Telman hüseynov azərbaycan Respublikasının əməkdar iqtisadçısı, iqtisad elml

Telman Huseynov 

 

554

AVANS – gələcəkdə alınacaq istehsal vasitələrinə, yerinə  yetiri-

ləcək işlərə, göstəriləcək xidmətlərə görə əvvəlcədən ödənilən (veri-

lən) maliyyə vəsaitidir. 

 

B 

BALANS  DƏYƏR   –  əsas  fondların  və  dövriyyə  vəsaitlərinin 

mühasibat balansınında təsbit olunmuş qiymətləridir. 

 BALANS  MƏNFƏƏT   –  məhsulun  satışından,  qeyri-istehsal 

xarakterli  iş  və  xidmətlərin  icrasından  və  satışdan  kənar  əməliyyat-

lardan (cərimə sahksiyaları və s.) əldə olunan və balansda təsbit olu-

nan gəlirlərin məcmusudur. 

BANK  –  pul  vəsaitlərinin  toplanması,  ödəmələrdə  vasitəçilik 

edən (passiv əməliyyatlar) və qiymətli kağızlar buraxılması, müxtəlif 

məqsədli  ssudaların  verilməsini  həyata  keçirən  (aktiv  əməliyyatlar) 

maliyyə  –  kredit  müəssisəsidir;  iqtisadiyyatın  inkişafına  və  əhalinin 

sosial  vəziyyətinin  yaxşılaşdırılmasına  xidmət  göstərən  müxtəlif  – 

səhmdar, əmanət, investisiya, kommersiya və s. – bank növləri vardır. 

BANK KRED T  – əsas kredit növü kimi firma və müəssisələrə 

və  habelə  fiziki  şəxslərə  razılışdırılmış  şərtlər  əsasında  borc  kimi 

verilən pul vəsaitidir.  

BANK  FA Z  – istehsal, kommersiya  fəaliyyəti  və  ya digər  məq-

sədlər  üçün  bankdan  verilən  kreditə,  alınmış  borca  görə  qaytarılacaq 

məbləğin hesablanması üçün əvvəlcədən məlum olan dərəcədir.  

BARTER  –  istehlak  dəyəri,  iqtisadi  təyinatı  müxtəlif  olan  məhsul 

və ya məhsul qrupunun dəyərlərinin bərabərliyi şərtilə onların baş-başa 

mübadiləsidir; dəyəri ödənilmədən, lakin ekvivalent məbləğdə qarşılıqlı 

məhsulların natural şəkildə qarşılıqlı dəyişdirilməsidir. 

BARTER ƏMƏL YYATI (SÖVDƏLƏŞMƏS ) –xarici iqtisadi 

əlaqələrinin  inkişaf  etmədiyi  və  ya  zəif  inkişaf  etdiyi  həmçinin 

böhran  və  valyuta  məzənnəsinin  qeyri-sabitliyi  şəraitində  dövlətlər, 

firma və müəssisələr arasında, öz ehtiyaclarını ödəmək üçün, birbaşa 

və həmdə natural şəkildə əmtəələrin mübadilə formasıdır. 

BAZAR – məhsulların və xidmətlərin alqı-satqısı üzrə müqavilə-

lərin bağlanması yeri; alqı-satqı prosesi, əmtəə və xidmətlərin müba-

diləsi  ilə  əlaqədar  iqtisadi  əlaqələr,  nəticə  etibarilə,  tələb  və  təklif 

əsasında məhsulun qiymətini formalaşdığı məkandır; Satılan əmtəə-

---

“Firmanın iqtisadiyyatı”na dair məfhum və anlayışların izahlı lüğəti 

 

555

lərin  növünə  görə  bazarın  istehsal  vasitələri,  daşınmaz  əmlak,  qiy-

mətli  əşyalar,  istehlak  mallları  və  xidmət,  informasiya  və  əqli  (mə-

nəvi) məhsul, innovasiya, kapital, valyuta, qiymətli kağızlar, əmək, iş 

yeri və işçi qüvvəsi kimi növlərini, ərazi baxımından dünya, ərazi, re-

gional, ölkə və hər bir ölkəyə ayrı-ayrılıqda aid olunmaqla daxili və 

xarici  növlərini  və  rəqabətin  səviyyəsinə  görə  bazarların  yüksək  rə-

qabətli  (azad),  inhisar  rəqabət,  oliqopolist,  inhisarçı  (bağlı)  bazar 

növlərini fərqləndirirlər.  

BAZAR  NFRASTRUKTURU – bazara xidmət edən, ona nor-

mal fəaliyyət göstərmək üçün köməklik göstərən əmtəə və əmək bir-

jası, banklar və digər kommersiya təşkilatları, onun ayrı-ayrı qurum-

ları  (məsələn,  əmtəə  bazarı,  qiymətli  kağızlar  bazarı,  əmək  bazarı) 

aid olunur. 

BAZAR  QT SAD YYATI – tələb və təklif qanunlarının tələb-

lərinə  söykənən  bazar  iqtisadi  münasibətləri  əsasında  azad  sahib-

karlıq,  istehsal  vasitələri  üzrə  çox  mülkiyyət  müxtəlifliyi  bazar  qiy-

mət  əmələgəlmə,  təsərrüfat  subyektləri  arasında  müqavilə  əlaqələri, 

təsərrüfat fəaliyyətinə dövlət müdaxiləsinin məhdudlaşdırılması və s. 

bu kimi prinsiplərə əsaslanan iqtisadiyyatdır. 

BAZAR KONYUNKTURASI – bazarda yaranan iqtisadi situasi-

yanın  və  bazarın  fəaliyyətinin  əsas  xüsusiyyətləri;  tələbin  və  təklifin 

kəmiyyətini, qiymətin səviyyəsini, satışın həcmini, satıcı və  alıcıların 

bazar fəallığını əks etdirən və mövcud olan durumdur, vəziyyətdir. 

B RBAŞA  VERG LƏR  –  müəssisənin,  vergi  ödəyicisinin  bila-

vasitə gəlirindən və əmlakından ödənilən vergi növüdür; fiziki şəxs-

lərin  gəlir  vergisi,  müəssisə  və  təşkilatların  mənfəət  və  əmlak  ver-

giləri birbaşa vergilərdir. 

B RBAŞA XƏRCLƏR – ayrı-ayrı növ məhsulların istehsalı, işlərin 

görülməsi  və  xidmətlərin  göstərilməsi  ilə  bilavasitə  əlaqədar  olan  və 

onların maya dəyərinə müstəqim yolla daxil edilən məsrəflərdir. 

B RGƏ (MÜŞTƏRƏK) MÜƏSS SƏ – daha yüksək səmərə əl-

də etmək məqsədi ilə iştirakçıların əmlaklarının birləşməsinə əsasla-

nan  müxtəlif  ölkələrin  məhsul  və  xidmət  istehsalçılarının  xüsusi 

əməkdaşlıq formasıdır. 

B RJA – müntəzəm fəaliyyət göstərən, həmcins əmtəələrin topdan 

satışının  təşkili  formasıdır,  bazarıdır;  birjada  vasitəçilərin  iştirakı  və 

---

Telman Huseynov 

 

556

köməkliyi  ilə  müqavilə  qiymətləri  əsasında  böyük  partiyalarla  əmtəə-

lərin alqı-satqı aktları əsasında həyata keçirilən kütləvi istehlak olunan 

əmtəələrin topdan satış ticarətinin xüsusi formasıdır. 

B RJA ƏMƏL YYATI – məhsul, səhm, istiqraz və digər qiymətli 

kağızların alqı-satqısı üzrə birjada həyata keçirilən əməliyyatlardır. 

B RJA Q YMƏT  – fond birjasında növbəti alqı-satqı nəticəsin-

də  müəssisələrin  səhmlərinin,  buraxdıqları  istiqrazların  və  digər 

qiymətli kağızların, xarici valyutaların formalaşmış dəyəridir. 

B ZNES  –  istehlakçıların  tələbatını  ödəmək  və  mənfəət  əldə  et-

mək məqsədi ilə təşəbbüskar və bacarıqlı insanların işgüzar əlaqələ-

rinin məcmusudur; o, hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən təbii ehtiyat-

lardan istifadə etməklə məhsul istehsalı və satışı, xidmətlər göstəril-

məsi  bu  işlə  məşğul  olanlara  mənfəət  və  cəmiyyətə  fayda  gətirən 

fəaliyyət  sferasıdır;  onun  istehsal,  investisiya,  innovasiya,  kommer-

siya və maliyyə və s. əsas növləri vardır. 

B ZNES- NKUBATOR  –  sahibkarlığa  yeni  başlayanlar  üçün 

hüquqi, iqtisadi və məsləhətlərlə köməklik göstərən təşkilatdır.  

B ZNES-PLAN  –  marketinq  tədqiqatları  əsasında  müəssisənin 

qarşıya  qoyduğu  məqsədə  çatmaq  üçün  strateji  və  taktiki  məqsəd-

lərini,  istehsalın  həcmini,  maliyyə  proqnozunu,  risklərin  qiymətlən-

dirilməsini və s.- ni özündə əks etdirən konkret tədbirlər planıdır; onun 

tərtibində məqsəd istehsal sahibkarlığı üçün maliyyə mənbəi tapmaqla 

investorları biznes fəaliyyətinə sövq etməkdir. 

BÜDCƏ – müəyyən dövr ərzində əldə olunacaq gəlir və çəkiləcək 

xərclər  nisbətinin  müqaisəli  qiymətləndirilməsi;  büdcə  iqtisadi  inkişaf 

və  sosial  tərəqqi  üçün  vacib  olan  xərclərin  planlaşdırılan  gəlirlərlə 

müqayisəsinin dərin təhlilində və qiymətləndirilməsində istifadə olunur.  

BÜDCƏ KƏSR  – dövlət büdcəsi üzrə xərclərin gəlirlərdən artıq 

olması;  inflyasiya  səviyyəsinin  yüksəlməsinin  dövlət  maliyyəsinin 

böhran vəziyyətinin göstəricilərindən biri. 

 

C 

CƏM YYƏT  –  aralarında  bağlanmış  müqaviləyə  əsasən,  birgə 

təsərrüfat fəaliyyəti göstərmək məqsədi ilə bir neçə fiziki və (və ya) 

hüquqi şəxslərin müəyyən müqavilə şərtləri əsasında birləşməsidir və 

yaxud onların yaratdıqları təşkilatdır. 

---