Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III F Ə S I L ƏDƏBI TƏNQIDIN TARIXININ VƏ NƏZƏRIYYƏSININ TƏDQIQI 3.1. Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi konsepsiyası
130 cəhətdən, həm də XX əsr ədəbi-bədii pro-sesinin bir sıra yeni meyllərinin işıqlandırılması, yaradı- cılıq problemlərinin qoyuluşu və həlli baxımından ədə-biyyatşünaslığın fundamental tədqiqatlarından biri kimi qiymətləndirilə bilər.» 1 1970-ci ildə əsərin rus dilində nəşri ilə tanışlıqdan sonra rus ədəbiyyatşünası, filologiya elmləri doktoru pro-fessor A.L.Dımşits monoqrafiya haqqında yazdığı əhatəli və maraqlı rəyində əsərin elmi məziyyətlərini yüksək dəyərləndirmişdir. Görkəmli alim qeyd edirdi ki, K.Talıb-zadəyə qədər bir çox ədəbiyyatşünaslar bu mövzuya mü-raciət etmişlər. Lakin inamla demək olar ki, onlardan heç biri mövzunu bu cür geniş və düzgün metodoloji mövqelərdən işıqlandıra bilməmişdir. A.L.Dımşits Qorkinin Azərbaycan ədəbiyyatına təsiri probleminin burada bir yazıcının digər yazıçıya tabe olması aktı kimi yox, səmərəli yaradıcılıq təsiri aktı kimi həll edildiyini göstərirdi. O, belə hesab edirdi ki, K.Talıbzadə Azərbaycan ədəbiyyatı tari-xinə dair materiallarla yanaşı Qorkişünaslığın da mate-riallarından sərbəst şəkildə istifadə etməklə özünü bu sa-hənin əla mütəxəssisi kimi tanıtmışdır. 2 Gürcü alimi B.Pi-radovun monoqrafiya barədə gəldiyi qənaət isə belə idi: «Talıbzadənin işinin qiyməti istifadə olunan materialların yeniliyi və təzəliyindədir. Talıbzadənin «Qorki və Azərbay-can» kitabı böyük maraqla oxunur, və şübhəsiz ki, 1 Sалmаnов Ш. Аkадemиk Kаmал Талыбзадə, Баkы, Озаn, 1998, s.49. 2 K.Талыбзадənиn шəхsи архиви, А.Л.Дыmшитsиn рəyиnиn məтnи, 1970. 131 sovet qorkişünaslığına qiymətli bir töhfədir.» 1 Türkiyəli alim, Azərbaycan ədəbiyyatı mütəxəssisi Ə.Cəfəroğlu əsər haq-qında yazdığı maraqlı və olrijinal fikirlərlərlə, mülahizə- lərlə zəngin olan ilk rəyini 1963-cü ildə «Türk kültürü» dərgisində (№7) dərc etdirmişdir. O, məqaləsində göstə- rirdi ki, Kamal Talıbzadə «Qorki və Azərbaycan» monoq-rafiyasında ədəbi təsir probleminə obyektiv prinsiplər əsa-sında yanaşaraq milli ədəbiyyatın orijinallığını qoruyub saxlamışdır. Görkəmli ədəbiyyatşünas alim sonralar yazdığı başqa bir rəyində – 1972- ci ildə Münhendə nəşr olunan Sovetlər Birliyini Öyrənmə Institutunun dərgisində dərc olunan «Sovetlər Birliyi türkoloji araşdırmalarında rus kültür üstünlüyü davası» məqaləsində isə monoqrafi- yaya belə münasibət bildirirdi: «Kültür üstünlüyü məsələsi kommunist uydurmasından başqa bir məna daşımır… Rusiya sərhədləri içərisindəki xalqların bir növ bulaş- dıqları xəstəlikdir… Qasımzadə adlı bir aydın «Azərbaycan realist tənqidində rus ədəbiyyatı xəzinəsindən qüvvət al-mayan heç bir azəri yazarını təsəvvür etmədiyini və rus kültür tərəflisi olduğunu ifadə edərkən K.Talıbzadə adın- da başqa bir azəri aydını da tam əksinə olaraq öz ana kültürünə sahib çıxmasını tələb etməkdədir. Bu aydın öz görüşündə rus kültür və ədəbiyyatının şişirdilməsini və təsirinin mübaliğəli surətdə çatdırılmasını, yerli ədəbiyyatda buna geniş yer verilməməsini və bu fikrin təməl dəstək- liyini üzərinə 1 Пирадов Б. M.Горьkиy в Азeрбаyджаne, Литeратuрnаə Грuзиə, 1973, №1, s. 95-96. 132 almaqdadır.» 1 Ədəbiyyatşünas N.Şəmsizadə Türkiyəli alimin «Qorki və Azərbaycan» monoqrafiya- sının təhlili nəticəsində gəldiyi bu düzgün elmi qənaəti K.Talıbzadənin «türk təfəkkürü məcrasında araşdırdığı» Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələri ilə bağlı tədqiqatına veri- lən ən uğurlu və obyektiv yekun qiyməti kimi yüksək dəyərləndirir. 2 K.Talıbzadənin ədəbi əlaqələrin tədqiqi sahəsində fəa- liyyəti yalnız «Qorki və Azərbaycan» monoqrafiyası ilə məhdudlaşmır. O, ədəbiyyatşünaslığın bu istiqamətində araşdırmalarını yaradıcılığının sonrakı dövrlərində də da-vam etdirmiş, Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinə həsr etdiyi bir sıra tədqiqat əsərlərində problemin müxtəlif məsələlə-rini işıqlandırmışdır. Bu baxımdan tədqiqatçının «XX əsr Azərbaycan tənqidi L.N.Tolstoy haqqında» (1960), «Əh-məd Ağaoğlu və onun «Rus ədəbiyyatının səciyyələri» əsə-ri» (1988) və başqa məqalələri xüsusilə təqdirəlayiqdir. K.Talıbzadə ədəbi əlaqələr probleminin çoxcəhətli məsələlərinin həllində yaxından iştirak etmiş, ədəbiyyat- şünaslığın bu mühüm sahəsini öz orijinal tədqiqatları ilə zənginləşdirmişdir. 1 Жəфəроьлu Ə Sовeтлəр Бирлиyи Тüрkолоъи арашдырmаларыnдаkы рus küлтüр üsтünлüyü даваsы, Sовeтлəр Бирлиyиnи Юyрənmə Иnsтитuтunun Дəрgиsи, Münщen, 1971, № 66, s. 210. 2 Шəmsизадə N. Тüрk тəфəkküрü məжраsыnда, Баkы, Тəщsил, 1998, s.45. 133 III F Ə S I L ƏDƏBI TƏNQIDIN TARIXININ VƏ NƏZƏRIYYƏSININ TƏDQIQI 3.1. Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi konsepsiyası: onun inkişaf istiqamətləri. Ədəbiyyatın ayrılmaz tərkib hissəsi, komponenti olan ədəbi tənqid ədəbi hərəkata nəzarət edən, onu yeni ideya-lara doğru istiqamətləndirən və əsas inkişaf xəttini müəy- yənləşdirən nəzəri fikir formasıdır. Görkəmli yazıçı Seyid Hüseyn tənqidsiz yazını, tənqidsiz mətbuatı tərbiyəsiz cocuğa bənzədir, ədəbi tənqidi bədii ədəbiyyatın tərbiyəçisi adlandırırdı. Həqiqətən də ədəbiyyatla eyni vaxtda yaranan tənqid daim onun inkişafına xidmət etmişdir. Təsadüfi deyil ki, hərhansı bir əsərin ədəbi-tarixi prosesdəki mövqeyini müəyyənləşdirərkən mütləq həmin əsər haqqında dövrün tənqidi fikrinin araşdırılması zərurəti yaranır. Tənqiddən xüsusi, əlahiddə bir yaradıcılıq sahəsi kimi bəhs edən ədə- biyyatşünas Şamil Salmanov yazır: «Tənqid sənətkarın yaratdığı sənət əsərini təhlil edir, ideyasını, fəlsəfəsini başa düşməyə, formasını, daxili strukturunu qiymətləndirməyə, izah etməyə çalışır və bununla da öz spesifik vəzifəsini yerinə yetirir: bu da özünə görə bir növ yaradıcılıqdır, sənətdir; – təhlil və izah, dərketmə və dəyərləndirmə sə-nəti.» 1 Lakin 60- 1 Sалmаnов Ш. Аkадemиk Kаmал Талыбзадə, Баkы, Озаn, 1998, s.52. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|