, inzibati struktur rəhbərlərilə sosioloqlar, psixoloqlar və digər mütəxəssislərin birgə həyata keçirdikləri idarəetmə fəaliyyəti kimi müəyyənləşdirirlər. 2.Sosial problemlərin həlli, sosial qrup və institutların dəyişən şəraitə uyğunlaşdırılması və sosial yeniliklərin tətbiq edilməsi məqsədini daşıyan sosial mühəndislik fəaliyyəti xüsusi vasitələr, metodlar və texnologiyaların köməyilə reallaşdırılır. Bir çox müəlliflər «sosial mühəndislik» anlayışını qəbul etmirlər. F.A. fon Xayek bu anlayışın istifadə edilməsinə qarşı çıxaraq, qeyd edir ki, bu anlayış sosial proseslərin dövlət tərəfindən mərkəzləşdirilmiş planlaşdırılması mahiyyətini daşıyır. N.Stefanov və K.Rixtarjik də bu anlayışdan imtina edirlər. Onların fikrincə, «sosial mühəndislik» anlayışı insan davranışının manipulyasiyası imkanlarına bəraət qazandırır. «Sosial mühəndislik» anlayışının ideoloji şərhini aradan qaldırmaq üçün bu anlayışı «sosial texnologiya», yaxud «sosiotexnika» anlayışları ilə əvəz etməyi təklif edirlər. Q.A.Antonyuk qeyd edir ki, «sosial mühəndislik yalnız anlayış deyil, texniki sahədə istifadə edilən mühəndislik terminlərinin sosial sahəyə ötürülməsi və istifadə edilməsinə əsaslanan nəzəriyyələr kompleksinin adıdır». «Sosial texnologiya» və «sosiotexnika» anlayışları mahiyyətcə «sosial mühəndislik» anlayışından fərqlənir. Məlum olduğu kimi, «texnologiya» anlayışı müəyyən fəaliyyətin predmetinə təsir etmə vasitələrini xarakterizə edir və fəaliyyətin alqoritmləşdirilməsi, onun ayrı-ayrı əməliyyatlara bölünməsinə əsaslanır. Əsasən mühafizəkar, zehni əmək tələb etməyən əməliyyatlar texnologiyalaşmaya məruz qalır. «Texnika» anlayışı fəaliyyət vasitələri və 179 alətləri sistemini və bu sistemin istifadəsi üçün zəruri olan üsullar və bacarıqlar toplusunu ifadə edir. «Mühəndislik», «mühəndislik fəaliyyəti» anlayışları insanların təcrübi fəaliyyətində mühəndis bilikləri və metodlarının istifadəsini nəzərdə tutur. «Sosial mühəndislik» anlayışı sosial sahədə mühəndis yanaşmanın simvolik ifadə forması kimi çıxış edir. Mühəndislik fəaliyyəti yalnız təşkilatlandırma və layihələşdirmə ilə məhdudlaşmır, həmçinin layihələşdirilən sistemlərin təhlil elementlərini, qurulmuş obyektlərin istismarı, layihələrin reallaşdırılması texnologiyalarını və s. özündə birləşdirir. Təşkilatçı mühəndislər, analitik mühəndislər, texnoloq mühəndislər və s. fərqlənirlər. Layihələşdirmə universal fəaliyyət forması olub, insan həyatının müxtəlif sahələrində istifadə edilir. Mühəndis layihələşdirmə mühəndislik təcrübəsinin bir forması kimi çıxış edir. Sosial mühəndislik süni sosial sistemlərin yaradılmasına yönəlmiş biliklər, təcrübi fəaliyyət sahəsidir. Sosial sahədə süni sahə geniş təzahür və prosesləri əhatə edir. Geniş mənada sosial həyat süni təbiətə malikdir və bəşəriyyətin ən böyük kəşfi hesab edilir. Qan qohumluğu olan insan birlikləri, etnik birliklər və ittifaqlar, insan kütləsi, dostlar qrupu süni sistemlər nümunəsi hesab edilir. Süni sosial sistemlər ümumi məqsəd və maraqları olan insanların birgə fəaliyyəti əsasında əmələ gələn və funksiyalaşan məqsədyönlü sistemlər olub, həm daxili, həm də xarici əlaqələrin normativ əsaslarda tənzimlənməsinə əsaslanır. Sistem daxili və sistmelərarası münasibətlər institusional möhkəmlənmiş olub, hüquqi və digər norma, qayda, razılaşmalar əsasında müəyyənləşir. Süni sistemlər müəyyən təşkilati imkanlara və hüdudlara malik olur. Süni sistemlərin yenidən qurulması zamanı elmi əsaslandırılmış layihədə sistemin inkişaf məntiqi nəzərə alınmalıdır. Bununla əlaqədar olaraq, sosial layihələşdirmə obyekti sistem əlaqələrinin təşkilatlanma səviyyəsi və formalaşma dərəcəsinə görə fərqləndirilir. Süni tipli sosial sistemlər dedikdə, əsasən sosial institutlar, sosial təşkilatlar, təşkilati qruplar nəzərdə tutulur. Sosial institutlar sosial mühəndislik fəaliyyətinin ən çox tətbiq edildiyi sahədir. Sosial sahədə mühəndislik fəaliyyəti süni sistemlərin – özünəməxsus əlamətlərinə görə fərqlənən institutlar, təşkilatlar və qrupların yaradılması, dəyişdirilməsi və inkişafına yönəlir. Sosial mühəndisliyin predmet sahəsi onun idarəetmə statusu ilə müəyyənləşir və sosial idarəetmənin elmi əsaslandırılmasına yönəlir. Sosial mühəndisliyin əsas xüsusiyyəti idarəetmədə əmək bölgüsünün təmin edilməsilə bağlıdır. Sosial mühəndislik fəaliyyəti sosial idarəetmənin bütün funksiyalarının – planlaşdırma, layihələşdirmə, proqramlaşdırma, təşkilatlandırma, əlaqələndirmə və nəzarət – reallaşdırılması ilə əlaqəlidir. Sosial mühəndislik fəaliyyəti idarəetmə qərarlarının hazırlanması ilə məhdudlaşmır, alternativlərin seçilməsi, qərarların ekspert Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|