Tarixin göy qübbəsini işıqlandıranlar
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
260 uğrunda apardığı mübarizə uduzuldu. Onun öz qohumlarını əyalətlərdə mühüm vəzifələrə qoymaq yolu ilə mərkəzi hakimiyyəti möhkəmləndirmək cəhdləri, nəticə etibarilə bu hakimiyyəti nəinki möhkəmləndirmədi, əksinə gözdən saldı və separatizmi hərtərəfli qaydada gücləndirdi. Xilafət sürətlə bir-birindən uzaqlaşan partiyalar arasındakı vətəndaş müharibəsinə cəlb olunurdu. Bu partiyalar isə bir az əvvəl vahid və sıx birləşmiş olan müsəlman icmasının liderləri ətrafında yaranırdı. Osmanın həlak olması ilə bu müharibə var gücü ilə alovlanmağa başladı. Osmanın ən böyük xidmətlərindən biri, onun əmri ilə Quranın vahid və qəti mətninin müəyyən edilməsi idi. Osman bunu gənc müsəlman cəmiyyətini birləşdirmək məqsədilə etmişdi, lakin onun ümid bəslədiyi nəticələr əldə edilmədi. Osmanın qətlə yetirilməsindən sonra Əli ibn Əbu Talib xəlifə elan edildi. Osmanın süqutunda mühüm rol oynamış Misir nümayəndələri əvvəlcə Əlini müdafiə etdilər. Bir qədər tərəddüd etdikdən sonra onlara müqəddəs şəhərlər olan Məkkə və Mədinə, onlarla birlikdə İraq da qoşuldu. Lakin Suriya canişini, həlak olmuş Osmanın əmisi oğlu Müaviyə, Məhəmmədin digər silahdaşları, həm də peyğəmbərin nüfuzlu dul qadını Ayişə şəxsi qərəzkarlığına görə Əlinin xəlifə vəzifəsinə namizədliyini müdafiə etməkdən qəti surətdə imtina etdilər. Hakimiyyət uğrunda kəskin mübarizə müsəlmanların Əli tərəfdarlarına – şiələrə və onun əleyhdarlarına – sünnülərə bölünməsinin başlanğıcını qoydu. Bu mübarizə uzunmüddətli xarakter almaqla dəyişilən uğurla gedirdi. İlk dövrlərdə, 656-cı ildə Əli “dəvə döyüşü” adlanan Bəsrə yaxınlığındakı vuruşda ona müxalif olan Talka və əz-Zübeyrin az saylı və pis təşkil olunmuş qoşununu darmadağın etməklə üstünlük qazandı. Lakin varlı Suriyanın hökmranı Müaviyə qalırdı, o, Əlinin Ərəbistandakı qüvvə və vasitələrindən xeyli güclü olan hərbi və iqtisadi potensiala malik idi. Bu vaxt Əli öz iqamətgahını İraqa, Kufəyə köçürdü və öz əleyhdarı ilə mübarizəyə hazırlaşmağa başladı. 657-ci ildə Siffin yaxınlığında, Suriyada Fərat çayının sağ sahilində Əlinin qoşunu ilə Müaviyənin qoşunu arasında böyük döyüş baş verdi. Rəvayətə görə vuruşun özləri üçün ağır anında, Əlinin düşmənləri nizələrinə Quranın vərəqələrini keçirdilər və bununla bildirmək istədilər ki, müsəlmanların müqəddəs kitabının göstərişlərinə uyğun 261 olaraq onlar sülh təklif edirlər. Bu hiyləgərliyə aldanan və işin münsiflər məhkəməsinə verilməsi ilə razılaşan Əli qələbəni əldən buraxdı. Məhkəmədə Müaviyənin nümayəndəsi Əmr ibn əl-As Əlinin nümayəndəsi Əbu Musadan Əlinin vəzifədən salınmasına razılıq ala bildi. Eyni zamanda Əli Müaviyəyə qarşı dayandırılmış müharibəni ləngimədən bərpa etmək imkanından məhrum oldu, çünki onun qoşununun xeyli hissəsi (4 mindən 12 min adama qədər) xəlifəliyin məsələsinin münsiflər məhkəməsinin həllinə verilməsini islamın ruhu ilə bir araya sığışmadığını əsas götürərək, Əlinin düşərgəsini tərk etmişdi. Beləliklə, həm Müaviyə, həm də Əliyə qarşı fəal mübarizə aparan “xaricilər” cərəyanının əsası qoyuldu. Əli tarixə erkən islamın ən faciəli və ziddiyyətli firuqlarından biri kimi daxil olmuşdur. Sünnülər üçün o, adi öləri insandır, “mömin xəlifələrdən” biridir, dindarlıq, vicdanlılıq, igidlik və nəciblik nümunəsidir. Şiələr üçün isə Əli Məhəmməd hakimiyyətinin və onun Allahla əlaqəsinin birbaşa varisidir. Şiələrin nəzərində Əli bəzi hallarda hətta Məhəmmədin özünü arxa cərgədə qoyurdu. Bəzi şiə sektalarında isə Əli az qala ilahiləşdirilir. Əlinin nəsli olan Ələvilər öz başlanğıcını onun müxtəlif arvadlarından olan çox sayda uşaqlarının bir hissəsindən götürür. Bu uşaqlar arasında ən məşhur olanlar, Məhəmmədin qızı Fatimədən olmuş Həsən və Hüseyn, bir də Mühəmməd ibn əl-Xənəfiyyə idi. Şiələrin sitayiş etdikləri 12 imamdan onu öz nəslini Həsən qolundan götürür. Çünki şiələrin düşüncəsinə görə imamlıq yalnız Əliyə və onun irsi qaydada keçən nəslinə məxsusdur. İndi də müsəlman ölkələrinin hamısında Əlinin çox sayda nəsli yaşamaqdadır. Onlar yaşıl çalma örtmək, seyid və ya şərif adlanmaq hüququna malikdir. İordaniyanın mərhum kralı Hüseyn ben Təllal və Mərakeşin mərhum kralı II Həsən birbaşa Əli nəslinə aid edilirdilər. Əli islam yolunda böyük igidliklər göstərmiş, bir sıra çətin hallarda öz qəhrəmanlığı ilə döyüşün nəticəsinin uğurlu olmasına nail olmuşdu. Onun döyüş qabiliyyəti əfsanələrə çevrilsə də, çox hallarda öz əsasını olmuş hadisələrdən, faktlardan götürür. Lakin onun həyatının sonu faciəli oldu. Əli Müaviyəyə qarşı silahlı mübarizədə təşəbbüsü əldən vermişdi və 661-ci ildə Kufə məscidinə daxil 262 olanda xaricilər cərəyanına mənsub olan bir döyüşçü tərəfindən qılıncla ölümcül yaralandı və aldığı yaradan tezliklə öldü. Əlinin arvadı, Məhəmmədin qızı Fatimədən peyğəmbərin bütün nəsli öz başlanğıcını götürür. Fatimə müsəlmanlar, xüsusən şiələr tərəfindən çox sayılır. Şiə İsmailit sülaləsi olan və X–XII əsrlərdə Misirdə və Şimali Afrikada hökmranlıq etmiş Fatimilər sülaləsi də öz mənbəyini Fatimədən götürdüyünü xüsusi qürurla qeyd edirdi. Əli və Fatimənin övladları olan Həsən və Hüseynin də həyatı faciəli qaydada sona çatdı. Həsən Əlidən sonra ikinci imam hesab olunur və atası 661-ci ildə öldürüldükdən sonra İraqda xəlifə elan edildi. İraqdakı Əli tərəfdarları Həsəni suriyalılarla mübarizəni bərpa etməyə təhrik edirdilər. Lakin Həsən xəlifə Müaviyə ilə danışıqlar aparmağa can atırdı. Ali hakimiyyət iddiasından imtina etmək üçün Həsən Müaviyədən pul kompensasiyası istədi. Öz kiçik qardaşı Hüseynə 2 milyon dirhəm məbləğindəki yarımdan əlavə, özünə 5 milyon dirhəm və bir İran nahiyəsindən daimi gəlirin çatmasını tələb etdi. Bundan sonra peyğəmbərin nəvəsi İraqı tərk etməyə məcbur oldu və özəl şəxs kimi Mədinədə məskunlaşdı. Müaviyə üçün o, artıq heç bir siyasi təhlükə ola bilməzdi. Həsən 669-cu ildə Mədinədə 45 yaşında öldü, fərziyyəyə görə onu zəhərləmişdilər. Şiələr onun ölümünə görə günahı Müaviyənin üstünə yıxdılar və Həsən “böyük şəhidə” çevrildi. Peyğəmbərin nəvəsi, Əli və Fatimənin kiçik oğlu Hüseyn üçüncü şiə imamı hesab olunur. 669-cu ildə böyük qardaşı Həsən öldükdən sonra o, Ələvi nəslinin başçısı oldu, lakin uzun müddət elə bir mühüm siyasi rol oynamadı. 680-ci ildə xəlifə Müaviyə öldükdən sonra İraqda Əməvilər əleyhinə müxalifət fəallaşdı. Kufə şiələri Hüseyni özlərinin üçüncü imamı kimi tanıdıqlarından onu xəlifə Yezidə qarşı üsyana başçılıq etməyə dəvət etdilər və ona geniş müdafiəni vəd etdilər. Kufəlilərin çağırışına cavab verən Hüseyn kiçik dəstə ilə Məkkədən yola düşdü, əvvəlcədən isə Kufəyə əmisi oğlu Müslüm ibn Əkili göndərmişdi. Kufənin minlərlə sakini Hüseynə sədaqət barədə Müslümə and içdilər, lakin kufəlilərin çıxışı elə başlanğıcında yatırıldı. Müslüm tutuldu və dar ağacından asıldı. Bu kədərli xəbəri Hüseyn artıq yolda olanda aldı, lakin geri dönmək istəmədi. Kufə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|