Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
Polo qoyunu) mumiyanı yalayaraq yaralarını sağaldırdı. Bu barədə xalq şairi Aalı Tokombayev şeirində yazmışdı: Çoxdan dağlar mumiyanın Sirrini açmışdılar, Cadulu otun, sehrli Şirəsinin o sirrini… Əfsanələr bizi həyata gətirdilər, Bəbir yaralamış maral sağalanda. O maral ani torpağa yatır, Ahıl, ağsaç təbib Aukman, Dərələri gəzərkən-dolaşarkən, Otları arar-tapar, dəribən yığıb saxlar. Bir damla donmuş şirə, Daş yanağında göz yaşıdır. Günəşin ölməzliyi O göz yaşında gizli. Həmin o ölməzliyi, Bütün cahana paylar. Cığırda maral qaçsın, Göylərə qartal qalxsın, Nəsillərin damarında Yerin ölməz suyu axsın… Ümumiyyətlə, bitkilər barədə xalq arasında çoxlu rəvayətlər qoşulmuşdur. Onlardan biri – əsrarəngiz çiçək haqdadır. Batkən şəhərinə girişdə daşlı alçaq dağ durur. Diqqəti qətiyyən çəkməyən bir dağdır. Dağ – adi dağdır. İntəhası, onun özəlliyi bətnində çox nadir və sirli bir çiçəyi gizlətməsindədir. Bu çiçək isə yalnız daha özgə iki ölkədə təsadüf olunur – Kanadada və Əfqanıstanda. Unikallığına görə Qırmızı kitaba düşmüşdür. Xalq arasında bu çox nadir gül – Ayqül qülü barədə bir neçə əfsanə mövcuddur. Qədim çağlarda bu diyarda varidatlı bir insan yaşayırmış və həm ağlı, həm yaraşığı ilə ad çıxarmış Aygül adlı gözəl qızı var imiş. Qızın pəhləvan güclü Kozu Ulan adlı bir sevgilisi var imiş. Ancaq bir savaşda Kozu Ulan və döyüşçülərinin hamısı həlak olur və məsləkdaşları onun ürəyini aula gətirirlər. Aygül dərdə tab gətirə bilmir. Rəfiqələrini toplayıb dağın başına çıxır və özünü dağdan atır. Yazda qızın qanı dammış yerdən heyrətamiz çiçəklər çıxır. Onu xalq arasında Aygül gülü, dağı isə Aygül-Daş adlandırmağa başlayırlar. Üzbəüz, sevgili oğlanın ürəyi dəfn olunmuş dağı isə Kozu Ulan adlandırırlar. Məhz bu iki dağ Qara-Bulaq kəndinə girişdə qəribə bir darvaza şəklini alır. Yovşan qırğızlar üçün Vətən rəmzidir. Bu günə qədər hüzr yerində qəbirlə yanaşı yovşan budağı qoyulur ki, guya mərhum Vətənin qoxusunu “duysun”. Qırğızlar tarixləri boyu harada məskən salırlar, salsınlar – Monqolustanun Qırğız- Nur sahillərində, Yeniseydə Altun-göl sahillərində, İssık-Kul gölündə, yaxud Ala-Tooda, hər tərəfdə təkrarsız qoxulu yovşan bitir. İlk qırğız tarixnəvisi B.Soltonoyevin təbirincə, hələ əski çağlardan xalq təbabətində çoxlu müalicəvi otlar işlənir: zəhərli akonit – İssık –Kul kökü, girdəyarpaq akonit, bəngotu, nanə, çobansüzgəci, adıraşman (yabanı sədəfotu), şıraaljan (yovşanın növü) və b. Canlı təbiətin müqəddəs harmoniyasına sakral 142 səcdə ilə əlaqədar qırğız xalq şairi Asan-Qayğı haqqında kəlmə kəsməsəm, mümkün deyil. Bu fitri qabiliyyətli şair xalqının ağır nəsibinə həmşərik olaraq hər canlını, o cümlədən, bu dünyaya göz açmış hər bəni-adəmi sevməyə çağırır, qənaət, qayğı, “kiçik qardaşlarımız”ın qeydinə qalmaq kimi hissləri oyatmağa çalışırdı. Asan-Qayğı hesab edirdi ki, təbiətə yalnız belə münasibət insana dogma torpağın yardımını və hamiliyini bəxş etməyə qadirdir. “Kibiregen jandıktar da öz günün görsün” – “Hətta ən xırda həşəratlar da qoy öz həyatları ilə yaşasınlar” – Asan-Qayğı belə zənn edirdi. Onun xalq tərəfindən sevilən şeirləri hər canlıya qəlb açmağa çağırırdı: Yuvada qar sıxanda, Dərd üstünü alanda, Quşcuğaz necə yaşar? Qış ayazı gəlmişdir, Suları buz örtmüşdür. Qazlar, ördəklər ölmüş, Durnalara nə olmuş? Matayev J. “Qürub” 1994-cü il, kətan, yağlı boya, 45 x 80 143 Xalqın sevimlisi, şair Toktoqul barədə danışmaq zəruridir. Şair nəğmələrində təbiətlə harmoniyada fəal hərəkətə və həyatın sevincinin dərkinə çağırır. Məşhur “Quldop al” (“Gül aç”) şeirindən misralar: Hələ lap əvvəldəsiniz, Gözəl həyatın əzəlində, Lap körpəlik dövründə, Gül açın, sanki Gülkair tək, Cavansınız, sevinin siz həyata, Hələ ki, qocalıq gəlməmişdir. Canım, sonda həyat tükənir, Qalacaqsınız torpaq altda, Əziləcəksiniz kəsək altda… İnsan taleyinin təbiət qanunları ilə qırılmazlığını, bu qarşılıqlı münasibətlərin yüksək mənəviyyat zəruriliyini nəsildən nəslə ötürülən əski qırğız rəvayət və əfsanələri təcəssüm etdirir. Onlardan biri: “Qaragül bottom”. Günlərin bir günü gözünün itiliyi və qorxmazlığı ilə diyarda ad çıxarmış ovçuya sinli yaşında Allah bir oğul payı verir – Qaragülü. Ovçu yeganə oğlunun nazını çəkir, qəlbinin dərinliklərindən süzülən ata məhəbbətini balasına bəxş edirdi. Ovçu-ata oğlunu balacalıqdan ov ovlamağı, tələ qurmağı, şikara ehmallıca yanaşmağı öyrətmişdi. Çox vaxt ovdan bol qənimətlə gəlməyə çalışırdı ki, oğlunu sevindirib könlünü xoş etsin. Bir dəfə ovçu ən yüksək dağa dırmaşıb dağ keçisi ovlamağa qərar verdi. Yol dikdir və təhlükəli idi və oğlunu evdə qoymağı üstün tutdu, amma uşağın nəzərəçarpmadan, ehmallıca arxasınca evdən çıxmağını sezmədi. Yol uzaq idi və balaca yorulub əldən düşdü, ağacın altında uzanıb vəhşi cüyür dərisindən tukilimiş arxalığına bürünərək möhkəm yuxuya getdi. Ov uğursuz keçdi və evə gec qayıdan ata qəfildən ağac altında yatmış vəhşi cüyür balasını gördü. Uğuruna çox sevindi, ehmallıca ona yaxınlaşdı və sərrast atəşlə hədəfə dəydi. Ancaq güllə səsi ilə bahəm oğlu Qaragülün ürəkdeşən çığırtısını eşitdi: “Ata-aaa!” Vəhşi cüyür balasanın dərisi altında oğlunu görəndə, atanın dərddən bağrı çatladı… Öldürdüm səni, Qaragülüm mənim, Tək qaldım dünyada, Qaragülüm. Tale mənə cəza verdi, Qaragülüm, Tək qaldım dünyada, Qaragülüm. Səsimə kim hay verəcək, Qaragülüm, Ağlama, hönkürmə, Qaragülüm. Səni özüm öldürdüm, Qaragülüm, Öz əlimlə öldürdüm, Qaragülüm… Ovçunun faciəsi, atanın ağrısı “Qaragül bottom” (bottom –nərçəm mənim) xalq ağısında inikas olunmuşdur. Ağıda xalqımın insanla təbiətin vəhdətinə inamı əks olunur, o vəhdəti aşıb hüdudu pozan isə öz-özünü cəzalandırır. Sarıbağış (marallar qəbiləsi) tayfası haqqında maraqlı əfsanə mövcuddur. Taqay biy adlı birisinin iki oğlu var imiş – Orozbak və Dolozbak. Narın yaxınlığında bir ovçu yaşayırmış. Arvadı erkən vəfat edir və kişinin əlində dörd yaşlı qızı qalır. Dolanmaq üçün Alamışıq dağlarında ov edirmiş. Bir dəfə ovçu boğaz maral tutur və tezliklə dişi maral doğur. Ovçu onun südündən qızına verir. Daha doğrusu, dişi maral qızı balası kimi südü ilə əmizdirir. Taqay biyin artıq özünün üç övladı olan oğlanlarından biri Orozbak bir dəfə maralın qızı əmizdirməsini təsadüfən görür. Oğlan qorxub dişi maralı vurur, qız bərkdən ağlamağa başlayır. Orozbak şikarını götürür, qızı isə özü ilə İssık-Kula aparır. İllər keçəndən sonra kiçik qardaşı Dolozbakı qızla evləndirir. Qızı maral-gəlin adlandırmağa başlayırlar. Buradan da tayfanın adı – sarıbağış əmələ gəlir. Qırğızıstanda hələ bu günə qədər bəşər sivilizasiyaının toxunmadığı unikal landşaftlar, ən təmiz buzlaq suları və ozon havası – müasir iqtisadi dəyər, XXI əsrin beynəlxalq əhəmiyyətli əvəzedilməz “əmtəəsi” qalır. Bu “əmtəə”nin məzənnəsi ildən ilə qalxacaq. Maraqlısı odur ki, uzaq ulularımız bu “əmtəə”nin əhəmiyyətini anlayırmışlar və buzlaq sularının mənşəyi haqqında heyrətamiz şairanə əfsanə qoşmuşlar. “Xoşbəxt əyyami-qədimdə Sarı- Caz vadisində gözələr gözəli Çinar yaşayırmış o qədər qənirsiz gözəl imiş ki, bazarda al-ver onun yaraşığının nuru ilə hətta gecələr gedirmiş. Ancaq günün qurtarmamasından hirslənən insanlar onun üzünə örpək salırlar. Ancaq elə bu dəm qorxunc, çopur, əyriqulaq quldur Batırbay gəlir, bazarı soyub-talayır və ən gözəl qızı özünə adaxlı tələb edir. Qorxmuş Çinar örpəyini üzündən atıb Allaha yalvarır: “Ey Qüdrətli Xaliq, əgər məni eybəcər Batırbaya verirsənsə, özümü kimdən ötrü qoruyum!?” Allah onun gözəlliyini görəndə özünü itirir, Çinarın örpəyini götürür və günəşim üzünü örtür. Elə zülmət çökür ki, hətta Çinar da öz gözəlliyi ilə bu zülməti yara bilmir. Günəş isitmir, çaylar, arxlar quruyur. Batırbay hiddətlənir: “Çinar onsuz 144 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|