Toshkent «yangiyo‘l poligraf servis»

SO‘ZLOVCHI YOMG‘IR
Abdurahmon Akbar
Ishim o‘zi shunaqa: 
Hamma joyga yog‘aman. 
Qarindoshman qor bilan,
Shudringvoyga tog‘aman.
Yaylovdagi suruvdek 
Ko‘kda kezib yursak ham, 
Bizlar asli Yerlikmiz, –
Deydilar Bulut onam.
– Vatan yashnasin desang, 
Bo‘lsin desang chaman, bog‘,
Bolam, unga kuzdamas,
Ko‘proq ko‘klam chog‘i yog‘.
Onajonim so‘zidan 
Kayfiyatim chog‘ bo‘lib, 
Shoshilaman zaminga
Bahor kelganda kulib.
Hazillashib tortqilab 
Maysalar qulog‘idan, 
G‘ubor-changni yuvaman 
Gullarning yaprog‘idan.
1. She’rga nima uchun «So‘zlovchi yomg‘ir» deb nom 
qo‘yilgan? 
2. Yomg‘irga 
onasining 
aytgan 
maslahatlarini 
o‘z 
so‘zlaringiz bilan gapirib bering.
DANAK ICHIDAGI DARAXT
Aziz Abdurazzoq
I
Bir bor ekan, bir yo‘q ekan,
Bir yo‘q ekan, bir bor ekan.
Shahrimizda chaqqon, dono
Ra’no degan qiz bor ekan. 
U yashagan hovli bog‘day,
Daraxtlari ko‘p-ko‘p ekan,
Yoz kelganda ko‘m-ko‘k ekan.
Hovlidagi bir tup o‘rik
Sara ekan, zotli ekan,
Asaldan ham totli ekan.

---

164
O‘sha o‘rik pishganida, Ra’no uni maza qilib yeb, 
ortiqchasini oftobga yoyib quritar ekan. O‘rik qurib, tur
-
shak bo‘lganida, oyisi uni xaltalarga solib, tikib qo‘yar 
ekan. Bir kuni Ra’no oyisi bilan birgalashib xaltalarga 
turshak solayotganida, turshak orasidagi bitta danak 
yerga tushibdi. Ra’no uni olib, osmonga otib o‘ynay 
boshlabdi. U danakni osmonga otar ekan-da, pastga 
tushayotganida kafti bilan ilib olar ekan. Har safar da
-
nak Ra’noning kaftiga tushganida, «shiq-shiq» degan 
tovush eshitilar ekan. «Iya, bu nima?» deb o‘ylabdi 
Ra’no. Shunda danakning ichida kimdir ingichka ovoz 
bilan gapiribdi:
– Bu men – daraxtman, – debdi haligi ovoz.
– Iya, daraxt ham danakning ichida bo‘ladimi? – 
debdi Ra’no hayron bo‘lib. – Daraxt bo‘lsang, qanaqa 
qilib danakning ichiga kirib olding?
Ra’no danakni chaqib ko‘rmoqchi bo‘libdi.
– Qani, ko‘ray-chi, qanaqa daraxt ekansan? – debdi u.
U shunday deb, danakni kattakon, sip-silliq tosh ning 
ustiga qo‘yibdi. Keyin uni bolg‘a bilan urgan ekan, 
sirg‘alib uchib ketibdi. Ra’no uni qidiribdi-qidiribdi, topol
-
mabdi.
– Hay, mitti daraxt, qayoqqa qochding? – deb cha
-
qiribdi.
Danak javob bermabdi.
1. Ertakda Ra’nolarning hovlisi nima uchun bog‘ga 
o‘xshatilishini izohlang.
2. Ra’no danakning ichidagi daraxt bilan nima haqida 
gaplashdi?

---

165
II
Shunday qilib, danak yo‘qolibdi. Bora-bora, Ra’no 
uni esidan chiqarib yuboribdi. Chunki uning ishi 
ko‘payib ketibdi. U har kuni dadasining yonida yurib 
gullarga suv quyibdi, oyisining aytganini qilib hovli su
-
puribdi, tovuqlariga don beribdi. Xullas, ishdan qo‘li 
bo‘shamabdi. Shunday qilib, yoz o‘tib, kuz kelibdi, kuz 
o‘tib, qish kelibdi. 
Bir kuni oyisi xaltalardan bittasini ochib, unda
-
gi turshakdan kompot tayyorlayotganida Ra’no o‘sha 
yo‘qolgan danakni eslabdi. O‘sha danak turshak tamom 
bo‘lgunicha Ra’noning esidan chiqmab di. Turshak ta
-
mom bo‘lganida qish ketib, bahor kelibdi. Ra’no yana 
hovlida goh o‘ynab, goh dadasiga, oyisiga qarashibdi. 
Ular gul ekishibdi, daraxtlarning ta gini chopib yumsha-
tishibdi, eski xazonlarni tozalashibdi. Shunday kunlardan 
birida Ra’no ekin ekiladigan joyda o‘ynab yurib, yer-
dan kichkinagina nihol o‘sib chiqqanini ko‘ribdi. Tepasi
-
ga borib tomosha qilibdi. «Bu nima ekan?» deb o‘ziga 
o‘zi gapirgan ekan, nihol yosh bolaga o‘xshab ingichka 
ovoz bilan:
– Men daraxtman, – debdi.
Ra’no uni ovozidan tanibdi. U o‘sha – Ra’noning 
bolg‘asidan qochib qutulgan daraxt ekan. 
– Men yo‘qotgan danak senmisan? – debdi Ra’no. 
– Danak emasman, daraxtman, – debdi nihol. – 
Ko‘rmayapsanmi?
– Ko‘rib turibman, daraxtsan, – debdi Ra’no. – Da
-
nakning ichiga qanaqa qilib sig‘ding?
– Danakning ichida mag‘iz edim, – debdi nihol. – 
Yerda, qor tagida uxlab yotib, uyg‘ondim, keyin nihol 

---

166
bo‘lib o‘sib chiqdim. Agar meni chaqib yeb qo‘ysang, 
hozir bunaqa daraxt bo‘lib o‘sib chiqmagan bo‘lardim.
Endi meni yulib tashlamasang, o‘sib, katta o‘rik da
-
raxti bo‘laman. 
O‘sha kundan boshlab Ra’no niholni qo‘riqlaydigan 
bo‘libdi. Hozir ham uni parvarishlab yurganmish. Kim
-
ki uni ko‘rmoqchi bo‘lsa, uch yildan keyin bahorda 
Ra’nolarnikiga borsin. O‘shanda danakdan chiqqan mitti 
o‘rik gullab turgan bo‘ladi.
1. Ertakning nima uchun «Danak ichidagi daraxt» deb 
nomlanishini tushuntiring.
2. Nima uchun Ra’nolarning hovlisidagi o‘rik daraxtini ko‘r-
moqchi bo‘lganlarning uch yildan keyin kelib ko‘rishi ay
-
tilgan?
BAHOR
Dilshod Rajab
Qish qahrini so‘ndirib,
Ayozdan g‘olib kelgan.
Osmonlarni to‘ldirib,
G‘ildirak chalib kelgan.
Kamalak olib kelgan,
Kapalak olib kelgan.
Qozonlarni to‘latib,
Sumalak solib kelgan.
Ko‘klamoyim, marhabo,
Ko‘rkam oyim, marhabo.
Qarang, uchar varraklar,
Baland uchar varraklar.
Oppoq orzular kabi
Ko‘kni quchar varraklar.
Mahliyo boqar bizga,
Hatto osmon falaklar.
Bolalar – sheryuraklar,
Qizaloqlar – malaklar.
Ko‘klamoyim, marhabo,
Ko‘rkam oyim, marhabo.
1. She’rni ifodali o‘qing va yod oling.
2. Bahor shodligining sababini izohlang.

---

167