Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler

102

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

Dolayısıyla Fakihin ismi Arapça kökenli de olsa onun Arap ve Fars olduğuna 

tam  olarak  delalet  etmez.  Ama  ismi  Türkçe  olursa  delâleti  kesine  yakındır. 

Çünkü  o  dönemde  Arap  ve  Fars  Kültürü,  o  coğrafyada  üst  kültürü  temsil 

ediyordu.  Neredeyse  hiçbir  Müslüman  Arap  ve  Fars,  çocuğuna  Türk  ismi 

vermezdi.  Zaten  o  dönemde  kiĢiler  ön  plandaydı,  sistemler  değil!  Manevi 

değer  olarak  Ġslam‟ı,  ferdi  ve  nesebi  değer  bilmenin  haricinde  Türklük-

Farslık-Araplık  gibi  üst  kurumsal  kimliği  öne  çıkaran  ucu-baĢı  belli  bir 

milliyetçilik/ırkçılık  yoktu.  Sadece  Emevi-Abbasi  Kabileciliğinin  altına 

sığınmak zorunda kalan, Arap, Acem, Türk olsun veya olmasın doğal olarak 

bir  kabilesi  olan  Müslümanlar  vardı.  Irkçılık,  milliyetçilik  ve  soyculuğu 

birbirine karıĢtırmamak gerekir. Kabile-lider bazlı bir yönetim ve taassup tarzı 

vardı.  

Tüm  bu  sınıflandırmalardan  sonra,  fakihleri  etnik  kökeni,  Ģehirleri, 

hocaları,  eserleri,  hayatları  vb.ye  geçmeden  önce  Ģunu  dikkatle  söylemek 

isterim  ki:  Dinimizin  verilerine  göre  etnik  köken;  yani  soy,  kesinlikle  dinin 

önüne  geçirilmemeli  bir  ideolojik  unsur  yapılmamalıdır.  Hele  hele,  bir 

devletin  olmazsa  olmaz  niteliği  kavim/ulus  devlet  mantığından  hareketle 

tanımlanmamalıdır. KiĢinin kendi soyunu ve kabilesini sevmek bilmek farklı –

ki  bu  konuda  olumlu  birçok  hadis  vardır.-  onu  yekdiğerinden  ayırıcı 

yönetimsel bir unsur yapıp üstünlük iddiası ayrı bir durumdur.  

ORTADOĞU‟DA TÜRKMEN FAKĠHLER 

Nisbesinde  “Türk/Türkman”  Ġfadesi  veya  Türkçe  Bir  Ġsim 

Olanlar: 

Muhammed 

b. 

Abdülkerim 

et-Türkistanî

9

: 

Ebu‟r-Recâ 

Necmuddin  ez-Zahidî  (658/1260)‟nin  hocalarındandır.  Hakkında  fazla  bilgi 

ve eser bulunamadı. 

Alâuddin  Ali  b.  Osman  b.  Ġbrahim  el-Mardinî  Ġbnu‟t-

Turkmânî(683-750/1284-1349):Hanefi  fakihi;  Akli  veakli  ve  nakli  ilimlerde 

özellikle fıkıh, hadis, tefsir ve hesapta derin âlimdi. Mısır‟da kadıyu‟l-Kudatlık 

yapmıĢ  olup  Cevahiru‟l-Mudiyye  müellifi  Abdülkadir  KureĢî‟nin  hocasıdır. 

                                                 

9

Özen  ġükrü,  DĠA,  “Zahidî”  md.,  XLIV,  82;  Özel,  Ahmet,  Hanefî  Fıkıh  Âlimleri,  67, 

Ankara 1990;  

---

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   103 

Fıkıhla  ilgili  olarak,  el-Hidaye‟nin  muhtasarı  niteliğinde  el-Kifaye‟si  vardır. 

Ayrıca yarım kalmıĢ Hidaye‟nin hadislerini tahric eden bir eseri vardır

10

.  

Hibetullah  b.  Ahmed  et-Türkistanî

11

  Ebü‟l-Berekât  en-Nesefî‟nin 

(710/1310) fıkıh usulüne dair Menârü‟l-Envâr adlı eserine Tebsıratü‟l-esrâr fî 

Ģerhi‟l-Menâr

12

 adıyla Ģerh etmiĢtir.

13

 

Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz et-

Türkmânî

14

, ez-Zehebî el-Fârikî, ed-DımaĢkî (673-748/1274-1348); ġafii 

Âlim  ve  Muhaddisi,  ġam  Bölgesi  Türkmenlerinden  olup  Mizanu‟l-Ġtidal, 

Tarihu‟l-Ġslam, Siyeru Ağlami‟n-Nübela gibi eserleri vardır. 

B.Türklerin  Bol  Olduğu  ġehirlerde  YaĢayıp,  Hakkında 

Türkmen Olduğuna Dair Bilgi Olanlar: 

EBÛ  HANÎFE  (Irak-Kufe  Türkmeni)  (ö.  150/767);Nu„mân  b. 

Sâbit b. Zûtâ b. Mâh: Hanefi mezhebinin kurucusu olup, bu mezhebin hukuk 

ve fıkıh düĢüncesinde mühim hissesi olan, imam-ı A‟zam diye meĢhur aslen 

Türk  veya  Fars  kökenli  Ġslam  Âlimi/Fakih/Müctehittir.  Kendisine,  yanında 

daima hokka ve divit bulundurduğu için “hokka ve divit taĢıyan anlamına 

gelen Hanîfe” veya meseleleri kısa zamanda akli gücü sayesinde tereddütleri 

kaldırıp,  çokluktan  ikiye-bire  indirip  çözümlediği  için  “bir/tek 

sahibi/babası”

15

,  aynı  zamanda  haktan/istikametten  ayrılmayan  anlamına 

geldiği

16

 “Ebû Hanife” denmiĢtir. Yoksa “Hanife” adında bir kızı olduğu için 

bu  künye  verilmiĢ  değildir.  Ebû  Hanîfe‟nin  aslının  Nesâ‟dan,  Enbâr‟dan, 

Tirmiz‟den  geldiği  veya  babasının  Fars,  annesinin  Hint  menĢeli  olduğu

17

 

yahut  Türk  asıllı  kabul  edildiği  rivayetleri  de  bulunmakla  birlikte  dedesi 

                                                 

10

 Özel, Ahmet, Hanefî Fıkıh Âlimleri, 70, 79. 

11

 Özel, Ahmet, Hanefî Fıkıh Âlimleri, 73. 

12

 Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2190. 

13

 Koca Ferhat, Diyânet Ġslâm Ansiklopedisi (DĠA), “Menâru‟l-Envâr” md., XXIX, 118. 

14

 Özel, Ahmet, Hanefî Fıkıh Âlimleri, 185; Ġbni Hacer,ell-Heytemî, el-Hayrâtü‟l-Hisân,III, 

426, Kahire 1304; Brockelmann, Geschichte Arabischen Litteratur, II, 57, Leiden 1943-1949, 

Supplementband.,  II,  45,  Leiden  1937-1942;  Ġbnu‟l-Ġmâd,  ġezeratu‟z-Zeheb,  VI,  153,  115, 

Beyrut ts.; ġevkânî, el-Bedretu‟t-Tali‟ bi Mehâsini men ba‟de‟l-Karni‟s-Sâbi‟, II, 110, Kahire 

1348; Bağdadî Ġsmail PaĢa, Hediyyetu‟l-Arifin, II, 154, Ġstanbul 1951-1955; Ziriklî, el-A‟lam, 

VI, 222, Kâhire 1954-1959; TaĢköprüzâde, Miftahu‟s-Sa‟âde, II, 359, Ġstanbul 1905/1985. 

 

15

Hanîf kelimesi terim olarak;“Bir veTekOlan Allah‟a, tevhide (Allahın birliğine)” inanan 

anlamına gelmesinden mülhem… 

16

 Ġbn Hacer, el-Hayrât,  32.  

17

 Hamîdullah Muhammed, Ġslâmda Devlet Ġdaresi, 31, Ġstanbul 1963 

---