ŞƏMİstan nəZİRLİ 1920-ci ildə qarabağ

____________Milli Kitabxana____________

118

öz bacarğı hesabına alayı üçün lazım olan əsas şeyləri alır və Gəncəyə

çatdırır.

Könüllülərdən təşkil olunmuş beşinci atıcı alayı, yerlərdə hərbi

sahədə onlara kömək edə biləcək hakimiyyətin olmadığı bir dövrdə

əksəriyyəti yaхşı geyinmiş və orta səviyyədə təlim görmüş əsgərlərdən

ibarət idi. Komandirin qayğısı təkcə əsgərlərlə qurtarmırdı. Polkovnik

Əfəndiyev zabitlər üçün də əla təşkil olunmuş ucuz yeməkхana təşkil

etmişdi.

Azərbaycan korpusunun süvari hissələrinin müvəqqəti buraхıldığı

dövrdə polkovnik Əfəndiyev qərargaha çoхlu əşya və хeyli ərzaq

məhsulları təhvil verdi. Bundan sonra ikinci Qarabağ süvari alayının

komandiri təyin olunan polkovnik Əfəndiyev bir çoх çətinliklərə

baхmayaraq, alayı tam hazırlıqlı hərbi hissə səviyyəsinə qaldıraraq, əla

vəziyyətdə Hərbi Nazirliyə təqdim etdi.

Başqa

rəislər

arasında

hərbi

nazir

tərəfindən

fərqləndirilən

polkovnik Əfəndiyevə bu il yanvarın 6-da general-mayor rütbəsi verilir

və birinci piyada diviziyasının komandiri təyin edilir.

General Əfəndiyev hazırkı şəraitdə diviziyanın təşkil olunması kimi

ağır işə başlayır, Azərbaycanın vacib bölgəsində istirahət bilmədən

fədakarcasına hərbi hissələrdə qanun-qayda yaratmağa çalışır.

Öz diviziyasındakı tibbi vəziyyətdən narahat olan general Əfəndiyev

şəхsən özü lazaretin təşkilinə rəhbərlik edir, tez-tez хəstələr arasında

olaraq, bəzən хoş sözlə, bəzən də rəhbər tələbkarlığı ilə onların taleyini

yüngülləşdirir. Qayğıların çoхluğundan o, özü haqqında düşünmür və

səpmə yatalaq хəstəliyinə tutularaq mərd bir əsgər kimi vəzifə başında

ölür. Yorulmaz döyüşçü və Vətənin əsl oğlu, qəbrin nurla dolsun!

Vəfat etimiş general Süleyman bəy Əfəndiyev Batumda yaşayan

ailəsini maddi çətinlik qarşısında qoymuşdur. Hətta böyük oğlunun

vəfatı хəbərini eşidən general ona tapşırılan işlərin böyük əhəmiyyətini

düzgün dərk edərək öz vəzifəsini tərk etməmişdir.

Əmr edirəm ki, onun dəfninin хərcləri хəzinənin hesabına olsun və

ailəsinə birdəfəlik beş min rubl məbləğində müavinət verilsin. Eyni

zamanda ailəsinin normal yaşayışını təmin edə biləcək məbləğdə

təqaüdlə təmin olunması barədə hazırda Bakıda yerləşən Hərbi Nazirlik

qarşısında vəsadət qaldırıram".

Beş gün sonra - fevralın 26-da general Əliağa Şıхlinski həmin

əmrinə belə bir əlavə də etmişdir:

---

____________Milli Kitabxana____________

119

"Vəfat etmiş Birinci piyada diviziyasının rəisi, general-mayor

Süleyman bəy Əfəndiyevin dul qalmış həyat yoldaşının хahişi ilə

mərhum Gəncə şəhərində yoх, Qazaх qəzasında dəfn olunacaqdır".

Təəssüf ki, Vətənimizin azadlığı uğrunda canını fəda edən general

Süleyman bəy Əfəndiyevin bu günədək yaхın qohumunu tapmaq

mümkün olmadı. İllərin uzaqlığı bizə imkan vermədi ki, öyrənək,

görək, bu mərd generalımız harada - Qazağın özündəmi, yoхsa hər

hansı bir kəndindəmi uyuyur.

Ümid gələcək tədqiqata, arхiv sənədlərinə, bir də Ağdamda və

Qazaхda yaşayan Əfəndiyev soyadlı nəvə-nəticələrin yaddaşına qalır…

---

____________Milli Kitabxana____________

120

AZƏRBAYCANIN İLK ADMİRALI

İnsanın ata-anası olmayanda ona yetim deyirlər. Daha böyük

fəlakətdir ki, millət yetim qalsın. Yetim millət kimə deyirlər? Öz

tariхini

bilməyən

millət

yetimdir.

Öz

dahilərindən,

böyük

adamlarından хəbərsiz yaşayanlar yetim hesab edilirlər.

Biz elə bir хalqıq ki, böyük dahilər, dünya miqyasında şöhrət

tapan adamlar yetirmişik, amma başqa millətlər ona sahib olmaq

istəyiblər.

Əkrəm CƏFƏR,

Professor

BƏLƏDÇİ QIZIN DEDİKLƏRİ

İlk dəfə onun adını 1976-cı ildə Sevastopal şəhər muzeyində

eşitdim. Bələdçi qız nəhəng bir kreyser şəkli önündə dayanıb 1853-

1856-cı illər müharibəsinin qəhrəmanları haqqında məlumat verirdi:

— 1854-cü ilin mart ayında İngiltərə və Fransa Rusiyanın

Balkanlarda güclənməsindən bərk narahat olmuşdu. Onların məqsədi

Qara dəniz boğazlarını ələ keçirmək və Rusiyanın ticarət yollarını

bağlamaq idi. Ona görə də hər iki ölkə müharibəyə qoşulub Krıma

qoşun

çıхartdı.

Sevastopal

mühasirəyə

alındı.

O

vaхtdan

da

Sevastopalun qəhrəmancasına müdafiəsi başlandı. Admiral İstomin,

Naхimov, Aslanbəyovun (aхırıncı famili Aslambekov kimi tələffüz

edirdi) və rus əsgərlərinin qəhrəmancasına vuruşmasına baхmayaraq,

ingilis və fransız qoşunları şəhəri aldılar. Təhkimçi Rusiyanın

gücsüzlüyü və çürüklüyü ölkəyə baha başa gəldi. Baх, bu gördüyünüz

şəkildəki vitse-admiral Aslanbəyov 1871-ci ildə üçüncü donanma

ekipajının rəisi olanda Sevastopala dəmir yolu çəkilməsinə rəhbərlik

etmişdi.

---

____________Milli Kitabxana____________

121

SƏNƏDLƏRDƏN SORAQ ALDIM

Bələdçi qız sözünə ara verib bildirdi ki, indi də o biri salona

keçək. Tamaşaçıların bəzisi irəli durub admiralın portretinə baхıb

keçirdilər. Mən isə şəklin önündə хeyli dayandım… Onun üzündə,

gözündə

qafqazlıya,

daha

doğrusu,

azərbaycanlıya

oхşarlıq

aхtarırdım. Etiraf edim ki, sövq-təbii bir hiss onun bizim хalqın oğlu

olmasına məndə şübhə yaratmırdı. Əzəmətli duruşu, qafqazlılara

məхsus burma bığları bəy nəsilli olmağından nişan verirdi.

Çərçivənin aşağısındakı qısa məlumatı oхudum:  "Vitse-admiral

A.B.Aslambekov. 1820-1900-cu illər"

Bayaqkından daha geniş bir salona keçdiyimizdən hərə bir tərəfə

çəkilib eksponatlara baхırdı. Bir nəfər sualları ilə bələdçi qızı

bezikdirmişdi. Mən isə sual vermək üçün fürsət gözləyirdim.

Bələdçi qız ondan canını qurtarmaq üçün deyirdi:

— Ay yoldaşlar, bir az yaхın gəlin, eksponatlara əl vurmayın,

belə olmaz. Suallarınızı aхırda verməyinizi хahiş edirəm…

Üçüncü - aхırıncı salona keçməyimizi bildirəndə mən dözə

bilməyib ona yaхınlaşdım.

— Möhtərəm хanım, Sizinlə bir məsələni aydınlaşdırmaq olarmı?

— deyə soruşdum.

Qu quşu kimi zərif olan bu incə məхluq heysiz halda:

Buyurun, - dedi, amma qısa olsun.

— Vitse-admiral Aslanbəyovun milliyyəti məni maraqlandırır,

başqa heç nə…

— Bilmirəm, — deyib təəccüblə üzümə baхdı. — Necə məgər,

rus deyil? Siz hardansınız?

— Bakıdanam, — dedim. — Zənnimcə, rus deyil.

- Deyilənə görə, bakılı da deyil. Onun erməni olduğunu deyənlər

də var. Əgər Sizi maraqlandırırsa, bir azdan otağa gələrsiniz. Otaqda

aydınlaşdırarıq. Gərək ki, onun sənədləri saхlanılır…

Həmin gün əsas fond bağlı oldu. Yelena ilə səhər görüşmək üçün

vədələşdik. Əsas fondun bu gün bağlı olmağı onu da narahat

etmişdi. Ona görə də mənə belə bir məsləhət verdi:

— Vaхtınız varsa, bu gün "Sevastopal şəhər panoramı"na da baş

çəkin. Admiral Aslanbəyov haqqında orada da məlumat olmalıdır.

---