Şubay Cavad oğlu Nuruzadə
Yüklə 2,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
167 dal mülkədarlar və burjuaziya aqrar islahatın həyata keçiril- məsini daha da sürətləndirdilər ki, xalq kütlələrinin müqa- vimətini tamamilə məhdudlaşdıraraq hakim irticaçı blokun strateji mövqeyini möhkəmlətsinlər. Mədəniyyət
Tokuqava ailə hakimiyyətinin birinci dövründə olduğu kimi, XVIII əsrin ikinci yarısı və XIX əsrin əvvəllərində, əsr- lərdən bəri Yaponiyada yayılmış olan buddizm ilə konfusiçi- lik məfkurələrinin şiddətli mübarizəsi müşahidə edilmişdi. Kəndli üsyanlarının artması, ölkənin iqtisadi vəziyyətinin pis- ləşməsi və Tokuqava syoqunlarının buddist monastırlarına vur
duğu zərbələrlə əlaqədar olaraq, XVIII əsrin ortalarından eti
barən buddist kilsəsinin nüfuzu aşağı düşür. Yeni şəraitdə buddizm, feodalizm quruluşunu möhkəmlətmək, ölkənin mər- kəzləşdirilməsini təmin etmək üçün yararsız ideoloji alətə çev
rilmişdi. İndi əxlaqi-siyasi təlim olan konfusiçilik ön plana keçirdi. Tokuqava syoqunat rejiminin rəsmi dövlət ideologiyası buddizm və daosizmin təsiri altında meydana çıxmış olan Çju
sian konfusiçilik oldu. Bu ideologiyanın tərəfdarları syo- qun
at rejiminin müqəddəs, qanuni və əbədi olduğunu sübut edirdilər. Onlar səbr etməyə çağırır və qüdrətli yaradıcı zəka, hər şeyin əsası hesab etdikləri syoqunat rejimi ilə və qismətlə barışmağı tələb edirdilər. Tokuqava ailəsinin hakim ideologiyası olan Çjusian fəl- səfəsinə qarşı "milli alimlərin" ideoloji sistemi irəli çıxdı. "Milli alimlər" məsləkinə mənsub olan yapon alimləri və filo- sofları yabançı nəzəriyyələrə (buddizmə, Çin və Hollandiya təsirinə) qarşı mübarizə aparmaq və Yaponiyanın özünə xas olan spesifik xüsusiyyətləri (sintoizm, mədəni müstəqillik, ya pon dilinin təmizliyi) dirçəltmək üçün yapon əfsanəsinin ən qədim abidələrini ("Kodziki" və "Nixonqi" əfsanələrini) tərif- ləyib göylərə qaldırırdılar. Yaponiyanın məşhur tarixçisi və filoloqu Motoo ri Norinaqanın (1730-1801) tərəfdarları, Ya- po niyanın yeganə qanuni hökmdarı elan edi lmiş
"müqəddəs" imperatora danışıqsız itaət etməyə çağırırdılar.
168 "Milli alimlərin" təlimi antisyoqun blokunun royalist (monarxist) hərəkatının ideoloji əsası oldu, 1867-1868-ci illər burjua çevrilişinin hazırlanması və həyata keçirilməsində bö- yük rol oynadı. Motoori Norinaqanın şagirdi olan Xirata At- sutane (1776- 1843) həmin ideologiyanın görkəmli təbliğatçısı idi. O, imperator hakimiyyətinin bərpa edilməsinin zəruriliyi uğrunda fəal çıxış edirdi.
"Çin elminin" tərəfdarları olan başqa alimlər Tokuqava syoqunatının son dövründə xüsusilə 1853-1867-ci illərdə onun təklənmə xarici siyasətinə qarşı çıxırdılar. Nisbi təklənmə siyasətinə baxmayaraq ölkədə elmi-təbii bilik lər yayılırdı. Bir sıra alimlər öz əsərlərini Kopernik və Kant- Laplas nəzəriyyələrinə həsr edirdi. Yaponlar astronomi- ya dan başqa, geologiya və riyazi elmləri də öyrənir, hollandi- ya lıların köməyi ilə hərb elmlərini də öyrənməyə başlamışdı- lar. Holland alimlərinin təsiri altında Yaponiyada tibb elmlə- rinin yayılmasına da xeyli diqqət verilirdi. Təbiət elmlərinin inki şafı dini-fəlsəfi cərəyanlara zərbə vurur və materialist ide- ya ların yayılmasına kömək edirdi. XVIII əsrdə və XIX əsrin birinci yarısında dilşünaslıq da inkişaf etməkdə idi. Bu məqsədlə yapon dilinin qrammatik quruluşu, sözlərin hecalara bölünməsi və dəyişmə nəzəriyyəsi elmi cəhətdən işlənilirdi.
XVIII əsrin axırlarından etibarən holland dilinin öyrə- nil məsinə xüsusilə diqqət verilirdi. 1856-cı ilə Edoda (Tokio) "barbarların yazılarını öyrənmək üçün məktəblər" yaradılır və bunlarda holland dili ilə yanaşı, Avropanın başqa dilləri də öyrədilirdi. Amma yapon ziyalıları və yapon vətənpərvər alim
ləri tövsiyyə edirdilər ki, "yad dilləri öyrənək, lakin ana dilimizi unutmayaq".
Yaponların coğrafiya sahəsindəki bilikləri də genişlənir- di. 1782- ci ildə Koreyanın, Edzo və Ryukyu adalarının coğra- fiyasına dair böyük əsər yazıldı. Bununla yanaşı 1844-cü ildə Yaponiyanın xəritəsinin tərtib olunması başa çatdırıldı ki, bu da coğrafiyaşünaslıqda yenilik idi.
169
Ölkənin təklənmə siyasətini inadla davam etdirən höku- mət Avropa maarifinin Yaponiyada yayılmaması üçün sərt tədbirlər görürdü. Amma bu sahədə ölkə daxilində müxtəlif fikirlər və mövqelər də mövcud idi.
Bununla yanaşı XVIII əsrin ikinci yarısı və XIX əsrin əvvəllərində feodalizm dövrü ədəbiyyatının güclü inkişafı ilə xarakterikdir. Bu ədəbiyyat feodalizmin son dövrünə xas olan ən mühüm prosesləri, ilk növbədə isə şəhərlərin inkişafını, öl- kənin iqtisadi və ictimai həyatında tacir və sənətkar silkləri- nin nüfuzunun artmasını əks etdirirdi, yəni baxmayaraq sinfi mahiyyət kəsb edirdi. Romantik novella janrı və bu növdən olan əsərlər XVIII əsrin sonu və XIX əsrin birinci rübündə, xüsusilə geniş şöhrət tapmışdı. "Şəkilli kitabçalar" (qırmızı, göy və sarı rəngli) yayıl- mışdı. Bu ədəbiyyat burjuaziyanın rasionalistik (şüura və məntiqə əsaslanan) ideologiyasını əks etdirir və neokonfut- sian
çılıq, buddizm və sintoizm əlamətlərini özündə birləşdi- rirdi.
Bunların içərisində qısa hekayələr janrı, hakim feodal sinfinə qarşı çevrilmiş satirik "sarı kitabçalar" xüsusi yer tu- turdu . Syoqun hökumətinin cəza tədbirləri satirik əsərlərin qa dağan edilməsinə səbəb olduğundan müəlliflər didaktik ədəbiyyata daha çox üstünlük verirdilər. "Seriya-roman" tipli əsərlərdə qısa hekayələr forması mürəkkəb rəvayət üslubu ilə birləşirdi. Bu janrın ən görkəmli nümayəndələri "Camaat ha- ma mı" və "Camaat bərbərxanası" əsərlərinin müəllifi Sikitey Samba (1797-1844), "Yal ançı Murasaki, kəndli Qendzi" əsə- ri nin müəllifi Ryutey Tanexiko (1783-1842) idi. Dzippensya İkku da (1765-1831) XVIII əsrin son rübü və XIX əsrin əv- vəllərində şəhərlilərin və sənətkarların həyatını əks etdirən no vellalar yazırdı. Onun məşhur romanı olan "Böyük Tokay- do yolu ilə piyada" əsəri (1802) iki nəfər savadsız gəncin pul- ları olmadığına görə Tokaydo və bir sıra başqa iri şəhərləri piyada gəzdiyini realist ruhda əks etdirir. Yüklə 2,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|