Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
126 M.Qorkinin romantik yaradıcılığına daha çox uyğun olan «Aydın», «Oqtay Eloğlu» pyeslərinin «Həyatın dibin-də» və «Meşşanlar» əsərləri ilə müqayisəsi xüsusilə maraq doğurur. Müəllif burada Qorkinin təsirilə formalaşan, realizmə daha möhkəm qovuşmuş romantikanın milli ədəbiyyatımızda inkişaf istiqamətlərini aydınlaşdırır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, K.Talıbzadənin monoqrafi-yasının yazıldığı illərdə keyfiyyətcə dəyişən, yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyan romantizmə ədəbiyyatşünas- lıqda konkret münasibət formalaşmamışdır. Monoqrafi-yanın mühüm elmi yeniliyi də Qorki ilə yaradıcılıq əla-qələrinin romantizmlə bağlı tərəflərinin diqqətlə tədqiq edilməsində idi. Burada S.Vurğunun şeiriyyəti, milli ədəbi-estetik fikir tarixindəki mövqeyi də romantik yöndən izah olunur, şairin romantizmə münasibətinin Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafını şərtləndirməsi vurğulanırdı. S.Vur-ğun yaradıcılığına Qorki təsirini öyrənən tədqiqatçı hər iki sənətkarın ədəbi-estetik görüşlərində və bədii əsər-lərindəki ümumi, oxşar cəhətləri bu əlaqələrin romantizmlə bağlı tərəfi ilə əlaqələndirirdi. Azərbaycan nəsrinin M.Ibrahimov, M.Hüseyn kimi görkəmli simalarının Qorki irsi ilə yaradıcılıq əlaqələri də monoqrafiyada realistik planda tədqiq olunur. M.Ibra-himovun «Gələcək gün» romanının Qorkinin «Ana» roma-nı ilə yaxınlığına diqqət yetirən K.Talıbzadə milli yazı-çının rus ədibinin yaradıcı təcrübəsindən bəhrələndiyini konkret faktlarla izah və şərh edir. Burada yazıçının «Həyat üçün», 1 Sалmаnов Ш. Аkадemиk Kаmал Талыбзад, Баkы, Озаn, 1998, s. 47. 127 «Madrid» əsərləri, eləcə də «Cənub heka-yələri» Qorki təsiri ilə əlaqələndirilir. Tədqiqatçı təhlilin-də M.Ibrahimovun rus yazıçısının ədəbi təcrübəsinə müra-ciət etməsinin təsadüfi yaradıcılıq hadisəsi olmadığını, milli sənətkarın bütün bədii fəaliyyəti boyu Qorki ənənələrilə əlaqəsini davam etdirdiyini göstərir və əsaslandırır. Milli yazıçılarımızdan M.Hüseyn də Qorkinin bədii irsini yüksək dəyərləndirən, yaradıcılığında yazıçının qa-baqcıl ədəbi təcrübəsindən səmərəli şəkildə bəhrələnən sənətkarlardan biri kimi təqdir olunur. Bu baxımdan yazı-çının Qorkinin Azərbaycanla yaradıcılıq əlaqələrinə həsr etdiyi «M.Qorkinin yolu», «Maksim Qorki və müasirlik» məqalələri tədqiq edilir, rus yazıçısının Azərbaycan ədə-biyyatına təsiri realist mövqedən işıqlandırılırdı. Ümumiyyətlə, K.Talıbzadə tədqiqatında Qorkinin Azərbaycanla çoxcəhətli ünsiyyətinin bütün tərəflərini əhatə etmiş, hətta bu əlaqələrin digər sənət sahələrində təza-hürünü də nəzərdən qaçırmamışdır. Teatr və tərcümə yolu ilə bu əlaqələrin inkişafını müşahidə edən müəllif Qorki və Azərbaycan mədəniyyəti arasındakı bağlılığı diqqətlə araşdırmışdır. Qorki əsərlərinin dilimizə tərcümə edilməsi, yazıçı haqqında tənqid və ədəbiyyatşünaslıq əsərlərinin yazılması kimi mühum məsələlər də tədqiqatçının nəzə-rindən yayınmamış, xüsusilə dərindən tədqiq edilmişdir. Lakin zənn edirik ki, monoqrafiyada bir sıra çatışmaz- lıqlar da vardır. Bizcə, əsərin ilk fəsillərindəki tarixi məlumat və faktların çoxluğu müəllifin ümumiləşdirmə səylərinin bəzən müvəffəqiyyətlə nəticələnməsinə mane olmuşdur ki, bu da 128 monoqrafiyanın nəzərə çarpan qü-surlarından biridir. Fikrimizcə, tədqiqatçı ədəbi təsir haq-qında öz qiymətli nəzəri mülahizələrini ayrı-ayrı səhi- fələrdə səpələnmiş, pərakəndə bir şəkildə ifadə etmişdir. Halbuki onlar ardıcıllıqla və sistemli şəkildə verilsəydi, bu cəhət monoqrafiyanın müsbət məziyyətlərini bir qədər də artırmış olardı. Belə zənn edirik ki, monoqrafiyada T.Şahbazi, Y.V.Çəmənzəminli, S.Hüseyn kimi yazıçıların Qorki ilə ədəbi əlaqələri barədə müəllifin verdiyi məlumat, onların yaradıcılığında M.Qorki ənənələrinin şərhi də qənaətbəxş səviyyədə deyildir. Lakin bütün bunlar əsə- rin elmi-nəzəri səviyyəsinə ciddi xələl gətirmir, Qorki ilə Azərbaycan ədəbiyyatı əlaqələrinin hərtərəfli öyrənilməsi baxımından monoqrafiyanın əhəmiyyətini azaltmır. K.Talıbzadənin «Qorki və Azərbaycan» monoqra-fiyası özünün yüksək elmi məziyyətlərinə görə ədəbi icti-maiyyət tərəfindən böyük maraqla qarşılanmışdır. Hələ əsərin yazıldığı dövrdə xalq şairi S.Vurğun «Respub-likada ictimai elmlərin inkişafı və vəzifələri» haqqında öz dəyərli məruzəsində ədəbi əlaqələr probleminə müna-sibət bildirərkən K.Talıbzadənin «Qorki və Azərbaycan ədəbiyyatı» mövzusunda monoqrafiya üzərində işlədiyini xüsusi qeyd etmişdir. Əsərin 1959-cu ildə Azərbaycan, 1970-ci ildə rus dilin-də nəşrləri haqqında nəinki Azərbaycan, eləcə də Gür-cüstan, Rusiya, Orta Asiya və Türkiyə alimlərinin məqalə və rəyləri dərc olunmuşdur. Həmin rəylərdə monoqrafiya Azərbaycan-rus ədəbi-mədəni əlaqələri sahəsində dövrün ən qiymətli fundamental tədqiqatı kimi yüksək dəyər-ləndirilirdi. 129 Azərbaycanın tanınmış tənqidçilərindən Y.Qa-rayev, G.Əlibəyova, S.Əsədullayev və başqalarının əsər haqqında məqalələrində Qorki və Azərbaycan ədəbiyyatı əlaqələrinin dərin axtarışlar, ideya-estetik konsepsiya kontekstində tədqiq edildiyi vurğulanırdı. G.Əlibəyova yazırdı: «Ədəbi əlaqələr probleminin mexaniki, vulqar şərhinə qarşı çıxan K.Talıbzadə Qorkinin Azərbaycan ədəbiyyatına təsirini, hər şeydən əvvəl, yazıçıların üslub və metod yaxınlığını şərtləndirən amillərlə, ümumi tarixi inkişaf və ictimai görüşlərin uyğunluğu ilə əsaslandırır. Ədəbi müqayisələr apararkən K.Talıbzadə Azərbaycan ya-zıçıları və Qorki yaradıcılığındakı ümumi tendensiyanı açıb göstərməyə çalışır…» 1 G.Əlibəyovanın məqaləsində təd-qiqatçının ədəbi əlaqə məsələsinin şərhində prinsipial mövqeyi təqdir olunurdu. Bu cəhət Y.Qarayevin də diq-qətindən kənarda qalmamışdır. O, qeyd edirdi: «Tədqi- qatçıya görə, təsir ədəbi prosesdən kənarda, nə isə xüsusi, ayrıca bir hadisə deyil, bəlkə yaradıcılığın zəngin və mürəkkəb prosesində təbii mərhələlərdən biridir. Təsir – sənətkarı yaratmır, artıq sənətkar bir yazıçıya dövrün qabaqcıl ideya- estetik tələbləri səviyyəsinə qalxmağa kömək edir.» 2 Monoqrafiyada Qorki ənənələrinin təsirinin bu aspektdə həll edilməsi ədəbiyyatşünas Ş.Salmanovun da diqqətini cəlb etmişdir. Tədqiqatçı əsər haqqında yazırdı: «K.Talıbzadənin monoqrafiyası həm material, ədəbi-tarixi dövrü əhatəsi 1 Алибekова Г. M.Горьkиy и Азeрбаyджаn, Вопроsы литeратuры, 1962, № 2, s. 226. 2 Гараyeв Y. Əдəби тəsир вə əлагə проблemиnə щəsр eдилmиш yenи əsəр, Азəрбаyжаn, 1960, № 2, s.203. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|