Tolerantliq kitab-15. indd
Yüklə 6,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dini konfessiyaların bir-birini dəstəkləməsi
126 Gündüz İsmayılov Bu gün Azərbaycanın müxtəlif şəhər və rayonlarında, o cümlədən Bakı, Sumqayıt və Gəncə şəhərlərində, eləcə də Cəlilabad, Quba və Oğuzda onlarla yəhudi ailəsinə rast gəlmək mümkündür. Ancaq yəhudilərin yaşadığı şəhər və rayonlar arasında ən çox diqqəti çəkən Quba rayonu, Qırmızı qəsəbədir. Bəlkə də, kimlərsə bunun səbəbini həmin qəsəbədə minlərlə yəhudinin yaşamasında görür. Ancaq əsas və yeganə səbəb bu deyil. Yəqin, çox az adam bilir ki, Qırmızı qəsəbə İsraildən sonra yəhudilərin kompakt halda yaşadığı ən böyük tarixi yaşayış məntəqəsidir. Ona görə də, Qırmızı qəsəbə bütün dün- yada “Qafqazın Yerusəlimi” kimi tanınır və qəbul edilir. Nadir şah Əfşarın Şimali Azərbaycan ərazilərinə yürüşləri (1741-1744) ərəfəsində yəhudilər artıq Şimali Azərbaycanın Hil (Qusar), Çıraqqala, Kürdəvan, Şamaxı və bir çox digər yaşayış məntəqələrində yaşasalar da, yürüşlər zamanı onlar sığınacaq məqsədilə dağlıq yerlərə çəkiliblər. Nadir şahın vəfatından (1747), yəni bu ərazilərdə hakimiyyət Quba xanı Hüseynəli xana (1747- 1758) keçdikdən sonra, o, yəhudilərə Qudiyalçayın Quba şəhəri ilə üzbəüz olan sahilində məskunlaşmağa razılıq verib və orada ge- niş yəhudi qəsəbəsi salınmağa başlanılıb. Onun oğlu Fətəli xanın (1758-1789) dövründə isə qəsəbə daha da genişləndirilib, Sovet hakimiyyəti illərində isə (1926-cı ildən) o, “Qırmızı qəsəbə” ad- landırılıb. İlk əvvəl onun əhalisini yaxın kəndlərdən olan yəhudilər təşkil edərək öz məhəllələrini yaratsalar da, sonralar Dağıstandan və Gilandan köçən yəhudilər də onlara qoşularaq – “Gərcəi” və “Giləki” adlı məhəllələr salıblar. XVIII əsrdə “Giləki”lərin Şərqi Qafqaza köçürülməsi İran yəhudilərinin Şimali Azərbaycana və Dağıstana miqrasiyasının üçüncü dalğasını təşkil edib. “Giləki”, yəni “Gilandan köçənlər” adını onlara elə Dağ yəhudiləri özləri veriblər. Bu ad sonralar qəsəbədə məhəllənin adı kimi tanınıb. Hazırda qəsəbədə 4 minə yaxın yəhudi yaşayır. Tarixi qaynaq- lara görə, əvvəllər bu rəqəm 8 minə yaxın imiş. Lakin Sovetlər Bir- liyi zamanı əhalinin bir hissəsi Bakıya, Azərbaycan müstəqilliyini 127 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz bərpa etdikdən sonra isə İsrailə və Rusiya Federasiyasının müxtəlif şəhərlərinə köçüb. Nə qədər qəribə də olsa, həqiqətdir ki, müxtəlif vaxtlarda Qırmızı qəsəbədən köçmüş yəhudilər vətənlərini nəinki unutmur, hətta, başqa ölkələrdə yaşamalarına baxmayaraq, burada özlərinə ev tikirlər. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Qırmızı qəsəbədə. Əslində, bunun iki səbəbi var. Birincisi odur ki, yəhudilər Qırmızı qəsəbədən, ümumiyyətlə, Azərbaycandan zorla köçürül- məyiblər. Sadəcə, Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü nəticəsində yaranmış sosial-iqtisadi problemlərə görə ölkəni tərk etmək məcburiyyətində qalıblar. Ötən əsri 90-cı illərində təkcə yəhudilər deyil, hətta, azər bay- canlılar da eyni problemlər, xüsusilə işsizlik ucbatından müxtəlif ölkələrə üz tutublar. Bu gün Rusiyada və Avropada minlərlə bu cür azərbaycanlı ailəsi var. Sevindirici haldır ki, Azərbaycan in- kişaf etdikcə, sosial-iqtisadi problemlər həll olunduqca, həmin azərbaycanlılar, o cümlədən yəhudilərin bir qismi artıq geri dön- 128 Gündüz İsmayılov məyə başlayıb. Son illər Azərbaycana geri qayıtmış xeyli yəhudi var. Bunu təkcə biz demirik, yəhudilər özləri də etiraf edirlər. İkinci səbəbi də odur ki, Azərbaycanda yaşayan yəhudilər azərbaycanlılar kimi öz vətənlərinə, doğulduqları torpağa bağlı- dırlar. Onlar Azərbaycanı yad hesab etmir, öz vətənləri sayırlar. Yəhudilər deyirlər ki, İsrail onların tarixi, Azərbaycan isə ana vətənləridir. Bəlkə, elə buna görədir ki, yəhudilər başqa ölkələrdə yaşasalar da, vəfat etdikdə Azərbaycana gətirilərək burada torpağa tapşırılırlar. Bu, yalnız azərbaycanlılara və Azərbaycanda yaşayan yəhudilərə xas xüsusiyyətdir. Qırmızı qəsəbədə az sayda azərbaycanlılar da yaşayır. Amma onlarla yəhudilər arasında indiyədək dini zəmində heç bir insident olmayıb, bir-birilərinə mehriban, eyni vətənin övladları kimi dav- ranıblar. Hazırda qəsəbədə 3 sinaqoq və bir yəhudi dini məktəbi fəaliy- yət göstərir. Qəsəbədəki İsaak Xanukov küçəsində yerləşən “Altı günbəzli” sinaqoq 1888-ci ildə inşa edilib, memarı Gilen ben Xa- imdir. Altı günbəz (sinaqoq həm də 6 guşəlidir) qəsəbədəki Qil- qat məhəlləsi sakinlərinin Qələduz kəndi ətrafından Quba xanı Hüseynəli xanın icazəsi ilə 6 gün ərzində bura köçüb gəlmələrinin rəmzidir. Məbədin 14 əsas pəncərəsi var. Böyük ibadət zalı olan sinaqoq Şərq üslubunda tikilmiş qədim memarlıq abidəsidir. İçərisindəki ibadət divarına baxan hissə aron- kaduş adlanır. O, hündürlüyünə görə Avropada təkrarı olmayan və Yerusəlimə baxan qibləgahdır. Hündürlüyü 7 metrdir. Müqəddəs kitab həmin divarda yerləşən dolabda saxlanılır. Pəncərələri altıguşəli ulduz şəklində palıd ağacından hazırla- nıb. Sinaqoqun bərpasına 1995-ci ildə başlanılıb və 2000-ci ilin oktyabr ayında başa çatdırılıb. Hazırda dindarların istifadəsində olan məbədin zirzəmisində dini mərasimlərin keçirilməsi üçün 60 nəfərlik ibadət zalı və mətbəx var. Qəsəbədəki “Giləki” adlı sinaqoq Cənubi Azərbaycanın Gilan vilayətindən gəlmiş mühacirlər tərəfi ndən inşa edilib. Məbədin 129 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz memarı Gilen ben Xaimdir. Onun adı sinaqoqun kərpic fasadın- da həkk olunub. Özül daşının üzərindəki yazıdan məlum olur ki, məbəd 1896-cı ildə ucaldılıb. Lakin giriş qapısının üzərində başqa bir lövhə də var. Burada isə başqa bir tarix, yəni 1857-ci il yazı- lıb. Ola bilər ki, bu lövhə gilanlı yəhudi mühacirlərin daha əski məbədindən gətirilib və sinaqoqun giriş qapısı üzərinə vurulub. Dördsütunlu dam üzərində ucalan ensiz, altıguşəli günbəz “Giləki” məbədinə xüsusi gözəllik verir. Sinaqoqun binasında İs- rail qolunun sayına uyğun olaraq 12 pəncərə var. Tarixi qaynaqlar- dan məlum olur ki, əvvəllər sinaqoqun yanında bulaq olub. Ehtimal edilir ki, Qubada XIX əsrin birinci yarısında tikilmiş məscid Gilan məbədi üçün prototip seçilib, çünki altıguşəli günbəz bir vaxtlar şüşədən idi və dua otağını işıqlandırırdı. Anoloji dam örtüyü isə Quba məscidində də mövcuddur. Dini konfessiyaların bir-birini dəstəkləməsi: həm fərdi, həm də ictimai münasibətlərdə tez-tez işlətdiyimiz bir fi kir var: sev- mə yə bilərik, amma hörmət göstərməyə məcburuq. Bu gün bü- tün mütərəqqi dünya, beynəlxalq təşkilatlar dilindən, dinindən, irqindən, milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, hər kəsin bu fi kri ortaq prinsip kimi qəbul etməsinə çalışır. Amma etiraf edək ki, bu prinsipin hakim olması üçün hələ çox işlər görülməlidir. Çünki etnik və dini dözümsüzlük hələ də bir çox münaqişələrin və problemlərin əsas səbəbi kimi qalır. Təəssüf ki, hər gün yüzlərlə insan fərqli etnik qrupun və fərqli dinin mənsubu olduğuna görə ya öldürülür, ya da zorakılığa məruz qalır. Ancaq nə olursa-olsun, dünyamızın xilası, bəşəriyyətin əmin-amanlığı naminə bu prinsi- pin hamı tərəfi ndən qəbul olunan hakim dəyərə çevrilməsindən başqa çıxış yolu yoxdur. Müharibələrə, qanlı toqquşmalara yalnız bu yolla son qoymaq mümkündür. Eyni zamanda, nəzərə alınmalıdır ki, dünyada dinlərarası di- aloqun və əməkdaşlığın reallaşması üçün onlarla, yüzlərlə, hətta, minlərlə görüş, konfrans keçirilə bilər. Amma tərəfl ər bir-birinə hörmətlə yanaşmadıqdan sonra bunların heç bir faydası yoxdur. Yüklə 6,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|