Sünnəyə münasibətimiz necə olmalıdır?

 78
yetişәrsiniz” hәdisi bu cürdür. Hәdis olduqca “zәif”dir.  Şeyx 
Әlbaniyә görә isә “uydurma”dır.  
“Müsәlmanların gözәl bildiklәri şey Allahın nәzdindә dә 
gözәldir” hәdisi dә hәmçinin. Әslindә bu, Abdullah ibn Mәsu-
dun sözüdür vә Peyğәmbәrәdәk gedib çıxmır.   
“Ümmәtimin ixtilafı rәhmәtdir”
1
 hәdisi dә. Vә fiqh üsulu 
kitablarındakı neçә-neçә bu cür hәdislәr.  
 
Fiqh mirasından istifadənin zəruriliyi 
 
Müasir dövr alimlәrinin vәzifәsi fiqh vә fiqh üsulu ilә 
yanaşı, hәm dә hәdis elmi nöqteyi-nәzәrindәn fiqh mirasından 
faydalanmaqdır, – özü dә şüurlu vә qanan zehniyyәtlә – “zәif” 
hәdislәrә istinadәn çıxarılmış hökmlәri bir daha nәzәrdәn keçir-
mәkdir. Çünki hökm vermәdә “zәif” hәdislәrin әsas rolunu oy-
namadığı, halal vә haram mövzularına arqument olmadığı yek-
dilliklә qәbul edilib.  
Mötәbәr alimlәrin fiqh mirasına  şüurlu münasibәti mü-
hüm qanunvericilik vә sosial problemlәrә dair bir-sıra hökm-
lәrin “zәif” hәdislәrә әsasәn çıxarıldığı faktını aşkarlamağa im-
kan verәcәkdir.   
 
Qeyri‐müsəlmanların qanbahası 
 
Misal üçün, Cinayәt Qanunvericiliyinә görә zimmilәrә 
çatacaq qanbahasının miqdarı  mәsәlәsinә toxunaq. Fәqihlәrin 
әhәmiyyәtli hissәsinә – cümhura görә, Kitab әhli zimmilәrinin 
                                                 
1
 Bu hәdis haqda әtraflı mәlumat üçün bax: Yusif әl-Qәrdavi. Haqlı ixtilaf vә 
qәbahәtli firqәbazlıq arasında islam oyanışı. Hәdis sәhih deyildir. Amma 
fәhmdә  vә dinin ikinci dәrәcәli mәsәlәlәrindәki ixtilaf baxımından  onun 
mәnasını doğru saymaq mümkündür. Hәmçinin, әgәr sәhabәlәrin fiqhi ixti-
laflarında olduğu kimi, әdavәt vә  tәfriqәyә  sәbәb olmazsa, ixtilaf tәbii vә 
doğru bir şeydir.  

---

 79
(söhbәt “Darülislam” sakinlәrindәn gedir) qanbahası müsәlma-
na düşәn qanbahasının yarısı qәdәrdir
1
.   
Cümhur bu mәsәlәdә “Müsnәd” vә “Sünәn”lәrdәki bәzi 
hәdislәri dәlil gәtirmişdir.  İmam Buxari vә Müslimin eyniadlı 
“Came әs-Sәhih” kitablarında bu mәsәlәyә aid bir dәnә dә hә-
dis yoxdur. Yәni, cümhurun dәlil gәtirdiyi hәdislәri bәzi alim-
lәr qәbul, bәzilәri dә rәdd edir.  
Mәsәlәn,  Әmr ibn Şüeyb atasına istinadәn babasından 
rәvayәt edir ki, Peyğәmbәr (Ona Allahın xeyir-duası vә salamı 
olsun!) deyib: “Kafirin qanbahası müsәlmana düşәn qanbaha-
sının yarısı  qәdәrdir”. Hәdisi  İmam  Әhmәd, Nәsai vә Tirmizi 
rәvayәt etmişlәr.  
Bu hәdisin digәr variantı belәdir: “Peyğәmbәr hökm çı-
xardı ki, iki kitab әhlinin qanbahası müsәlmanlara düşәn qan-
bahasının yarısı  qәdәrdir.  İki kitab әhli isә  yәhudi vә xristian-
lardır”. Hәdisin bu variantını İmam Әhmәd, Nәsai vә İbn Macә 
rәvayәt etmişlәr.  
Digәr alimlәr isә bildirmişlәr ki, yәhudi vә xristianların 
qanbahası müsәlmanlara düşәn qanbahasının üçdә biri qәdәr-
dir. Mәsәlәn, bu fikir İmam Nәvәvinin “Minhac” adlı şәrh-kita-
bında mövcuddur. Demәli, bu alimlәrә görә, qeyri-müsәl-
manların qanbahasının müsәlmanlara düşәn qanbahasının yarı-
sı qәdәr olmağı haqda hәdis sәhih deyildir.  
Ancaq İmam Sövri, Zühri, Zeyd ibn Әli, İmam Әbu Hә-
nifә vә şagirdlәri düşünürlәr ki, zimminin
2
 qanbahası müsәlma-
na düşәn qanbahası qәdәrdir. Onlar belә bir hәdisi vә ya hә--di-
slәri dәlil gәtirirlәr ki, Peyğәmbәr öhdә altında olanların qanba-
hasını müsәlmanlarınkı  qәdәr müәyyәn etmiş, müsәlmana nә 
düşürsә, zimmiyә dә o qәdәr qanbahası ödәmişdir. Ancaq mü-
                                                 
1
 Bax: Şövkani. Neyl әl-Övtar, cild VII, sәh. 221-224. 
2
 Zimmi: (әrәb. “zimmi” – himayә altında, amanda olan). İslam ölkәlәrindә 
yaşayan vә bu ölkәlәrin vәtәndaşları sayılan qeyri-müsәlmanlara verilәn ad 
– tərcüməçinin qeydi.  

---

 80
xaliflәri onların  әsaslandıqları bu hәdislәri “zәif” hesab etmiş-
lәr.  
Qeyd edәk ki, hәr iki tәrәfin dәlil gәtirdiyi hәdislәr sәhih 
deyildir. Elә isә ümumi dini mәtnlәri, dini qayda vә universal 
mәqsәdlәri nәzәrә almaq lazımdır. 
Әgәr Qurani-Kәrimi oxusaq görәrik ki, istәr müsәlma-
nın, istәrsә dә müqavilә bağladığımız qeyri-müsәlmanların sәh-
vәn öldürülmәsi zamanı  hәr iki halda “onun (öldürülmüşün) 
ailәsinә qanbahası verilmәli, mömin bir qul azad edilmәlidir”. 
Aydın olur ki, Qurani-Kәrim bu mәsәlәdә qeyri-müsәlmanla 
müsәlman arasında ayrı-seçkiliyә yol vermir
1
.  
Demәli, islama görә, hәr bir kәsin canı toxunulmazdır, 
insanlar şәrәf-izzәtdә bәrabәrdirlәr. İslam yurdunun – Darülis-
lamın bütün vәtәndaşları bu mәsәlәdә  bәrabәrhüquqludurlar. 
Tarix boyu islam dövlәtlәri, Abbasi vә Osmanlı xilafәtlәri bәra-
bәrlik prinsipini әldә bayraq etmişdir. Ancaq indiki dövrdә bö-
yük güclәr qeyri-müsәlman azlıqlar problemini ortaya ataraq 
iddia edirlәr ki, bu azlıqlara zülm edilir vә müsәlman cinayәt 
hüququ onlara bәrabәrhüquqlu vәtәndaşlar gözü ilә baxmır.  
 
 
                                                 
1
 Bu  haqda “әn-Nisa” surәsinin 92-ci ayәsindә oxuyuruq: “Heç bir möminә 
başqa bir mömini öldürmәk yaraşmaz. Bu, sәhvәn (xәta üzündәn) olduqda 
müstәsnadır. Hәr kәs bir mömini sәhvәn öldürәrsә, o zaman o, mömin bir 
qul azad etmәli vә öldürülmüş şәxsin ailәsi qanbahasını sәdәqә olaraq bağış-
lamadıqda, onlara (ölәn  şәxsin varislәrinә) tam şәkildә qanbahası vermә-
lidir.  Әgәr (öldürülәn  şәxsin özü) mömin olduğu halda, sizә düşmәn olan 
bir tayfadandırsa, o vaxt (öldürülәn  şәxs) mömin bir qul azad etmәlidir. 
Әgәr (öldürülәn şәxs) sizinlә әhd (müqavilә) bağlamış bir tayfadan olarsa, o 
zaman onun ailәsinә qanbahası vermәklә bәrabәr, mömin bir qul dәxi azad 
etmәk lazımdır. Hәr kәs (azad etmәyә qul) tapa bilmәsә, o, Allah tәrәfindәn 
tövbәsinin qәbul edilmәsi üçün bir-birinin ardınca (arası kәsilmәdәn) iki ay 
oruc tutmalıdır. Allah (hәr şeyi) bilәndir, hikmәt sahibidir!” – tərcüməçinin 
qeydi.  

---