ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

244

dim ki, bəzi faktlara şübhə ilə yanaşırlar. Bəlkə ona görə də Nina 

Aleksandrovna dözə bilməyib soruşdu:

– Məgər general Şıxlinskinin həyat yoldaşı rus olmayıb?

– Xeyr, – dedim, – öz əmisi qızını – Nigar xanım Mirzə Hü-

seyn  qızı  Qayıbovanı  alıb.  Buyurun,  baxın,  bu  da  fotoşəkli. 

Tiflisdəki Nücabə Qızlar İnstitutunda oxuyarkən çəkilib, 1889-cu 

ildə çəkdirib, həmin institutu qızıl medalla bitirməsi münasibətilə, 

yaxasındakı banta fikir verin. İnstitutu əla qurtaranların hamısı 

belə bir bantla təltif olunurdu.

Danışdıqca  hiss  edirdim  ki,  kursantları  da,  Nina Aleksand-

rovnanı da, siyasi işlər üzrə müavinin özünü də Nigar xanımın 

sonrakı taleyi, daha doğrusu, inqilabdan sonrakı fəaliyyəti daha 

çox  maraqlandırır.  Ona  görə  də  Əli  ağa  Şıxlinski  haqqında 

söhbətimə yekun vurub, Nigar xanım haqqında bildiklərimi on-

lara nəql etdim.

Hələ inqilabdan əvvəl Tiflisdə təşkil olunmuş “Qafqaz Qadın-

larının Xeyriyyə Cəmiyyəti”nə ömürlük üzv seçilən Nigar xanım 

Azərbaycan qadınlarının azadlığı və təhsili ilə xüsusi məşğul ol-

muşdur.

1921-ci ildə Nigar xanım “Yeni fikir” qəzetində Azərbaycan 

ədəbiyyatına dair sanballı bir məqalə ilə çıxış etmiş, dilin saflığı-

nı korlayan cığırdaş qələm sahiblərini tənqid atəşinə tutmuşdu. 

“Axır vaxtlarda çox yazır və söyləyirlər ki, molla dili, kitab dili ilə 

yazmaq lazım deyil, yazı el, camaat diliycə yazılmalıdır ki, “hamı 

onu qansın”. Belə sözləri oxuyanda, eşidəndə adam fikir edir ki, 

kişi doğru deyir, camaat dili ilə yazılsa, hamı başa düşər. Amma 

bu doğru deyən kişinin dediyini yerinə yetirmək çox çətin işdir. 

Camaat dili ilə demək asandır. Amma camaat dili – “Azərbaycan 

oxumamış dili” hansıdır? Hamıya məlumdur ki, Azərbaycan ca-

maatı  növbənöv  şivədə  danışır:  Şəki,  Şirvan,  Gəncə…  hər  biri 

başqa şivədə. El dili ilə yazmaq istəyən hansı camaatın şivəsi ilə 

yazılmışdır? Məsələn: “bayır” desin, yoxsa “eşik”, “külək” desin, 

yoxsa “yel”, “necə” desin, yoxsa “hancarı”, “nöşün” desin, yoxsa 

“niyə”,  “ana”  desin,  yoxsa  “ciji”,  “cici”,  “dəgil”  desin,  yoxsa 

---

Şəmistan Nəzirli

245

“dögü”, “deyil” və i.a. Bu camaatın hansının şivəsində yazılsa, o 

birinin xoşuna gəlməyəcəkdir. Demək ki, həmişə və hər yerdə 

camaat söylədiyi dildə yazmaq olmaz. Hər millətin və camaatın 

növbənöv şivəsi vardır, amma ədəbi dili birdir. Yazan özü hər nə 

şivədə danışsa da, yazdığını ədəbi dildə yazır”. 

Nigar xanım Şıxlinskaya zəngin klassik ədəbiyyatımızı, mə-

dəni  irsimizi  qoruyub  saxlamağı  gənc  nəslə  tövsiyə  edir, 

ədəbiyyatımızı,  dilimizi  yad  ləhcələrdən  təmizləməyin  doğru-

dürüst yolunu göstərirdi.

* * *

Çölə  baxdım,  qaranlıq  düşmüşdü.  Dərhal  xəyalından  keçdi 

ki, görəsən, Əli ağa Şıxlinskinin 1913-cü ildə nəşr olunmuş kita-

bını  arxiv  işçiləri  tapdımı?  Sifarişlərimin  cavabı  indi  necədir? 

Şəhərə çatana kimi kitabxana bağlanacaqmı? Özümə təsəlli üçün 

bir el məsəlini xatırladım: axşamın xeyrindən gündüzün şəri yax-

şıdır. Ona görə də birbaşa mehmanxanaya qayıtmağı qət elədim.

Ayrılanda Nina Aleksandrovnanı fikirli gördüm. Düzü, əvvəl 

ürək eləmədim soruşmağa. Nəhayət, dözə bilməyib:

– Niyə belə fikirlisiniz, Nina Aleksandrovna? – soruşdum, – 

nəsə sözlü adama oxşayırsınız? Bəlkə mənim çıxışımda xətrinizə 

dəyən söz…

O, gülümsəyə-gülümsəyə başını buladı və soruşdu:

– Hər adın bir mənası var. Nigar nə deməkdir? Mənası nədir?

– Nigar, – dedim, – sevgili, şəkil kimi gözəl deməkdir.

– Onda mümkünsə, Nigar xanımın şəklinin birini yazıb mənə 

bağışlayın. Bircə qızım var, – dedi, – tale mənə onu qoca yaşla-

rımda qismət edib. Bir neçə ay olar ki, ərə vermişəm. Nəvəm qız 

olsa, adını Nigar qoyacağam…

Nədənsə  məni  qəribə,  kövrək  bir  hiss  bürüdü.  Özümü 

cəmləşdirib dedim:

– Çarskoye-Seloda yetmiş il əvvəl kişi qeyrətli bir Nigar yaşa-

yıb. Özünün zərif əllərilə yaralı əsgərlərə şəfa verib. Qoy gözəl 

Puşkin şəhəri heç vaxt Nigarsız olmasın. Sizin Nigar bizim Nigar 

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

246

xanımın adına layiq böyüsün, elinə-obasına gərəkli övlad olsun, 

– deyib xudahafizləşdim.

Həmin ili – 1914-cü ildə Nigar xanım başqa bir mətbuat orqa-

nında çıxış etmişdir. O, “Russkiy invalid”

1

 qəzetinin dörd avqust 

nömrəsində “Əzizlərini müharibəyə yola salan qadınlara” adlı 

məqaləsini dərc etdirmişdir. Hərbi şəfqət bacısı kimi yaralılara 

tibbi  yardım  göstərən  xeyirxah  Nigar  xanım  təkcə  bununla 

kifayətlənməmişdir. O, bir ziyalı kimi çıxış edərək demişdir ki, 

döyüşçünün  qadını  ağlayıb  sızlamaqdansa,  sağlamlığını  qoru-

malı, uşaqlarına qayğı göstərməlidir. Qoy Vətən və torpaq uğ-

runda  döyüşən  ərin  qulağına  ailəsi,  uşaqları  haqqında  xoş 

sədalar yetişsin. 

Yetmiş səkkiz il əvvəl xalqımızın fədakar və nəcib ziyalısı Ni-

gar  xanım  Şıxlinskayanın  yazdığı  müraciət-məqaləsi  bu  günü-

müzlə necə də eyni ruhda səsləşir. Ona görə də həmin məqaləni 

möhtərəm oxuculara təqdim edirəm:

“Əksər hallarda, zabitin döyüşən orduya təyin olunması haq-

da  çağırış  gələrkən,  onun  ailəsindəki  qadınlar  ağlaşmağa, 

ümidsizliyə  qapılmağa  başlayırlar,  qorxurlar  ki,  onların  əzizi 

müharibədə  həlak  ola  bilər.  Zənnimcə,  bu  məsələnin  düzgün 

açıqlanmamasından irəli gəlir. Hər bir mömin qadın əmin olma-

lıdır ki, yeri-göyü yaradan ulu Tanrı nə vaxt lazım bilsə, istəkli 

kişisi  də  məhz  o  vaxt  ölməlidir.  Əgər  bəndəsinin  məhz  bu  il 

ölməsi  Tanrının  meylindən  keçərsə,  həmin  bəndə  müharibədə 

iştirak etmədən də o dünyalıq olar, yəni ömrünü sizlərə bağışla-

yar. Belə olduqda evdə ölməkdənsə, hər bir igid hərbçinin arzula-

dığı kimi, döyüş meydanında şəhid olmaq daha yaxşı deyilmi? 

O,  Vətən  qarşısında  öz  borcunu  şərəflə  yerinə  yetirdiyinə  görə 

dünyasını  xoş  duyğularla  dəyişəcək,  onun  xatirəsi  bizim 

aləmimizdə  cəfakeşlik,  müqəddəslik  haləsi  ilə  nurlanacaq:  o 

şəhidin adını tanış-bilişləri də, ucsuz-bucaqsız diyarımızın onu 

əsla tanımayan zümrələri də ehtiramla, pərəstişlə çəkəcəklər”.

1   Çar Rusiyasında Hərbi Nazirliyin rəsmi orqanı idi. Qəzet 1814-cü 

ildən 1917-ci ilə qədər Petroqradda dərc olunmuşdur – Ş.N.

---