Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bir Ģeyin hem kendisini hem de baĢkasına delâletini bilmektir
- Zehebî ve Süyûtî gibi biyografi müelliflerinin Mâtürîdî‟yi Türk olduğu için terkettiklerini
- Meâhizü (Mehazü)‟Ģ-ġerâi fî Usûli‟l-Fıkh Kitâbü‟l-Cedel fî Usûli‟l-Fıkh. er-Red ale‟l-Karâmita (fi‟l-fürû). ġerhu‟l-Câmi‟is-Saġîr;
110
Ġmam Matüridi, Ġmam-ı Ağzam gibi Fıkha bütüncül, hemen hemen herĢeyi içine alan bir tanım getirmekle kelam ile fıkhı birbirine yaklaĢtırır. Hatta O‟nu da aĢarak fıkhın anlamını bir Ģey vasıtasıyla ötekini yani bağlantılı olduğu kümeleri de bilmek Ģeklinde açıklayarak, fıkhın neredeyse bir hakikat arayıĢı anlamına geldiğine iĢaret eder. Ġmam Matüridi‟ye göre Fıkıh; “
30 iki üçyüz yıl sonra görüĢleri yaygınlık kazanmıĢtır. Fıkha dair eserleri Ģunlardır:
30 ÇağdaĢ araĢtırmalarda Mâtürîdî‟nin tefsir, kelâm, fıkıh ve usulü, mezhepler tarihi alanlarında önemli mevkiine rağmen gerek mezhepler tarihine dair eserlerde gerekse bibliyografik kaynaklarda ihmal edildiği belirtilmekte ve sonraki dönemlere çok az eseri intikal eden EĢ„arî‟nin mezhebinin yayılmasına karĢılık Mâtürîdî‟nin mâruz kaldığı bu ihmalle ilgili çeĢitli sebepler ileri sürülmektedir. Bunlar arasında Mâtürîdî‟nin hilâfet merkezi Bağdat‟tan uzakta yaĢamıĢ olması, Arap tarihçileri tarafından kasıtlı olarak zikredilmemesi, siyasî iktidarla anlaĢmazlık içinde bulunması sebebiyle EĢ„arîler gibi devlet imkânlarından yararlanmamıĢ olması, EĢ„arîliğin Nizâmiye medreselerinde okutularak Ġslâm dünyasının her tarafına gönderilecek kimseler yetiĢtirilmesine mukabil Mâtürîdîliğin resmî eğitim kurumlarına girememesi, EĢ„arîliğin ġâfiîler ve Mâlikîler gibi farklı kitleler tarafından benimsenmesine rağmen Mâtürîdîliğin sadece Hanefîler‟e münhasır kalması, Mâtürîdîliğin akla daha fazla önem vermek suretiyle muhafazakâr ulemânın ve biyografi müelliflerinin ilgi alanı dıĢında kalması, Hanefî çevrelerinin Mâtürîdî‟nin Ebû Hanîfe‟nin otoritesini gölgelemesinden endiĢe etmeleri, eserlerinin dil ve üslûp açısından problemli oluĢu gibi bir dizi sebep kaydedilmektedir. Bazı araĢtırmacılar ise Zehebî ve Süyûtî gibi biyografi müelliflerinin Mâtürîdî‟yi
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 111 Meâhizü (Mehazü)‟Ģ-ġerâi fî Usûli‟l-Fıkh Kitâbü‟l-Cedel fî Usûli‟l-Fıkh. er-Red ale‟l-Karâmita (fi‟l-fürû). ġerhu‟l-Câmi‟is-Saġîr; Muhammed eĢ-ġeybânî‟nin Hanefî mezhebinin temel kaynaklarından olan el-Câmiu‟s-saġîr adlı eserinin Ģerhidir.” 31
Mâtürîdî‟nin eserlerinde savunduğu fikirler Ehl-i sünnet‟in temel görüĢleri olup iman-amel ayırımı (kebîre) konusunda mutedil Mürcie görüĢünü benimsemesinin onun Ehl-i sünnet çizgisi dıĢında kalmasını gerektirmeyeceği gibi Kaderiyye‟nin mukabili saydığı Mürcie‟yi eleĢtirmesi de böyle bir iddiayı geçersiz hale getirir. Günümüze kadar gelmeyen eserlerinde Ehl-i sünnet tabirinin yer alıp almadığı hususunda bir Ģey söylenemezse de Mâtürîdî‟nin öğrencisinin öğrencisi olan Ġbn Yahyâ gibi bir âlim aynı tabiri sıkça kullanmaktadır. Aslında Mâtürîdî‟den sonra yaygın hale gelen Ehl-i sünnet (ehlü‟s-sünne ve‟l-cemâa) tabiri, akaid konusunda Resûlullah ile ashap cemaatinin yolunu (sünnet) takip edenler, yani ashap yoluyla bize aktarılan Hz. Peygamber‟in Ġslâm anlayıĢını benimseyenler demek olup bu tabir namazın kılınıĢ Ģekli dahil olmak üzere genel Ġslâm anlayıĢını içermektedir. Bu da müslümanların büyük çoğunluğunun esasen benimsediği bir husustur. Mâtürîdî‟nin ihmal ediliĢi için ileri sürülen sebepler az veya çok etkili olmuĢtur. Nitekim Ebü‟l-Yüsr el-Pezdevî, Kitâbü‟t-Tevhîd adlı eserini yeterli bulmasına rağmen onu dil ve üslûp açısından problemli bulduğu için kendi kitabını yazmayı gerekli görmüĢtür. Alâeddin es- Semerkandî de Mâtürîdî‟nin fıkıh usulüne dair eserlerinin son derece sağlam delil ve güçlü istidlâllere dayanmasına rağmen ilgi görmemelerinden yakınır ve bunun sebebinin lafız ve mânalarının anlaĢılır olmayıĢı veya himmet ve gayret azlığında aranması gerektiğini belirtir. Ona göre fakihlerin Mâtürîdî‟nin eserlerinde görülen kelâm tartıĢmalarıyla ilgilenmeyip sadece fıkha meyletmeleri yalnız fıkhî meseleleri ele alan eserlerin yaygınlık kazanmasına sebep olmuĢtur. Mâtürîdî‟nin yaĢadığı bölgenin çeĢitli istilâlara mâruz kalıp dinî eserlerin tahrip edilmesi, ayrıca Mâverâünnehir‟in Bağdat, Basra ve Kûfe gibi ilim ve kültür merkezlerinden uzakta olmasının eserlerinin ihmal edilmesindeki etkisinin göz önünde bulundurulması gerektiğine dikkat çeken Bekir Topaloğlu‟na göre ise bu ihmalin temelinde muhaddislerle fakihlerin Mâtürîdî‟nin görüĢlerini Mu„tezile‟ye yakın kabul etmelerinin yatması kuvvetle muhtemeldir. Madelung‟a göre Mâtürîdî‟nin görüĢlerinin Mâverâünnehir‟in batısında sağlam bir yer edinememiĢ olmasında Hanefîliğin ana merkezi olan Irak‟ta Ebü‟l-Hasan el-Kerhî, Cessâs ve Ebû Abdullah Hüseyin b. Ali es-Saymerî gibi önde gelen Hanefî âlimlerinin itikadda Mu„tezile mezhebini benimsemelerinin büyük tesiri olmuĢtur. Aslında Mâtürîdî Ġslâm dünyasında tamamen ihmal edilmiĢ değildir. GörüĢleri ve biyografisine dair bazı bilgiler, erken dönemlerden itibaren bilhassa kendisini büyük bir otorite kabul eden Mâverâünnehir Hanefîleri‟nin teliflerinde, hicri 7. Miladi 13.yüzyıldan itibaren de çok sınırlı biçimde diğer mezheplere ait eserlerde yer almaya baĢlamıĢtır. Bununla birlikte ona ayrılan yerin çok yönlü ilmî Ģahsiyetine uygun olduğu söylenemez (Özen ġükrü, DĠA: MatüridîMd., XXIIX, 147) 31 Özen, ġükrü, DĠA: MatüridîMd., XXIIX, 149 Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|