Tarixin göy qübbəsini işıqlandıranlar
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
266 Napoleon Bəşəriyyətin taleyinə ən müdhiş hadisələr gətirən, insan təbiətinə isə yad bir şey olan müharibələr özünün eybəcərlik, dağıdıcılıq, qaniçicilik mahiyyətinə baxmayaraq, dünya tarixinin ən cəzbedici və maraqlı anlarını təşkil edir. Müharibələr sonralar yer üzündən silinmiş xalqları belə ümumdünya salnaməsində qoruyub saxlamışdır, onların qələbələrini, hərbi qüdrətini min illər keçdikdən sonra başqa nəsillərə çatdırmışdır. Şəxsiyyətlərə gəldikdə, tarix hərbi istedadı olanları digər daha böyük istedad sahiblərindən də artıq böyük məhəbbətlə əzizləyib, saxlayır. Böyük zəka qüdrətinə malik olan adamlardan fərqli olaraq hansısa döyüş səhnəsində öz hərbi qüdrətini və bacarığını göstərmiş şəxslər tarixin sıradan çıxmayan “yol yoldaşlarına” çevrilmiş, böyük zaman məsafəsi keçdikdən sonra belə, onlara maraq və heyranlıq azalmamışdır. Sərkərdələrin fərasəti daha geniş ərazi zəbt etmək, şəhərlər tutmaq, ölkələr fəth etmək, nəhayət daha çox qan tökməklə qiymətlənsə də, insanlar bu bəlaları öz mahiyyətində ayırıb, onu törədənləri bir sehrlilik haləsinə bürüyür, belə fəaliyyəti tarixin görünməmiş nailiyyəti və bütünlükdə ümumbəşəri zəfər kimi qəbul edir. Onlara aludə nəzərlər dikildikdə, elə təsəvvür yaranır ki, guya bəşəriyyət nəsə qazanmışdır, yer üzünün sahəsi bu qələbələr hesabına genişlənmişdir və itkilərin miqdarında aşkara çıxan qələbə insan varlığını şərəfləndirmişdir. Müasir insan müharibəyə, qan tökülməsinə nifrət bəslədiyi halda, keçmiş müharibələri, böyük tarixi döyüşləri həvəslə öyrənir, onların hər bir detalına nüfuz edir, çalınmış qələbəyə, əslində isə elə bil ki, axıdılan qan çayına sevinir. Zəfərlərin müəllifi az qala müqəddəslik, ən azı isə pərəstiş və məhəbbət obyektinə çevrilir. İnsanlar bu qalibiyyətli sərkərdələr qarşısında çətin müharibələrdə təslim olmuş ordular və döyüşçülər kimi baş əyir, diz çökür, elə bil ki, həmin bədbəxtlərin qul aqibətini, itaət etmək xislətini yenidən yaşayırlar. Müharibənin yaratdığı qeyri-adi, bəlkə də fantastik təsir gücü, cazibə qüvvəsi də bu paradoksallıqdadır, ümumən ona olan nifrətin unudulub, onun ayrı- 267 ayrı nümunələrinə hansısa, bəzən hətta saxta meyarları əsas götürməklə heyran nəzərləri dikməkdədir, anlaşılmayan məftunluqdadır. Lakin müharibənin, döyüşlərin cazibə qüvvəsini təkcə aldadıcı rəydə, qiymətdə axtarmaq da düzgün olmazdı. Bu insan əməlləri və vəziyyətləri içərisində elə nadiri və heç nə ilə müqayisə edilməyənidir ki, qanlı döyüşdə bəşər övladının bütün ruhi və fiziki qüvvələri sınağa çəkilir, insan ağlının qüdrəti, onun ruhi və mənəvi qüvvələri ilə birlikdə səfərbər edilir, bu anda həm yüksək ağıl, həm də hiyləgərlik, cəsarət, igidlik, hansısa gözlənilməz bir hərəkət və ya fəndlə vəziyyəti iti sürətlə dəyişdirmək bacarığı işə düşür. İnsan təbiətin ona bəxş etdiyi bütün imkanlarını, resurslarını işə salır, bu anda onun qüvvəsi, iti ağlı, biliyi, düşünmə və qərar vermə qabiliyyəti görünməmiş qaydada ona və hadisələrin inkişafına xidmət göstərir, döyüşçünün, xüsusən döyüşə başçılıq edən sərkərdənin təbii potensialının dəyərini dəfələrlə artırır, böyüdür və sınaq anında onun görünməmiş qəflətiliklə üzə çıxmasına şərait yaradır. Sərkərdə təkcə böyük qələbə çalmır, həm də insan ağlının, insan cəsarətinin, bütünlükdə ruhunun ağlasığmaz miqyasını nümayiş etdirir, insanın malik olduğu böyük əqli, mənəvi, psixiki qüvvənin zəfərinə çatır. Ağır döyüşlərdə qələbə hərbi bacarıq, taktika məharəti hədlərini aşıb keçməkdən xəbər verir, çətin vəziyyətdə, böhran anında insanın görünməmiş zəkaya və heç bir risqlə müqayisə olunmayan, qeyri-bəşəri cəsarətə malik olduğunu göstərir. Bəlkə də buna görədir ki, insanlar böyük sərkərdələrə məhəbbət, ən azı pərəstişlə yanaşırlar, dövrlər və zövqlər dəyişsə də onlara sitayiş azalmır. Ona görə də tarix onları əziz övladları kimi qoruyub saxlayır, qədim insanın iftixarla baxdığı şəxsiyyətlər bu gün də öz qiymətlərini itirmir. İri qələbələri hesabına hərb tarixindən bəşər tarixinin səhifələrinə keçənlər bir an da olsun unudulmurlar, cəsədlərindən bir atom qalmasa belə, onların adını və ruhunu insanlar əzizləyir, bəşəriyyətin ağuşunun hərarəti zaman zülmətində itib batmamaq üçün, onların üzərinə düşən işıq selinin azalmasına imkan vermir. Heyranlıq, aludəçilik nöqteyi-nəzərindən biz heç də Böyük Aleksandra əfsanələr yaradan müasirlərindən və onun ardınca gələnlərdən, Qay Yuli Sezarı ölümə gedərkən də fərəhlə salamlayan köhnə legionerlərindən o qədər fərqlənmirik. 268 Hannibal bir neçə il ərzində qədim romalıları qorxu və təşviş içərisində saxladığı, Böyük və Kiçik Stsipionlar müvafiq olaraq əvvəlcə Karfageni alçaldığı sülhə məcbur edib, sonra onu yer üzündən sildikləri halda, biz onların hər üçünə heç də nifrətdən xəbər verməyən canlı maraq göstərir, qəhrəmanlıqlarını öyrənməklə onların şəxsiyyətlərini vəsf edirik. Monteskyenin səmimi tərifindən sonra biz Böyük Karlın insani xüsusiyyətlərinə də həsəd aparırıq. Qərbin ifşaedici təbliğatına baxmayaraq heç kəs Çingiz xanın və ya Tamerlanın hərb qüdrətini, böyük əraziləri öz hakimiyyətinə tabe etməsini inkar edə bilmir. Əgər XVIII əsrin əvvəllərində sərkərdə Con Çörçill Malboro Avropada bir sıra qələbələri ilə ingilis silahının şöhrətini artırdısa, onun nəslindən olan Uinston Çörçill XX əsrdə faşizmə qarşı mübarizənin təşkilatçılarından biri olmaqla, İkinci dünya müharibəsinin qəhrəmanları sırasında özünə yer tapdı. Bu sərkərdələrin hamısı hərbi uduş uğrunda vuruşsa da, onların zəfərləri və ya məğlubiyyəti müxtəlif dövrlərdə dünyanın sifətinin dəyişilməsində az rol oynamamışdır. Onların qələbələrindən bu sifətdə müəyyən eybəcərlik nişanələri yaransa da, bir çox hallarda onlar ümumi proqressə yol açmışlar. İkinci dünya müharibəsi dövründə anti-Hitler koalisiyası və onun aparıcı qüvvələri olan SSRİ, ABŞ və İngiltərə Hitler Almaniyası və militarist Yaponiyası üzərində qələbə çalmaqla dünyanı faşizm taunundan xilas etmiş, bir çox xalqları fiziki məhv olmaqdan və köləlikdən qoruyub saxlaya bilmişdilər. Ona görə də İkinci dünya müharibəsindəki qələbə bəşəriyyətin zülm və istismardan azad olan gələcəyi üçün əldə edilən zəfər idi. Tarixin ən böyük sərkərdələri içərisində Napoleon ayrıca yer tutur. Onun həyatını möhtəşəm qələbələr və acı məğlubiyyət bəzəyir. O, Sezara daim qibtə ilə baxırdı, onun pərəstiş etdiyi bir sərkərdə kimi Makedoniyalı Aleksandrın çox cavan vaxtı dünyanı fəth etməsinə açıq qısqanclıq göstərirdi. Napoleon da öz sərkərdə qabiliyyətini öz sələfi Böyük Aleksandr kimi, onunla müqayisə bir qədər bütünlüklə ədalətli olmasa da, gənc yaşlarından göstərməyə başlamış, 31 yaşında Marenqodakı, bundan dörd il sonra isə Austerlitsdəki daha parlaq qələbəsini qazanmışdı. Napoleon elə bir şəxsiyyətdir ki, hətta məğlubiyyəti da ona əlavə şöhrət bəxş etmişdir. Çünki o, faciə anında da özünü faciə qəhrəmanı kimi Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|