Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türkmen Fakihleri;
98
Dolayısıyla bu coğrafyada adında Türkmen veya Türk nisbesi geçmese de birçok Türkmen Fakih bulmak mümkündür. Böyle bir çalıĢmada biz, öncelikle halen bu üç ülkede bulunan Eski Türk yerleĢim birimlerini ve bilginlerini, ulaĢabildiğimiz eski-yeni kaynaklardan tespit etmeye çalıĢtık. Bilahare bunların künyesine göre nispet edildiği Türk yerleĢim birimlerini tespitle, buna bağlı olarak o bölgelerde gerek Arap, gerek Ġranlı olabilecek bilgin-fakihleri ayırdık. Bu bilginlerin kavmi nisbesinin diğer nisbelerden ayrılması zor olduğu takdirde; sırf o yerleĢim birimine nispet edildiği, toplumsal yaĢam çevresinin insan zekâsına, örf ve adetlerine tesir ettiği olgusundan hareketle; Türkmen olmasa da Türk yaĢam biçimi ve Ġslam‟ı algılama biçiminden etkilendiğinden Türkmenlere nispet edilebileceğini düĢünmekteyiz. GeçmiĢ dönemlerdeki bilginlerin ırksal olarak Türkmen olduğunu tespiti, gerçekten zordur. Çünkü o dönemde henüz ulus-devlet olmadığı ve ilim dilinin çoğunlukla Arapça olması, ayrıca bir kayıt ve bilgi bulunmadığı için sırf Türk yerleĢim biriminde yaĢıyor veya oraya nispet ediliyor diye bir bilgini Türkmen veya Türk saymak doğru bir yaklaĢım değildir. Fakat Türklerin çoğunlukta yaĢadığı toplumsal çevreden etkilenme, Türkmen hocalardan ders alma ve dolayısıyla kendini o çevreye ait hissetme ve kendini Türkmen yerleĢim birimi ile isimlendirme/künyelendirme gerçeğinden hareketle de bir bilgini Türkmen sayabiliriz. O artık hâkim Türk-Ġslam kültürü ve çatısı altına sığınmıĢ kendini öyle ifâde etmiĢtir. Artık ona bu yönüyle Türk veya Türkmen demenin de bir sakıncası yoktur. Hatta bu bağlamda doğrudan Türk Irkına mensup olmasa da ona yakın coğrafya ve dil ailesinde bulunduğu için Çerkes ve Gürcü gibi Kafkas Milletleri de Araplar tarafından Türklere nispet edilir. Eski Türkmen Fakihlerinin tespitinde olmazsa olmaz kıstasımız; hakkında Türk olmadığına dair bir bilgi bulunmadığı müddetçe, kiĢi eski veya yeni bir Türk YerleĢim Yerinin nispetini/künyesini taĢıyorsa Türkmen sayılabileceği, ırken Arap veya bir baĢka ırktan olması mümkün olsa da Türklerden ilim ve tavır olarak etkilendiğinden Türkmen veya Türk sayılabileceğidir. Çünkü hocaları ve gözde talebeleri Türk olan, çarĢı- pazarında Türkçe konuĢulan, evlilikle Türk-Arap akrabalık bağları kuran aynı din sâliklerinin birbirinden zekâ kültür-medeniyet ve ilim olarak etkilenmemesi, ortak bir miras ve akıl oluĢturamamaları düĢünülümez. Türklük bu bağlamda salt bir ırksallık olgusu değil, manevi bir kültürdür. Evet, böyle bir kültürü oluĢturdular ki Emevî-Abbasi, Selçuklu ve Osmanlı
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 99 büyük devletleri ortaya çıktı. Tarihçiler Emevî Devletinin devamında, Abbasî devletinin kuruluĢ ve devamında Ġslam Ordusunda yer alan Türk Komutanların, “Mevâlî” denen Türk varlığının önemli derecede etkili olduğunda hem fikirdirler. Pek ala o dönemde ve günümüzde; çoğu Arap AraĢtırmacıların sırf o dönemde ilim dili Arapça olduğu için Arapça eser veren, künyesi/nispeti/aidiyeti doğrudan Türk olmayan âlimleri Arap saydığı gibi biz de onlar kadar olmasa da kendisini çoğunluğa Türk olan yerleĢim birimlerine nispet edeni Türk veya Türkmen sayabiliriz. Fakat elimizde tarihi kaynaklarda mevsuk bilgi varsa bu tür bilginleri değerlendirirken Ģüpheli olanları diğerlerinden ayırarak, farklı ikili-üçlü tasnif yöntemiyle tebliğimizi detaylandırdık. Bu cümleden olarak “Türkî ve Türk+Ġmân=Türkmânî” isimleriyle öne çıkan fakihler önce ele alınacak, daha sonra ise –künyesine/nisbesine göre- diğer muhtemel Türk olduğu düĢünülen isimler ele alınacaktır. Bu bağlamda karĢımıza yüzlerce bilgin ve fakih çıkmaktadır ki Orta Asya‟dakileri kaplamın dıĢında tutup Suriye-Irak ve Ġran‟dakileri inceleme alanına aldığımızda kaplam biraz daha daralacaktır. Dolayısıyla yukarıda açıkladığımız “Ortadoğu” kavramının göreliliğinden hareketle el-ân Orta Asya‟da bulunan fakihleri de tebliğimize konu ettik. Öncelikle tebliğimizde meĢhur olan 5-10 tanesinin hayatı, hocaları ve eserleri hakkında kısa bilgi vermeyi sonra diğerlerinin sadece isim ve eserleri ile zikretmeyi tercih ettik. Buna göre
Nispetinde “Türkmen, Türk” ifadesi veya Türkçe Ġsim olanlar, Türklerin bol olduğu Ģehirde yaĢayıp hakkında Türkmen olduğuna dair bilgi olanlar. Türklerin bol olmasa da yönetiminin Türklerde olduğu Ģehirlerde doğup-ölüp Arap, Fars veya bir baĢka kavimden olma ihtimali de olup Türk olması muhtemel olanlar. Burada bir sorunsal da Ģudur. Bilindiği gibi her tasnif bir eksiltme ve fazlalaĢtırmaya sebebiyet verebilir. Ama tasnif yapmadan da bilmek, bilim yapmak mümkün değildir. Orta Asya ve Ortadoğu diye bugün suni olarak oluĢturulan sahada tarihte birçok devlet geçmiĢ ama burada bütün devlet sınırlarından âzâde, halkın ortak kabul ettiği bir bir takım havza/bölgeler kabul edilmiĢ olup bunlara da çeĢitli isimler verilmiĢtir. Ġslam Tarihçilerinden Belazûrî ve Yakut el-Hamevi de bu anlayıĢtan hareketle; birbirindan az farkla Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|