Tolerantliq kitab-15. indd
Yüklə 6,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AZƏRBAYCANIN SEÇİLMİŞ TOLERANTLIQ NÜMUNƏLƏRİ
- Kürmükoba bayramı.
- Atəşgah məbədinin inşası
118 Gündüz İsmayılov Azərbaycanda Nic kimi örnəklər çoxdur. Onlardan biri də Oğuz şəhəridir. Azərbaycanın ən dilbər guşələrindən biri olan, Bö- yük Qafqaz dağlarının ətəyində yerləşən Oğuzda hər üç səmavi dinin –Yəhudiliyin, Xristianlığın və İslamın mənsubları yaşayır. Neçə əsrdir ki, Oğuzda yaşayan yəhudilər, udilər və müsəlman azərbaycanlılar təkcə bu torpağın suyunu, çörəyini, havasını deyil, həm də taleyini bölüşürlər. Onlar fərqli dinlərin daşıyıcıları olsalar da, kiçik bir şəhərdə, hətta, eyni məhəllədə yaşayır, eyni məktəbdə oxuyur, eyni yerdə işləyir, amma bir-birindən cəmi bir neçə yüz metr aralı yerləşən məsciddə, kilsədə və sinaqoqda ibadət edirlər. Bu gün Oğuz şəhərində bir məscid, bir Alban-udi kilsəsi və iki sinaqoq fəaliyyət göstərir. Bu baxımdan Oğuzu tolerantlıq nöqteyi-nəzərdən Azərbaycanın kiçildilmiş modeli kimi də qəbul etmək olar. Oğuzlular üçün məscid, kilsə və sinaqoqun bir adı var: Allah evi. Bütün Allah evləri isə müqəddəsdir, hörmət və ehtira- ma layiqdir. Əslində, Azərbaycandakı tolerantlığın səbəbini, həm də üstün cəhətlərindən birini məhz elə bunda axtarmaq lazımdır. Azərbaycanlılar hansı dinin ibadət evi olmasına baxmayaraq, bü- tün məbədləri Allah evi, ora gedənləri isə Allah adamı kimi qəbul edirlər. Məscid kimi kilsəni də, sinaqoqu da Allah evi sayan, ora gələn xristianı, yəhudini də Allah adamı hesab edən bir xalqdan başqalarına zərər dəyə bilərmi? Başqalarının inancına öz inancı qədər hörmət göstərən, başqalarının məbədinə öz məbədi qədər ehtiram bəsləyən bir xalq tolerantlıq nümunəsi hesab edilməyə bilərmi? Yəqin ki, bu ritorik sualların cavabını biz yox, beynəlxalq mütəxəssislər versə, daha doğru olar. Axı bizə görə həyat tərzi olan tolerantlıq onlar üçün tədqiqat sahəsi, araşdırma predmetidir. 119 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz AZƏRBAYCANIN SEÇİLMİŞ TOLERANTLIQ NÜMUNƏLƏRİ Bəzən bir modeli, yüzilliklər boyu formalaşmış ənənələri qısa və dəqiq şəkildə izah etmək, mahiyyətini tam açmaq çətin olur. Bunun ən qısa yolu və ən dolğun ifadə forması konkret nümunələr verməkdir. Konkret bir nümunə çox vaxt əlavə sual- lara belə yer qoymur, əksinə, məsələni daha da aydınlaşdırır. Bu baxımdan Azərbaycanda tarixən formalaşmış tolerantlıq mühitini və ənənələrini, eləcə də onun miqyasını və səviyyəsini tam açmaq üçün ən doğru variant konkret nümunələr təqdim etməkdir. Kürmükoba bayramı. Qax Azərbaycanın tarixi abidələrlə zəngin rayonlarından biridir. Bu rayonda Qafqaz Albaniyası dövrünə aid xeyli sayda tarixi abidə var. Onlardan biri də Azər- bay canın dini və mə dəni ir sini bu günədək özün də qoruyub sax- layan Kürmük məbədi dir. IV əsrin yadigarı olan Kürmük mə bə di Alban kilsəsi ləğv edi lə nə qədər fəaliyyət gös tər miş, daha son- ra dağın tılara mə ruz qalmışdır. Çar Rusiyası dağılmış məbə da rus-pravoslav kilsəsi inşa etmiş, lakin Alban kilsəsinin qalıqları günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Kürmük məbədi bütün dövrlərdə, hətta, fəaliyyət göstər mə diyi zamanlarda da Azərbaycan xalqının inanc yerlərindən biri kimi qalmışdır. Azərbaycanlılar İslamı qəbul etdikdən sonra da Kürmük məbədinə biganə qalmamış, onunla bağlı olan Kürmükoba bayramı- nı bütün dövrlərdə qeyd etmişdir. Əslində, azərbaycanlıların İslam dinini qəbul etdikdən sonra da keçmiş dinlərinə məxsus məbədləri qoruyub saxlamaları, hətta, onları müqəddəs və mübarək məkan kimi ziyarət etmələri ölkəmizin bütün bölgələrində müşahidə olu- nan həqiqətdir. Bəlkə də, bu, həm də xalqın genetik yaddaşının ifadəsi və göstəricisidir. 120 Gündüz İsmayılov Kürmük məbədi. Bu baxımdan dünyada dəyişdirdiyi inancına və keçmiş dininə azərbaycanlılar qədər ehtiramla yanaşan ikinci bir xalq yoxdur. Ola bilsin ki, Azərbaycan xalqının tolerantlığının səbəblərindən biri də məhz elə bu amillə bağlıdır. Amma Kürmük məbədinin və Kürmükoba bayramının nümunə kimi təqdim edilməsinin yeganə səbəbi bu deyil. Məsələ ondadır ki, Kürmükoba bayramını bu gün müsəlman qaxlılarla yanaşı, hazırda həmin rayonda yaşayan xris- tian gürcülər də qeyd edir. Onların bu bayramı qeyd etmək üçün azərbaycanlılara nə vaxtdan qoşulduqları bilinmir, ancaq həqiqət budur ki, Kürmükoba müsəlmanlarla xristianların birgə qeyd etdikləri yeganə bayramdır. Hər il bu bayramda azərbaycanlılarla gürcülər Kürmük məbədini ziyarət edir və qurbanlar kəsirlər. Müsəlmanlarla yəhudilərin və xristianların müqəddəs saydıq- ları ortaq məkanlar var. Məsələn, Qüds şəhəri hər üç səmavi dinin mənsubları üçün müqəddəs məkandır. Amma onlar bu şəhəri sülh və əmin-amanlıq şəraitində nəinki paylaşa bilmir, hətta onun uğ- runda qanlı mübarizədən belə çəkinmirlər. Bu baxımdan Kürmük 121 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz məbədi yeganə məkandır ki, müsəlmanlarla xristianlar onu birlikdə ziyarət edir və bu ziyarəti qardaşlıq bayramına çevirə bilirlər. Əslində, Kürmük məbədinə və Kürmükoba bayramına təkcə Azərbaycanda tarixən mövcud olan dözümlülük mədəniyyətinə nümunə kimi yanaşmaq olmaz. Bu məbəd və bayram həm də xristi- anlarla müsəlmanların birlikdə və sülh şəraitində yaşaya bilməsinin əyani təsdiqidir. Kürmükoba bayramı sübut edir ki, dinlər insanları ayırmır, əksinə, onları ortaq dəyərlər ətrafında birləşdirə bilir. Bu mənada dinlərin sülh yaratma potensialı həddindən artıq böyük- dür. Sadəcə, bu potensialı düzgün qiymətləndirmək və dini siya- si məqsədlərin alətinə çevirməmək lazımdır. Dinlərin tarixi sübut edir ki, bütün dövrlərdə bunu Azərbaycan xalqından daha yaxşı ba- caran ikinci bir toplum olmamışdır. Ona görə də, Azərbaycanın bu sahədə təcrübəsi həm də dünyada dinlərarası dialoqu təmin etmək və dinlərin sülhyaratma potensialını öyrənmək və tətbiq etmək ba- xımından əhəmiyyətlidir. Atəşgah məbədinin inşası: İslam dininin bütpərəstliyə mü- nasibəti bəllidir. Səmavi dinlər – Yəhudilik və Xristianlıq istisna olmaqla, digər dinləri, o cüm lə dən atəşpə rəst liyi qəbul etmir və onları bütpərəst sayır. Eyni zamanda, büt pə rəst dinlərin nümayən- dələri ilə müqayisədə səmavi dinlərin mən sub larına daha çox gü- zəşt lə yanaşır, onlara xüsusi imtiyazlar tanıyır. Lakin tarixi faktlar təsdiqləyir ki, bütpə rəstliyə münasibət heç də bütün İslam dünya- sında eyni olmamış və bəzi ölkələrdə müsbət mənada fərqlənmişdir. Məsələn, İslam Azərbaycanda yayıldıqdan sonra da bu coğrafi ya- da atəşpərəstliyin təzahürləri qalmış, xalqın məişətindən və inanc sistemindən tam çıxmamışdır. Üstəlik, atəşpərəst tacirlər üçün bü- tün dövrlərdə Azərbaycanda ticarətlə məşğul olmuş və digər dinlərə mənsub tacirlərlə onlar arasında heç bir fərq qoyulmamışdır. Tarixi sənədlər və abidələr təsdiqləyir ki, Azərbaycanda həm yəhudi və xristian, həm də hindli tacirlərə məxsus karvansaraylar, eləcə də ibadət evləri olmuşdur. Məsələn, İçərişəhər ərazisində yerləşən və hindli tacirlərə məxsus olan Moltanı karvansarayı günümüzədək Yüklə 6,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|