Tolerantliq kitab-15. indd
Yüklə 6,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müsəlmanların kilsə inşa etməsi
- Qırmızı qəsəbə – Qafqazın Yerusəlimi
122 Gündüz İsmayılov gəlib çatmışdır. Təbii ki, atəşpərəst hindlilərə tolerant münasibətin yeganə göstəricisi təkcə bu karvansaray deyil. Ən mükəmməl nümunə Atəşgahdır. Bakının 30 kilometrliyində, Suraxanı rayonu ərazisində yerləşən Atəşgah XVII-XVIII əsrlərdə hindli tacirlər tərəfi ndən təbii qazın çıxdığı əbədi sönməz alovların yerində inşa edilmiş od məbədidir. Atəşgah məbədi. Ola bilsin ki, kimlərsə odlar diyarında Atəşgah məbədinin tikilməsini adi hal kimi qəbul etsin. Çünki Azərbaycan xalqının bir hissəsinin vaxtı ilə atəşpərəst olması, hətta, Zərdüştiliyin tarixi Azərbaycan ərazilərində meydana çıxması hər kəsə bəllidir. Lakin nəzərə alınmalıdır ki, söhbət İslamdan öncəki dövrdən və ya XXI əsrdən yox, dini ehkamların və şəriət qaydalarının hakim olduğu XVIII əsrdən gedir. Həmin dövrdə təkcə İslam aləmində deyil, bü- tün dünyada din savaşları, məzhəb qarşıdurmaları davam edir, in- sanlar inanclarına görə mühakimə olunur, hətta, tonqalda belə yan- dırılırdılar. O dövrdə Avropada katoliklərlə protestantlar arasında 123 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz qanlı savaşlar olur, ilkin formada, amma fərdi qaydada və zəif şəkildə tolerantlıq ideyaları səsləndirilir, İslam aləmində isə sünni- şiə mübahisələri səngimirdi. Belə bir zamanda başqa dinin, üstəlik İslamın rəğbətlə yanaşmadığı atəşpərəstliyin mənsublarına ibadət evi tikməyə icazə vermək yalnız yüksək tolerantlıq mədəniyyətinə malik topluma xas nümunə sayıla bilər. XVIII yüz ildən artıq üç əsr keçib, dünya kiçilərək bir “kəndə” çevrilib, BMT kimi nüfuzlu beynəlxalq təşkilat yaranıb, Beynəlxalq Tolerantlıq Günü təsis olunub, Ümumdünya İnsan Haqları Bəyannaməsi qəbul edilib. Amma etiraf edək ki, dünyanın əksər ölkələrində fərqli dinlərin mənsublarının özlərinə məbəd tikə bilməməsi problemi hələ də qalıb. Bütün bunlardan sonra açıq-ay- dın və təkzibedilməz bir qənaət formalaşır: Azərbaycan tolerantlıq məsələsində bütün dünyanı, o cümlədən demokratiyanın beşiyi sa- yılan Avropanı ən azı üç əsr qabaqlayır. Müsəlmanların kilsə inşa etməsi: müsəl - man ların bütün tarixi dövrlərdə digər dinlə- rin mə bəd lərinə hör- mətlə yanaşması, onla- ra zərər vurmaması mü səl man olmayanla- rın belə etiraf etdikləri həqi qətdir. Bu, bütün müsəlmanlara, o cüm- lə dən azər bay canlılara xas xüsusiyyət dir. Am- ma azərbay canlı la rın bu mə sə ləyə mü na- sibəti bir qədər fərq li- dir. Onlar nəinki di gər din lə rin məbədlərinə Jen-Mironosets kilsəsi. 124 Gündüz İsmayılov ehtiramla yanaşır, hətta, fərqli inanc sahib lə rinin ibadət evi tikmələrinə yar dım göstərirlər. Bununla bağlı tarixdə və müasir dövrdə kifayət qədər nümunələr var. Lakin istər tarix, istərsə də indiki dövr baxımın danən gözəl nümunə Bakıda yer lə şən Rus-Pra- vos lav kilsəsinə məx sus Jen Mironosets Baş Ka fed ral kilsəsidir. Nə qədər qəribə və təzadlı gö rün sə də, bu məbədi 1909-cu ildə Azərbay canın məş hur xeyriy yə çisi, müsəlman Hacı Zeynalabdin Tağıyev inşa etdirib. Hazırda Qafqazın ən böyük Rus-pravoslav kilsəsi olan Jen-Mironosets mə bədi memarlıq xü su siy yətlərinə və tarixi keçmişinə görə Pravoslav aləmi nin ən görkəmli kilsələrindən biri kimi qəbul olunur. Ən maraqlısı odur ki, Hacı Zeynalabdin Tağıyev bu məbədi inşa etdi rən zaman hansısa müsəlman tərəfi ndən qınanmayıb, əksinə, onun bu hərəkətini hamı rəğbətlə qarşılayıb. Çünki azərbaycanlılar məscid, kilsə, sinaqoq fərqi qoymadan, bü- tün dinlərin məbədlərinə Allah evi kimi yanaşır, onu tikdirəni isə xeyirxah, əməli-saleh adam kimi qəbul edirlər. Azərbaycanlıların bütün dinlərin məbədlərinə Allah evi kimi baxmalarına dair onlarla əlavə nümunə çəkmək olar. Məsələn, XIX əsrin sonlarında Bakıda Aleksandr Nevski kilsəsi inşa edilən za- man müsəlmanlar onun tikintisində yaxından iştirak ediblər. Hətta, Bakıda yaşayan müsəlman qadınlar kilsənin zənginin hazırlanması üçün könüllü şəkildə öz zinət əşyalarını məbədə bağışlayıblar. Tarixi qaynaqlara görə, XIX əsrdə Bakıdakı xristian məbəd- lər dən birində yanğın olur və kilsəyə böyük ziyan dəyir. Məbədin bərpası üçün yerli xristian əhalidən ianə toplamaq qərarına gəlirlər. Bu zaman müsəlman qadınlar da vəsait toplayır, zinət əşya larını belə kilsəyə verirlər. Müsəlman qadınlardan bunun səbəbini soruşduqda onlar belə cavab verirlər: “Tanrının evi yan- mış şəhərə bədbəxtlik üz verə bilər”. Yəqin, çoxları razılaşar ki, bu cür nümunələrə nəinki XIX əsrdə, hətta, günümüzdə belə rast gəlmək nadir hadisə olardı. Əsas məqamlardan biri də odur ki, bu, Azərbaycanda hansısa dövrdə baş vermiş adi hadisə deyil, artıq əsrlərdir davam edən ənənədir. 125 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz Azərbaycan xalqı bu ənənəni indi də davam etdirir. Təsəvvür edin ki, bir əsr öncə - 1909-cu ildə Hacı Zeynalabdin Tağıyevin tikdirdiyi Jen Mironosets kilsəsi 2001-ci ildə yenə Azərbaycanın müsəlman bir xeyriyyəçisi – Aydın Qurbanov tərəfi ndən bərpa olu- nur. Bəlkə də, kimlərsə buna genetik yaddaş kimi baxacaq, hətta, burda mistika axtaranlar da ola bilər. Amma kimin necə qəbul etməsindən asılı olmayaraq, ortada bir həqiqət var: bu, təkrarlanan tarix yox, Azərbaycan xalqına xas ənənədir. Qırmızı qəsəbə – Qafqazın Yerusəlimi: yə hu dilərin Azər bay- can da məskunlaşması ilə bağlı fərqli fi kirlər var. Amma on ların bu əra ziyə köçməsinin ta ri xinin ən azı 2600 il əv və lə ge dib çıx- masını hər kəs qəbul edir. Təd qiqatçılar təs diq ləyirlər ki, yəhudilər Azər baycana indiki İran ərazisindən keçməklə gəl miş, Dərbəndə qədər getmiş və ölkəmizin əsasən şimal və şimal-qərb hissəsində məskunlaşmışlar. Dərbənd və onun ətrafında, eləcə də Quba, Qusar, Şamaxı, İsmayıllı, Şəki və Oğuzda kompakt şəkildə yaşamışlar. Qırmızı qəsəbə “Altı günbəzli” sinaqoq Yüklə 6,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|