Tolerantliq kitab-15. indd
Yüklə 6,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kiş məbədi
130 Gündüz İsmayılov Bu baxımdan Azərbaycandakı tolerantlığın və dinlərarası dialo- qun səbəbini həm də bunda axtarmaq lazımdır. Azərbaycanda dini konfessiyalar arasında tarixən formalaşmış qarşılıqlı hörmət hissi zaman keçdikcə bir-birinə dəstək münasibətləri ilə əvəz olunub. Bəlkə də, bir çoxlarına, hətta, beynəlxalq ekspertlərə də qəribə gələ bilər. Onlar fi kirləşərlər ki, fərqli dinlərin mənsubları bir-birini necə dəstəkləyə bilər? Axı onlar ən yaxşı halda rəqibdir?! Lakin qəribə olsa da, bu həqiqətdir. Azərbaycandakı dini konfessiyalar dar gündə bir-birilərinə qarşı çıxmamış, birləşməyi, həmrəy olma- ğı bacarmış, hətta, xoş günlərdə belə, bir-birini dəstəkləmişlər. Prezident İlham Əliyev dini konfessiyaların rəhbərləri ilə. Bunun bariz nümunəsi hansısa dini konfessiya ibadət evi inşa edən zaman digər konfessiyaların ona dəstək verməsi və yardım göstərməsidir. Bununla bağlı tarixdən və günümüzdən onlar- la nümunə gətirmək olar. Məsələn, 2003-cü ildə Bakıda Avropa (aşkinazi) yəhudiləri üçün sinaqoq inşa edilən zaman ölkədəki digər dini konfessiyalar yalnız ənənəvi dəstək verməmiş, həm də ibadət evinin tikintisinə maddi kömək göstərmişlər. Həmin dövrdə Azərbaycandakı Dağ yəhudiləri dini icması, pravoslav kilsəsi və 131 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi bir araya gələrək vəsait toplamış və sinaqoqun inşası prosesində yaxından iştirak etmişlər. Təbii ki, bu hadisə təkcə Avropa yəhudilərinin sinaqoqu in- şa edilən zaman baş verməmişdir. Sonrakı dövrdə, Bakıda ka- tolik kilsəsi tikilən zaman dini konfessiyalar eyni münasibəti təkrarlamışlar. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi, Dağ və Avropa yəhudiləri, eləcə də pravoslav kilsəsi ayrı-ayrılıqda katolik kil sə- sinin inşasına maddi yardım göstərmişlər. Şübhəsiz ki, bu məsələdə dini konfessiyaların nə qədər maddi yardım etməsinin elə bir əhəmiyyəti yoxdur. Əsas məsələ ölkədə fəaliyyət göstərən dini konfessiyalar arasındakı qarşılıqlı hörməti bir az da qabağa aparıb, bunu bir-birinə dəstək səviyyəsinə qal- dırmaqdır. Təəssüf ki, XXI əsrdə yaşamağımıza, insan hüquq və azadlıqlarının təmin olunması məqsədilə onlarla beynəlxalq qurum yaradılmasına baxmayaraq, müasir dövrümüzdə bu cür nümunələr çox azdır. Hazırda nəinki fərqli dinlərin mənsubları, hətta, eyni dinin müxtəlif məzhəblərinin nümayəndələri az qala bir-birlərinə düşmən gözü ilə baxırlar. Halbuki, fərqli düşünsələr də, hər kəs eyni məqsədə - Yaradana və insanlığa xidmət göstərdiyini iddia edir. Amma əsas olan yalnız necə düşünmək deyil, həm də necə yaşamaq və ətrafındakı fərqli insanlarla necə davranmaqdır. Bu- nun üçün, bəlkə də, qalaq-qalaq kitablar yazmaq, yüzlərlə konf- rans keçirməkdənsə, bir nümunə ortaya qoymaq daha yaxşıdır. Bu baxımdan çağdaş dünyamız üçün gerçək bir örnək – Azərbaycan nümunəsi var. Kiş məbədi: tariximizin müəyyən dövrü Xristianlıqla bağ lıdır. Yarandığı dövrdən eti ba rən Azərbaycanda özünə tə rəf darlar tap- mış Xristianlıq İslam dini bu ərazilərdə yayıldıqdan sonra da bəzi bölgələrdə nüfuzunu qoruyub saxlamışdır. Bu gün ölkəmizdə Xristian dininə aid yüzlərlə tarixi abidə var. Həmin abidələr təkcə Azərbaycan deyil, bütün xristian dün- yası üçün böyük tarixi əhəmiyyətə malikdir. Onlardan biri, daha doğrusu, birincisi Şəki rayonunun Kiş kəndindəki Kiş, başqa adı 132 Gündüz İsmayılov ilə Yelisey məbədidir. Eramızın birinci əsrində Müqəddəs Yelisey tərəfi ndən inşa olunduğu güman edilən Kiş məbədi yüz illiklər ərzində Alban kilsəsi kimi fəaliyyət göstərib. Şəki, Kiş məbədi. Əslində, Kiş məbə-di əsrlər boyu Alban kilsəsinin dini maarif mərkəzi olub. Alban apostol kilsəsi Qafqazda, eləcə də bütün xris- tian dünyasında ən qədim kilsələrdən sayılır. Albaniyada Xristianlı- ğın yayılması və ilk kilsənin yaradılması apostolların adı ilə bağlıdır. Görkəmli alban tarixçisi Musa Kalankatuklunun verdiyi məlumatdan aydın olur ki, Albaniyada erkən xristian cəmiyyətinin yaranması apos- tollar Faddey, Yelisey, Varfolomeyin adları ilə bağlıdır. Qədim mənbələrdə də ilk kilsənin Kiş kəndində (Gis) tikil məsi haqqında məlumatlar var. Maraqlıdır ki, məbədin yerləşdiyi kənd iki min ildən artıqdır ki, “din, etiqad, pərəstiş” mənasına gələn “Kiş” adlanır. 133 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz Rəvayətə görə, İsa peyğəmbərin din qardaşı müqəddəs Yakov Xristianlığı təbliğ etmək üçün müqəddəs Yeliseyi Azərbaycana - Albaniyaya göndərib. Çola vilayətində missionerlik etdikdən sonra ölkənin Uti vilayətinin Kiş kəndinə gələn müqəddəs Yelisey orada kilsə tikdirib. Bu, yalnız Azərbaycan Albaniyası ərazisində deyil, ümumiyyətlə, Qafqazda tikilmiş ilk xristian kilsəsidir. Kiş məbədinin memarlıq xüsusiyyətləri Azərbaycan Albani- yası memarlığının ilkin xristian mərhələsinə aiddir. Məbədin ən aşağı qatlarının arxeoloji tədqiqi mübahisələrə səbəb olan onun il- kin tikinti tarixini təyin etməyə imkan yaradıb. Abidə dövrümüzə yeniləşmiş görkəmdə gəlib çatıb. Məbədin divarları həm içəridən, həm də çöl hissədən qismən suvaqlanıb. Qapı və pəncərələrə əsasən yenidənqurma işlərinin tikilinin yuxarı hissəsində aparıldı- ğını söyləmək olar. Kilsə özündə ilkin və sonrakı tikililərin maraqlı detallarını saxlayır. Kiş məbədi qədim bünövrə üzərində tikilib. III-V əsrlərdə onun üzərində kiçik təkzallı bazilika tipli kilsə tikilsə də, VI-VII əsrlərdə həmin kilsə memarlıq formasını dəyişib. 2000-ci ilin fevral ayında Kiş layihəsi üzrə işə başlanılıb. Layihə abidənin memarlıq, arxeoloji tədqiqi, bərpa və uyğunlaş- dırılmasını, eləcə də gələcəkdə muzey kimi fəaliyyət göstərməsini nəzərdə tutub. Layihə dörd mərhələdə həyata keçirilib. Birinci mərhələ (2000-ci il iyun-2001-ci il) abidənin memarlıq - arxeoloji cəhətdən öyrənilməsinə həsr olunub. Məbədin içərisində və həyətində bir sıra maraqlı tapıntılar, o cümlədən, abidənin əsrlər boyu mədəni mərkəz olduğunu göstərən çoxlu qəbirlər, keramika qalıqları, qızıl və tunc bəzək əşyaları üzə çıxarılıb. Məbədin qərb hissəsinin alt tərəfi ndən tapılmış qəbir sərdabəni ən maraqlı qazıntı hesab etmək olar. Qazıntılar və abidənin bünövrələrinin arxeoloji tədqiqi mü- asir kilsənin divarlarının tikilmə tarixini (V əsr) müəyyən etməyə imkan verib, həmçinin, onların daha qədim, altında bizim era- nın birinci əsrinə aid olan məbədin divar və bünövrələrinin qalıqla- Yüklə 6,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|