T. C. Kara harp okulu savunma bġLĠmlerġ enstġTÜSÜ GÜvenlġk bġLĠmlerġ anabġLĠm dali

 
 
93 
Temmuz  1968‟de  Baas  Partisince  gerçekleĢtirilen  darbe  ile  General 
Ahmed 
Hassan  
El Bakr devlet baĢkanı olurken yardımcılığına 31 yaĢındaki Saddam 
Hüseyin  getirilmiĢ;  sonraki  süreçte  de  Hüseyin,  1979‟da  Devlet  BaĢkanı 
Bakr‟in istifası üzerine Irak yönetimini devralmıĢtır (BBC Ġnternet Sitesi [web], 
2004). 
O döneme damga vuran en önemli geliĢmelerden birisi de Ġran Ġslam 
Devriminin gerçekleĢmesi idi. O döneme kadar batı yanlısı bir politika içinde 
olan, ABD ve Ġsrail‟le önemli iliĢkiler geliĢtiren, Ġran‟da gerçekleĢtirilen devrim 
sonrasında,  Batı  dünyası  özellikle  de  ABD,  Orta  Doğu  politikalarını  ve 
stratejilerini yeniden yönlendirmek zorunda kalmıĢtır.  
 
Devrimle  birlikte,  Batıya  sırtını  dönen,  ABD  ve  Ġsrail‟i  düĢman  ilan 
eden,  rejim  ihracı  stratejisini  yürüten  Ġran;  Irak‟taki  Baas  rejimini  de  tehdit 
etmekteydi.  O  dönemde  Ġran,  Arapların  liderliğine  soyunan  ve  Arap 
milliyetçiliği söylemi üzerinde hareket eden Saddam Hüseyin için, önemli bir 
tehdit  konumuna gelmiĢti (AltınkaĢ, 2005: 138).
 
 
Bu  dönemde  gerginleĢen  ve  en  nihayetinde  sekiz  yıl  süren  Ġran
-Irak 
SavaĢının  temelleri
 
de  bu  dönemde  atılmıĢtı.  Ġran
-
Irak  SavaĢının,  dini 
sorunlar, sınır sorunları ve siyasal farklılıklardan kaynaklanan çok sebepli  ve 
karmaĢık  gerekçeleri  bulunmaktadır  (Global  Security  Ġnternet  Sitesi  [web], 
2010b). Bu gerekçelerden en önemlileri aĢağıda sıralanmaktadır: 
 

 
1970‟li  yıllarda,  Orta  Doğu‟da  iki  önemli  güç  bulunmaktaydı,  Bunlar, 
1968‟de  iktidara  gelen  Baas  Partisi  yönetimindeki  Irak  ve  ġah  Rıza 
Pehlevi  yönetimindeki,  petrol  zengini  Ġran  Irak,  SSCB  ile  dostluk 
antlaĢması  imzalayıp,  Irak  petrol  Ģirketini  millileĢtirirken  Ġran,  Batı; 
özellikle  de  ABD  ile  iĢbirliği  sayesinde  hızla  güçlenmekteydi  (Yılmaz, 
2009:  257).  Bu  dönemde  iki  ülkenin  Orta  Doğu‟da  bir  hegemonya 
oluĢturma mücadelesi içinde olduğu söylenebilecektir. 
 

 
Ġki  ülke  arasındaki  sorunlar,  aslında  19.  yüzyıldan  beri  devam  eden 
ġatt
-
ül  Arap  su  yolu  sorunu  sebebiyle  uzun  bir  süredir  devam 
etmekteydi.  Ġran‟ın  Körfez‟de  stratejik  açıdan  önemli  olan  Hürmüz 

---

 
 
94 
boğazındaki  adaları  iĢgal  etmesi  üzerine  Irak,  Huzistan  bölgesinde 
yaĢayan  Arapları,  Ġran  aleyhine  kıĢkırtmaya  baĢladı.  Ġran  ise,  Irak‟ın 
kuzeyindeki Kürtlere silah ve cephane sağlayarak Irak‟ın Huzistan‟daki 
Araplarla birleĢmesini önlemeye ve ġatt
-
ül Arap konusunda Irak‟ı zor 
durumda bırakmaya çalıĢıyordu (Yılmaz, 2009: 258
-259). 

 
1975‟e gelindiğinde, Cezayir AntlaĢması ile Irak, Thalweg hattını kabul 
ederek,  ġatt‟ül  Arap‟ın  doğusunu  Ġran‟a  bırakmıĢ;  Ġran  ise,  Irak‟ın 
kuzeyinde  bulunan  Kürtlere  verdiği  desteği  kesmeyi  taahhüt  etmiĢti. 
Bu antlaĢmadan güçlenerek çıkan Irak, hızla silahlanmaya baĢladı
. Bu 
süreçte, Mısır‟ın Camp David antlaĢması ile Arap Dünyasından tecridi 
ile  birlikte,  Saddam  Hüseyin  yönetimindeki  Irak,  Arap  Dünyası 
üzerinde,  liderlik  planları  yapmaya  baĢlamıĢtı.  Bu  dönemde  Ġran‟da 
ġah‟ın  devrilmesiyle  birlikte,  Humeyni‟nin  ġii  rejimi,  devrim  ihracı 
stratejisi  ile  çevre  ülkeler  açısından  önemli  bir  tehdit  konumuna 
gelmiĢti.  Bu  durum,  özellikle  önemli  bir ġii nüfusa  sahip  Irak‟ta   ciddi 
endiĢe uyandırmıĢtı (Arı, 2004: 372
-374). 

 
Humeyni  Rejimi,  aynı  zamanda  Irak‟ın  Pan
-Arabist 
olarak 
nit
elendirilebilecek  ideolojisi  ve  Arap  Dünyası  üzerindeki  liderlik 
planlarının  karĢısında  bir  tehdit  konumundaydı  (Global  Security 
Ġnternet Sitesi [web], 2010b). 
 

 
Saddam  Hüseyin,  Arap  Dünyası  üzerinde  liderlik  planları  yaparken, 
bölgede önemli ağırlığı bulunan ABD ile iliĢki kurmaya çalıĢıyordu. Bu 
durum  ABD‟nin  de  iĢine  geliyordu.  Zira  Ġran  Devrimi,  ABD‟nin  Orta 
Doğu politikalarını da tehdit eder konuma gelmiĢti. ABD, Ġran‟ı Irak ile 
dengelemek istemekteydi (Yılmaz, 2009: 260). 
 
17 Eylül 1980‟de Cezayir AntlaĢmasını tanımadığını ve ġatt‟ül Arab‟ın 
Irak‟a ait olması gerektiğini ilan eden Hüseyin, 22 Eylül 1980‟de Ġran‟a savaĢ 
ilan etmiĢtir (AltınkaĢ, 2005: 138). 
 
SavaĢ,  baĢlangıcından  itibaren  Saddam  Hüseyin‟in  planlarına  aykırı 
biçimde geliĢmiĢti. Buna göre Saddam Hüseyin, karıĢıklık içinde olan Ġran‟ın 
kısa  sürede  yenileceğini  düĢünmüĢ  ancak  Ġran  kısa  sürede  istikrarı 

---

 
 
95 
sağlayarak,  üstünlüğü  ele  geçirmiĢtir.  Aynı  Ģekilde  Hüseyin,  Huzistan 
bölgesindeki Arapların desteğini elde edeceğini düĢünmüĢ ancak burada da 
beklediği  desteği  bulamamıĢtı.  SavaĢla  birlikte,  Irak‟ın  petrol  gelirlerinde  de 
önemli oranda azalma olmuĢ; bu durum da Irak ekonomisine, savaĢ giderleri 
ile birlikte önemli zarar vermiĢtir (Arı, 2004: 389). 
 
SavaĢın  ilerleyen  dönemlerinde,  Ġran‟ın  tekrar  gücünü  kazanması  ve 
Irak‟a  karĢı  üstünlük  sağlamaya  baĢlaması;  gerek  Arap  ülkelerinde  gerekse 
Batılı devletlerde endiĢe yarattı.  Bu durum sebebiyle, Arap ülkeleri ve Batılı 
ülkeler; özellikle de ABD, Irak‟a yardım etmeye baĢladı. Bu süreçte Sovyetler 
Birli
ği‟nin de Irak‟a silah sevkiyatını artırdığı dikkat çekmekteydi. Uluslararası 
platformda  giderek  yanlızlaĢan  Ġran,  BM  Güvenlik  Konseyinin  20  Temmuz 
1987  tarihli;  tarafları  ateĢkese  ve  savaĢ  öncesi  sınırlara  çekilmeye  çağıran 
kararını,  kabul  etmeyince,  BM  tarafından  da  ambargoya  uğradı.  Artan  iç  ve 
dıĢ baskılar üzerine ise 3 Temmuz 1988‟de BM Güvenlik Konseyinin kararını 
kabul etmek durumunda kaldı (Yılmaz, 2009: 264). 
 
SavaĢ  sonunda  iki  ülkenin  de  zararı  büyük  oldu.  Ġki  ülke  de  savaĢ 
sonunda,  baĢladıkları  konuma  gelirken,  uğradıkları  zararların  telafisi  uzun 
yıllar mümkün olmadı.
 
Uzun  süren  savaĢtan  çıkan  Irak,  zayıflayan  ekonomisi,  savaĢ 
sırasındaki  yoğun  borçlarının  ağırlığı  altında  zor  durumda  iken;  1988
-1990 
yılları  arasında  Saddam  Hüseyin,  Irak‟ın  bölgesel  gücünü  artırmak  ve  Arap 
Dünyasında liderlik rolünü elde etmek için uğraĢ veriyordu. Ġlk olarak, nükleer 
bir  güç  olmak  amacıyla,  nükleer  çalıĢmalara  giriĢmiĢ,  ardından  Suriye‟deki 
Baasçı  rakibi  Hafız  Esad‟ı  hedef  seçmiĢti.  Esad‟ı  Ġran‟ı  desteklemek  ve 
Ġsrail‟e  karĢı  olan  mücadeleden  uzaklaĢmakla  suçlamıĢ,  bu  noktada  Esad 
muhalifi  olarak  gördüğü  Lübnanlı  Hıristiyanların  ayaklanmalarına  destek 
vermeye baĢlamıĢtı. Bununla birlikte, Suriye‟nin ABD ile iĢbirliği yapması ve 
Hıristiyanların  kendi  içlerinde  bölünmelerini  hesaplayamaması,  hedefine 
ulaĢamamasına sebep oldu (Harris, 2000: 55).
 

---