ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
Şəmistan Nəzirli 237
yük cilddir. Bütün Azərbaycan ədəbiyyatını göstərən məcmuə pul olmadığına görə basılmamış qaldı. O məcmuə basılıb cəmaət arasında yayılmış olsaydı, uşaqlarımız və böyüklərimiz görər- dilər ki, biz azərbaycanlıların da şairləri, ədibləri olublar və elə şair və ədiblər ki, onların vücudu ilə fəxr etməkdə haqqımız var”.
* * * 1948-ci il noyabrın 28-də gecə saat ikidə dünyadan köçən dahi bəstəkar Üzeyir bəy Hacıbəyovun pianosunun üstündə bitməmiş bir not qaldı. Üzeyir bəy general Əli ağa Şıxlinskinin altıbəndlik “Mənim” şeirinin iki bəndinə romans yazmışdı. 1912-ci ildə Çarskoye-Seloda yazılan bu şeirdə general sonsuz bir məhəbbətlə sevdiyi Nigarını tərənnüm edirdi:
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 238
Səni ziyarət eylərəm, Sənə ibadət eylərəm. Həm çox sədaqət eylərəm, Çün sən Nigarımsan mənim. Mən aşiqin adı Əli, Verdin bu dərsi, bilməli. Eşqindən olmuşam dəli, Sən ahü zarımsan mənim. Nigar xanımın fransız dilini mükəmməl bilməsi haqqında mənim bildiyim iki olmuş əhvalat var. Onlardan birini general Əli ağa Şıxlinski xatirələrində ötəri də olsa yazıb. …1912-ci ilin yayında Çarskoye-Seloya gələn Fransa hərbi nümayəndə heyətinin başçısı general Dezavye general Əli ağa ilə səmimi münasibətdə olur. Bir gün Şıxlinski onu evinə qonaq dəvət edir. Fransızca çətinliklə danışan Əli ağaya Nigar xanım da arabir kömək edirmiş. Nigar xanımın fransız dilini incəliklərinə qədər bilməsi general Dezavyeni heyrətə gətirdi. O, maraqla soruşur ki, neçə il Parisdə yaşamısınız. Onda Nigar xanım gülümsünüb deyir ki, heç Parisin üzünü görməmişəm. Heç vaxt Rusiya əra- zisindən kənara çıxmamışam. Ona təşəkkür edən general De- zavye demişdir: – Məni heyrətə gətirdiniz, madam, öz gözəl, təmiz Paris ləhcənizlə… İkinci əhvalatı isə mənə on il əvvəl Nigar xanımın yaxın qohu- mu, mərhum Zülfüqar Qayıbov danışmışdı. …Bir dəfə anası Səadət xanımla doğma Salahlı kəndindən Tiflisə gedən Nigar Saloğlu stansiyasında qatar gözləməli olur. Bu vaxt Qarayazı çölündən ekspedisiyadan qayıdan iki fransız da qatarın gəlməsini gözləyirmiş. Fransızlardan biri o birinə mil- li geyimdə olan Nigar xanımı göstərib deyir: Şəmistan Nəzirli 239
– Ora bax, gör türk qızı necə gözəldir, amma heyf ki, çox zövq- süz geyinib. Fransızların Nigara baxıb nəsə dediklərini hiss edən anası Səadət xanım: – Qızım, – deyir, – onlar deyəsən səndən danışırlar? – Ana, dinmə, onlar məni və geyimimi təhqir etdilər. Eybi yoxdur, bu saat cavablarını alarlar. Qatar gəlir. Minirlər. Bir xeyli gedəndən sonra Nigar xanım çölə baxıb fransızlardan təmiz fransız dilində soruşur: – Cənab, zəhmət olmasa, deyin görək saat neçədir, hələ Naf- tulluğa çoxmu qalır? Heyrətdə qalan fransızlar özlərini itirirlər. Dönə-dönə Nigar xanımdan və anasından üzr istəyirlər. Nigar xanım xalqımızın ilk hərbi şəfqət bacısıdır. Birinci Dünya müharibəsi başlananda general Əli ağa Şıxlins- ki Çarskoye-Selodakı Artilleriya Zabitləri Məktəbində rəis müa- vini idi. Döyüşən orduya gedən müdavimlərin tədris binası, ka- zarmaları (qışlaları) yaralı əsgərlər üçün hospitala çevrilir. Zabit arvadları yaralı əsgərlərə tibbi yardım göstərmək üçün “Qırmızı Xaç Cəmiyyəti” təşkil edirlər. Nigar xanım həmin cəmiyyətə sədr seçilir. İmperatorun “Qırmızı Xaç Cəmiyyəti”nin səlahiyyətli nəza- rət çisi polkovnik Velçinski bir yoxlama zamanı demişdir ki, Ni- gar xanım Şıxlinskayanın başçılıq etdiyi hərbi xəstəxana hazırkı müharibədə fövqəladə təşkil olunmuş bütün “Qırmızı Xaç Cəmiyyəti” xəstəxanaları arasında ən yaxşısıdır. Onu da xatırla- daq ki, hərbi xəstəxananın rəsmi adı “Topçu zabitləri məktəbi qadın komitəsinin xəstəxanası” olmasına baxmayaraq, hörmət əlaməti olaraq hamı ona “Şıxlinskayanın xəstəxanası” deyirmiş. Həmin illəri xatırlayan general Əli ağa Şıxlinski yazır: – Mənim arvadım Nigar xanım həmişə xəstəxanada olurdu. Komitənin sədrliyi vəzifəsini ifa etməkdən başqa əsgərlər üçün rusca, Kazan tatarlarının kazak və özbəklərin dillərində evlərinə məktub yazırdı. Əsgərlər onu ana kimi son dərəcədə sevir və General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 240
onu “mamaşa” – deyə çağırırdılar; tez-tez bu xəstəxanaya get- diyimdən mənə də “papaşa” deyirdilər. 1984-cü ilin oktyabrında Sankt-Peterburqdakı Saltıkov-Şedrin adına kütləvi kitabxananın arxivində saxlanan “Artilleriya Zabitləri Məktəbinin Xəbərləri” jurnalının səhifələrində Nigar xanım haqqında xeyli maraqlı faktlara rast gəldim. Jurnalın 1914- cü il oktyabr (30) nömrəsində (səh. 60-61) yazılıb ki, Nigar xanım Şıxlinskaya “Qadın Xeyriyyə Cəmiyyəti”nin sədri seçilib. Digər bir səhifədə isə daha qırx belə qadının adı, familiyası dərc edilib. Bunlar “Qadın Xeyriyyə Cəmiyyəti”nin üzvləri Nigar xanımın tabeliyində işləyənlərdir. Daha sonra jurnalın yetmiş səkkizinci səhifəsində Nigar xanımın “Dul qadınlar, yetim uşaqlar və aşağı rütbəli ailələr üçün” adlı müraciət-məqaləsi dərc olunub. Məqalədə göstərilir ki, hökumət müharibədə ailə başçısını itirənlərə yardım verib, təqaüd kəsməlidir… * * *
Sankt-Peterburqun və onun ətraf şəhərlərinin havasını bircə gün yağmursuz təsəvvür etmək çətindir. Çətiri olmayanlar Lisey-muzeyindən çıxan kimi qaçıb özünü avtobusa salırdı. Na- valçalardan tökülən aramsız yağış mərkəzi küçənin asfaltını yu- ya-yuya axıb səssiz gölə qarışırdı. Gün günortadan keçmişdi. Nə hava açılırdı, nə də yağış kəsirdi. Buna baxmayaraq, dəstə-dəstə, ikibir-üçbir şəhər bağını, Yekaterina sarayının ərazisini başı çətirli gəzənlər azalmadı. Artilleriya zabitləri məktəbini və onun arxivinin yerini soruş- dum.
Lisey-muzeydəki növbətçi qız dedi ki, arxivi deyə bilmərəm, amma məktəbin binası durur. Arxiv üçün şəhər muzeyinə müraciət edin. Park küçəsi ilə gedin, muzey yolun üstündədir. Muzeydə bələdçi qız dedi ki, Əli ağa Şıxlinskinin adını birinci dəfədir eşidirəm. Direktorumuz məzuniyyətdədir, amma bir yana getməyib, şəhərdədir. O, keçmiş Çarskoye-Selo və indiki Puşkin şəhəri haqqında kitab yazır, bilməmiş olmaz. İstəyirsiniz,
Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|