Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
138 qüvvətlənmişdi. K.Talıbzadə 1905-1917-ci illərin zəngin mətbuatında dərc edilən məqalələrə istinadən bu illərin ədəbi tənqidi haq-qında aydın təsəvvür yarada bilmişdir.» 1 Görkəmli tənqidçi daha sonra monoqrafiyanın materiala düzgün elmi müna-sibəti ilə milli ədəbi tənqidimizin həyatdakı tarixi yerini inandırıcı şəkildə təyin etdiyini, onun bütün nailiyyətlərini Azərbaycanda ədəbi-tənqidi fikrin sonrakı inkişafı ilə əlaqələndirdiyini, əsərin öz tarixiliyi, bütövlüyü və elmi prinsipiallığı ilə fərqləndiyini qeyd edirdi. M. Arif məqa- ləsində bir mühüm cəhəti – inqilaba qədərki dövrdə Azər- baycanda ədəbi tənqidin olmaması haqqında nihilistlə- rin yanlış mülahizələrini K. Talıbzadənin öz qiymətli təd-qiqat əsəri ilə birdəfəlik cavablandırdığını da xüsusi vurğulayırdı. Milli ədəbi-estetik fikir tariximiz haqqında bu monumental tədqiqata öz ədəbi-elmi axtarışlarının on ilini həsr edən tədqiqatçı həqiqətən də milli tənqidimizin tarixi köklərini üzə çıxarmaqla sovet ideologiyasının təsirindən doğan bir fikri – Azərbaycanda ədəbi tənqidin inqilabdan sonra yaranması fərziyyəsini alt-üst etdi. Sonralar monoqrafiyanın təkmilləşdirilmiş nəşrinə – «Azərbaycan ədəbi tənqidinin tarixi» (1984) kitabına yazdığı «Tənqidimizin tarixi» başlıqlı ön sözdə tanınmış ədəbiy-yatşünas alim Yaşar Qarayev də bu cəhətə xüsusi qiqqət yetirirdi: «Kitab bizim estetik fikrin tarixinə münasibətdə nihilist baxışlara tutarlı elmi cavab kimi səsləndi. Bizim tənqid tarixinin xalqın tarixinə və taleyinə təsiri problemi belə sistemli və ətraflı şəkildə ilk dəfə bu əsərdə araş- 1 Ариф M. Sənəтkар гожалmыр, Баkы, Yазыçы, 1980, s. 41. 139 dırıldı.» 1 K.Talıbzadə əsəri hələ 1965-ci ildə doktorluq dissertasiyası kimi müdafiə edərkən görkəmli alim Feyzulla Qasımzadə əsər haqqında geniş rəyində yazırdı: «Müəllif bir çox arxiv və kitabxanalarda çalışmış, Respublika Əlyaz-maları Fondunu diqqətlə nəzərdən keçirmiş, XX əsr Azər-baycan mətbuatının yüzə yaxın orqanını dərindən öyrən-mişdir. Illərlə davam edən çox böyük əməyin nəticəsində külli miqdarda tamamilə yeni, ədəbi fikrimizi zənginləşdirən faktlar, sənədlər meydana çıxarılmışdır. Bütün bunların nəticəsində ədəbiyyat tariximiz üçün qaranlıq qalan bir çox məsələlər aydınlaşdırılmışdır.» 2 Monoqrafiyanı ədəbiy-yatşünaslığımızın ciddi nailiyyəti hesab edən Feyzulla Qa-sımzadə rəyində K.Talıbzadəni «ədəbiyyat tariximizin öyrə-nilməsini düzgün təşkil edən» alim və elm təşkilatçısı kimi yüksək qiymətləndirirdi. Əsər haqqında geniş rəy yazan Əziz Şərif «Qiymətli ədəbi iş» adlı məqaləsində qeyd edirdi ki, sovet filologi-yasının nailiyyəti olan bu fundamental iş nəinki ədəbi-elmi ictimaiyyət, habelə geniş oxucu kütləsi tərəfindən məm-nuniyyətlə qarşılanacaqdır. 3 Ə.Şərif də əsərin türk ədəbiy-yatı ənənələrinin guya yeni ədəbiyyat ücün yararsızlığını elan edən nihilistlərə ciddi cavab, inqilaba qədərki tən-qidimizin tarixi haqqında danılmaz elmi fakt olduğunu vurğulayırdı. 1 Талыбзадə K. Азəрбаyжаn əдəби тənгидиnиn тарихи, Баkы, Mаариф, 1984, s. 4. 2 K.Талыбзадənиn шəхsи архиви, Ф.Гаsыmзадənиn рəyи, 1965. 3 Шариф А. Üennыy литeратuрnыy трuд, газ. «Баku», 1966, 27 оkтəбрə. 140 Yazıçı Mirzə Ibrahimov K.Talıbzadəyə ünvanladığı mək- tubunda yazırdı: «Bu əsəri oxuyan hər kəs görəcəkdir ki, Mirzə Fətəlidən sonra Azərbaycan xalqının tənqidi fikri necə zəngin və maraqlı bir inkişaf dövrü keçirmişdir, este-tikanın və bədii yaradıcılığın necə vacib, necə böyük məsə-lələrini həll etməyə çalışmışdır; sən çox yaxşı və çox düz- gün etmisən ki, daima elmi tədqiqatı XX əsr Azərbaycan realizminin xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmək istiqamə-tində aparmısan. Antirealist cərəyanları və meylləri araş-dırmağın da tamamilə doğrudur və o dövrdə müxtəlif ədəbi-estetik görüşlərin mübarizəsi haqqında geniş təsəvvür yaradır. Sənin əsərində ən qiymətli cəhət mən onu hesab edirəm ki, ədəbi-bədii fikrimizin müəyyən və maraqlı bir dövründəki inkişafı ardıcıl surətdə, diqqətlə tədqiq olun-muş, sistemləşdirilmişdir. Nəticədə elə zəngin, elə əhəmiy-yətli bir mənzərə yaranmışdır ki, adamın ürəyi qürurla dolur. Abdulla Sur və Seyid Hüseyni isə bizim üçün tama-milə yenidən kəşf etmisən…» 1 Həqiqətən də XX əsr Azərbaycan tənqidinin F.Köcər-li, S.Hüseyn, A.Sur kimi görkəmli nümayəndələrinin ədəbi- tənqidi proses fonunda, nəzəri-estetik fikrin tarixi təkamülü kontekstində tədqiq olunması diqqəti cəlb edən cəhətlər- dən idi. Bu cəhət Türkiyəli alim, Azərbaycan ədəbiyyatı mütəxəssisi Əhməd Cəfəroğlunun da nəzərindən yayınma- mışdır. O, əsər haqqında məqaləsində yazırdı: «Əsərin ikinci hissəsi mərhum Firudun bəy Köçərliyə təhsis edilmişdir. Xatirəsi pək əziz olan bu dəyərli azəri ədəbiyyatçısı haq-qında 1 K.Талыбзадənиn шəхsи архиви, M.Ибращиmовun məkтuбu, 1965. 141 nə söylənsə azdır. Xatirəsi əziz olduğu qədər əsərləri və görüşləri də cana yaxındır. Eyni şey yazarın əsərində müstəqil yer ayırdığı Seyid Hüseyn haqqında da söylənilə bilər. Əsərdə bu kişini yaşatdığı üçün Talıbzadəyə haq vermək gərəkdir.» 1 Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının bu ciddi nailiyyəti – «XX əsr Azərbaycan ədəbi tənqidi» əsəri keçmiş Sovet Şərqində də ədəbi ictimaiyyət tərəfindən yüksək rəylə qarşılandı. Tacikistan SSR EA-nın müxbir üzvü S.Tabarev K.Ta-lıbzadənin Şərq xalqlarının estetik fikir və tənqid tarixi- nin öyrənilməsi sahəsindəki əvəzsiz xidmətlərini layiqincə dəyərləndirərək yazırdı: «Onun əsərləri nəinki Şərq filo-logiyasının bu az öyrənilmiş problemlərini tədqiq edir, həm də Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında məktəb yaradır ki, onun gələcəkdə inkişaf imkanları da vardır.» 2 Qazaxıstan SSR EA-nın akademiki Y.A.Coldasbəyov əsər haqqında rəyində bu monoqrafiyanı nəinki SSRI-də, eləcə də xarici ölkələrdə yaşayan türkdilli xalqların ədəbiyyatlarında estetik fikri araşdıran ilk fundamental tədqiqat hesab edirdi. 3 Istanbulda çıxan «Türkiyyat» məcmuəsində monoq-rafiya haqqında dərc olunmuş məqalədə mövzunun türkdilli xalqların ədəbiyyatşünaslığında ilk dəfə araşdırılması gös-tərilir, problemin doğru, zəngin faktik material əsasında işlənməsi, ədəbi fikrin milli ictimai, siyasi, fəlsəfi həyat ilə vəhdətdə işıqlandırılması qeyd olunurdu. Məqalənin müəl-lifi 1 Жəфəроьлu Ə. ХХ əsр Азəрбаyжаn əдəби тənгиди (1905-1917), Тüрkиyyат məжmuəsи, Иsтаnбuл, 1972, ХY11 ж., s. 277. 2 K.Талыбзадənиn шəхsи архиви, S.Табарeвиn рəyи.. 3 Yenə орада, Y.А.Жолдаsбəyовun рəyи. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|